ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Σοφία Μπεκρῆ, φιλόλογος – θεολόγος:
Ἡ 9η Φεβρουαρίου, μνήμη τοῦ ἐθνικοῦ μσς ποιητῆ, Διονυσίου Σολωμοῦ, ἔχει ὁριστῆ ὡς Ἡμέρα Ἑλληνικῆς Γλώσσας. Ὅπως κατὰ τὴν ἑορτὴ ἑνὸς Ἁγίου λέμε «μνήμη Ἁγίου, μίμησις Ἁγίου», ἔτσι καὶ κατὰ τὴν ἡμέρα ποὺ καθιερώθηκε νὰ ἑορτάζῃ ἡ γλώσσα μας, ἐὰν θέλωμε πραγματικὰ νὰ τὴν ἑορτάσωμε, ἂς ποῦμε «μνήμη γλώσσας, μίμησις τῶν τρόπων της», καθ’ ὅσον ἡ γλώσσα –καὶ μάλιστα ἡ ἑλληνική, «ἡ μητέρα τῶν γλωσσῶν»- εἶναι φορέας ἀξιῶν, ἰδεωδῶν, προτύπων, ἐν τέλει πολιτισμοῦ, τρόπου καὶ στάσεως ζωῆς.

Χωρίς αρχαία ελληνικά δεν θα υπήρχε ο Γκαίτε. Ο Μέγας Φρειδερίκος τα έκανε υποχρεωτικά στην Πρωσία για να μάθουν οι μαθητές την γλώσσα αλλά και το ήθος της αρχαίας παιδείας. Και έτσι υπάρχει η σχέση της γερμανικής λογοτεχνίας και γλώσσας με τα ελληνικά ανά τους αιώνες.

Παρόλο που ευρύτατα στρώματα του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν ακούσει για την αρχαία Ελλάδα, πάρα πολλοί την έχουν επισκεφθεί, και πολλά από τα ονόματα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων ακούγονται γνώριμα, λίγοι ξέρουν από που προέρχονται, πότε έζησαν και τί είναι αυτό που έγραψαν και παραμένει ακόμα ως αντικείμενο σπουδών ή……

Με καθοριστικό κριτήριο τη θρησκεία, επετράπη στους ελληνόφωνους μουσουλμάνους να παραμείνουν στη μικρασιατική πατρίδα τους, αλλά οι ελληνόφωνοι χριστιανοί έπρεπε να εγκαταλείψουν τον Πόντο, εξηγώντας έτσι γιατί η Ελληνική επιβιώνει μόνο σε μικρούς θύλακες σε αυτήν την περιοχή.

Γράφουμε ὄνομα μὲ ὄμικρον, ὅμως ἐπώνυμο μὲ ὠμέγα, ὁμαλὸς μὲ ὄμικρον, ἀνώμαλος μὲ ὠμέγα, ὄροφος ἀλλὰ διώροφο, ὀδύνη ἀλλὰ ἐπώδυνος, ὀρυχεῖο ἀλλὰ μεταλλωρυχεῖο.

Ὅταν προσπαθοῦμε νὰ αὐτοσυγκρατηθοῦμε καὶ νὰ μὴν ἐκστομίσουμε βρισιά, ἀπρεπῆ λόγο ἢ κατηγορία ἐναντίον κάποιου λέμε τὴ φράση: «θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου»

Κλασσικὸς ἢ κλασικός; Ἡ λέξη πρωτοεμφανίζεται στὸν Ρωμαϊκὸ χῶρο.

Ὅλοι χρησιμοποιοῦμε ἐπιχείρηματα γιὰ νὰ πείσουμε τὸν συνομιλητή μας γιὰ τὴν ὀρθότητα τῶν ἀπόψεών μας. Ἄλλα ἀπὸ αὐτὰ εἶναι πειστικά, ἄλλα ὄχι.

Ὁρισμένοι γλωσσοδίφες ἀπὸ ὑπερβάλλοντα ζῆλο γιὰ τὴ γλῶσσα μας ἐπιδίδονται σὲ ἕνα κυνήγι λαθῶν ποὺ καὶ νόημα δὲν ἔχει, ἀλλὰ καὶ τὰ λάθη ποὺ ἀνακαλύπτουν δὲν εἶναι πολλὲς φορὲς λάθη.

Ἁμαρτάνω σήμαινε ἀρχικὰ «ἀποτυγχάνω τὸν στόχο μου, ρίχνω τὸ βέλος καὶ δὲν πετυχαίνω τὸν στόχο μου» καὶ ἀργότερα διαπράττω ἠθικὸ παράπτωμα.

Πολυσχιδὴς εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐξαπλώνεται σὲ πολλοὺς κλάδους, σὲ πολλὰ πεδία, ὁ πολυδιάστατος, ὁ πολύπλευρος, ὁ πολυμερής, ὁ πολυσύνθετος

Ὅπως τοῦ κανοναρχεῖς, ψέλνει. Ἡ φράση αὐτὴ λέγεται γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ δὲν ἔχουν δική τους γνώμη, ποὺ δὲν ἀναλαμβάνουν πρωτοβουλίες καὶ ὑπακούουν ἄκριτα: Εἶναι ἄνθρωπος ἄβουλος..

Ὅπως τοῦ κανοναρχεῖς, ψέλνει. Ἡ φράση αὐτὴ λέγεται γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ δὲν ἔχουν δική τους γνώμη, ποὺ δὲν ἀναλαμβάνουν πρωτοβουλίες καὶ ὑπακούουν ἄκριτα: Εἶναι ἄνθρωπος ἄβουλος..

Πέτρα τοῦ σκανδάλου εἶναι ὁτιδήποτε γίνεται αἰτία νὰ ξεσπάσουν διαμάχες: Ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἐφημερίδας ὅτι ἡ Ὑπουργὸς παίρνει ἐπίδομα ἐνοικίου ἀποτέλεσε τὴν πέτρα τοῦ σκανδάλου καὶ ὁδήγησε στὴν ἀποπομπή της ἀπὸ τὴν κυβέρνηση.

Πολλὲς ξένες λέξεις ἔχουμε υἱοθετήσει λόγῳ τῆς εἰσβολῆς τῶν ὑπολογιστῶν στὴν ζωή μας, ὅπως λόγου χάριν κομπιοῦτερ, σόφτγουερ, χάρντγουερ.

Οἱ περισσότεροι ἔχουμε ἀκούσει τὴν φράση «τὴν περνάω κοτσάνι», δηλαδὴ καλοπερνάω.

Ἡ πανάκεια δηλώνει τὴν θεραπεία τῶν πάντων. Στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ πανάκεια ἦταν τὸ  φάρμακο τὸ ὁποῖο πιστευόταν ὅτι γιατρεύει κάθε ἀσθένεια.

Στὸ λειτουργικὸ βιβλίο «Ἱερατικὸν» βρῆκα τὴν λέξη μεσονήστιμος: «Ἕως ὧδε τὰ ἀπὸ τῆς Τετάρτης τῆς Μεσονηστίμου».

Ἀκοῦμε συχνὰ «μεγάλο πρόβλημα», «μικρὸ πρόβλημα», «σπουδαῖο ζήτημα», «μεγάλο ζήτημα» λὲς καὶ δὲν ὑπάρχουν ἄλλα ἐπίθετα στὰ ἑλληνικὰ γιὰ νὰ συνδυαστοῦν μὲ τὶς λέξεις πρόβλημα καὶ ζήτημα.

Ἀφ΄ἑνὸς ἢ ἀφενός, ἀφ΄ἑτέρου ἢ ἀφετέρου, ἐξ ἀρχῆς ἢ ἐξαρχῆς, καθ΄ἑξῆς ἢ καθεξῆς.

Ἀβλεπτὶ καὶ ἀβλεπεὶ σημαίνει ἀνεπιφύλακτα, χωρὶς πολλὴ σκέψη, χωρὶς νὰ τὸ σκεφτῇ κανείς, χωρὶς νὰ τὸ πολυεξετάσῃ, χωρὶς νὰ ρίξῃ μιὰ ματιά:

«Ἡ χρήση τῶν πλαστικῶν σακούλων/σακουλῶν θὰ χρεώνεται ἀπὸ 1/1/2018». Ποιό εἶναι σωστό; Σακούλων ἢ σακουλῶν;

«Από τις πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες που γνωρίζω πάρα πολύ καλά, τα νεοελληνικά είναι η γλώσσα της καρδιάς μου, αφού ασχολούμαι και με την έρευνα των ελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων», λέει ο γλωσσολόγος, που μελετά τα μαριουπολιτικά των Ελλήνων της Ουκρανίας, τα τσακώνικα, τα κυπριακά, τα ποντιακά, και τη γλώσσα των Ελλήνων στην περιοχή της Χειμάρρας.

Η ελληνική, με τη λογική και τον θησαυρό βασικών εννοιών που διαθέτει, στηρίζει κάθε μορφωμένο άνθρωπο της εποχής μας που επιθυμεί να κατανοήσει τον κόσμο και να μάθει άλλες γλώσσες. Η ελληνομάθεια είναι το «σήμα κατατεθέν» του καλλιεργημένου πολίτη του αιώνα μας.

Τι μας νοιάζουν τα απαρέμφατα; Κι όμως, η Ζακλίν ντε Ρομιγί υποστηρίζει ότι χωρίς το απαρέμφατο της γλώσσας τους, χωρίς τη διαφορά της «πράξης» από το «πράττειν», οι Ελληνες δεν θα είχαν αναπτύξει αφηρημένη σκέψη. Ο δε Χάιντεγκερ λέει πως η δυτική φιλοσοφία ξεκινάει με μια «λανθασμένη» μετάφραση του Πλάτωνα.

Σὲ διαδικτυακὸ ἄρθρο διάβασα τὴν φράση «δὲν ἄρκεσαν τρεῖς ἑβδομάδες».

Εἶναι θλιβερὸ ποὺ μετὰ ἀπὸ τόσα χρόνια κάποιοι, εὐτυχῶς ἐλάχιστοι, ποὺ ὅμως δυστυχῶς κάθονται σὲ θώκους ὑψηλούς, νὰ μὴν μποροῦν νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὶς ἰδεοληψίες τους

Λεῖμμα εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ λείπω, τὸ ὑπόλοιπο, τὸ κατάλοιπο. Ἡ λέξη αὐτὴ ἔχει πάψει νὰ χρησιμοποιεῖται μὲ αὐτὴν τὴν σημασία

Πήρα εἶναι ὁ μικρὸς σάκκος ἀναρτώμενος ἀπὸ τὸν ὦμο, ὁ ὁδοιπορικὸς σάκκος, τὸ ταγάρι.

Σκότος καὶ σκιὰ θανάτου. Ἡ φράση εἶναι εἰλημμένη ἀπὸ τοὺς «Ψαλμοὺς» (106, 10) καὶ χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ περιγράψῃ μιὰ κατάσταση ζοφερή, ἡ ὁποία προξενεῖ ἀπελπισία καὶ φόβο.

Ἀμφίγραφος εἶναι αὐτὸς ποὺ φέρει ἐπιγραφὲς καὶ στὶς δύο πλευρές: ἀμφίγραφη στήλη. Υπάρχουν
καὶ τὰ ἀμφίγραφα εἰλητάρια.

Τὸ λοκντάουν μπῆκε στὴν ζωή μας κορωνοϊοῦ ἕνεκα. Ὁ Καθηγητὴς Γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης
πρότεινε νὰ ἀποδοθῇ ὁ ἀγγλικὸς ὅρος ὡς γενικὸ ἢ μερικὸ ἀπαγορευτικό.

Σὰν ἐπιδημία ἐξαπλώνεται στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, καθὼς καὶ σὲ δημοσιογραφικὰ ἔντυπα τὸ
ἀσυμμόρφωτο δάνειο φέικ νιούς, γραμμένο μάλιστα λατινιστὶ fake news.