Ἄρχισαν μιᾶς ἄλλης μορφῆς ἀγώνα. Ἀγώνα τοῦ πνεύματος. Στὰ πιὸ σκοτεινὰ χρόνια τῆς πορείας τοῦ ἔθνους στὰ Γιάννενα καλλιεργήθηκαν τὰ ἑλληνικὰ γράμματα ἀπὸ σοφοὺς διδασκάλους καὶ λειτούργησαν ἀξιόλογες σχολές, ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ θεμέλιο γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση καὶ τὸν σημαιοφόρο γιὰ τὴν ἐθνικὴ ἐπανάσταση. Ἀναπτύχθηκε τὸ ἐμπόριο καὶ ἡ τέχνη· διασώθηκε ἡ παράδοση.
Ἡ σύγχρονη ἱστοριογραφία διακρίνει τήν προσπάθεια καί τήν διαδικασία συγκροτήσεως τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους μεθοδολογικά σέ τέσσερις περιόδους: τήν προεπαναστατική περίοδο 1770 – 1820, τήν περίοδο τοῦ ἀγῶνα γιά ἀνεξαρτησία 1821 – 1828, τήν καπποδιστριακή 1828 – 1831 καί τήν ἀπολυταρχία τοῦ Ὄθωνα 1833 – 1843
Ξημέρωμα τοῦ 1897 ἡ Κρήτη «βράζει» ἀπό τίς θηριωδίες τῶν Τούρκων. Οἱ Κρητικοί ἀποφασίζουν νά κηρύξουν τήν Ἕνωση μέ τήν μητέρα Ἑλλάδα. Στόν Προφήτη Ἠλία τοῦ Ἀκρωτηρίου Χανίων Κρήτης ὀχυρώνονται οἱ ἐπαναστάτες καί ὑψώνουν τήν ἑλληνική σημαία.
«Ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε τόν Χριστό μέσα του μέ τήν τήρηση τῶν θείων ἐντολῶν δέν χρειάζεται (ὄχι μόνον τήν κοσμική σοφία, ἀλλά) οὔτε καί τήν ἐκμάθηση τῶν θείων Γραφῶν. Καί χωρίς αὐτή τήν ἐκμάθηση γνωρίζει ὅλες τίς Γραφές μέ ἀκρίβεια καί γίνεται ἀλάνθαστος διδάσκαλος ἐκείνων πού τίς σπουδάζουν. Τέτοιος ἦταν ὁ βαπτιστής Ἰωάννης καί ὁ μέγας Ἀντώνιος» (ὅ.π. σελ. 505). Τέτοιοι ἦταν στίς μέρες μας ὁ ἅγιος Παΐσιος, ὁ ἅγιος Πορφύριος, ὁ ἅγιος Ἰάκωβος.
Δέν σᾶς εἶναι βεβαίως ἄγνωστον, ὅτι τόν ἄμαχον πλυθυσμόν προστατεύουν διεθνεῖς νόμοι καί συνθῆκαι, τάς ὁποίας, οὔτε ἐτηρήσατε, οὔτε ἐσεβάσθητε, ἐν ἀντιθέσει πρός ἡμᾶς, οἱ ὁποῖοι, κατά τόν μεταξύ μας πόλεμο ἐν Ἀλβανίᾳ, ἐτηρήσαμεν.
Άδηλος η ζημία τού εχθρικού στόλου, αλλ’ ο τρόμος του κατάδηλος· διότι, αφ’ ού διεχωρίσθησαν οι στόλοι περί τήν εσπέραν, κατέφυγεν ούτος ως εις άσυλον εις τόν φιλικόν του λιμένα τής Ζακύνθου τόσον ατάκτως, ώστε δύο πλοία του έπεσαν τήν νύκτα εις τά ρηχά πρός τό λοιμοκαθαρτήριον.
Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Κωνσταντινούπολης, τῆς Ἴμβρου καὶ Τενέδου, ἔζησε καὶ ὑπέστη τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή, ὄχι τὸ 1922, ἀλλὰ σὲ ὅλο τὸ ἑπόμενο διάστημα τοῦ 20οῦ αἰώνα, μὲ κορύφωση τὰ Σεπτεμβριανὰ τοῦ 1955.
Οἱ συχνές ἐπιδρομές τῶν πειρατῶν ἀποσκοποῦσαν στήν λεηλασία τῶν παραλίων οἰκισμῶν, τήν ἀπαγωγή ποιμνίων, ὅπλων, πλοίων, καί τήν σύλληψη σημαντικοῦ ἀριθμοῦ αἰχμαλώτων, οἱ ὁποίοι θά μποροῦσαν νά ἀνταλλαχθοῦν μέ λύτρα.
Οἱ Λόγοι του ἔχουν πράγματι ἰδιαίτερη χάρη καί βάθος πνευματικό. Ὅπως ἔλεγε ὁ γέροντας Παΐσιος εἶναι σάν τίς πολυβιταμινοῦχες τροφές. Ἕνας λόγος του σέ τρέφει γιά μέρες. Οἱ Λόγοι τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαάκ θεωροῦνται ὅτι εἶναι γιά προχωρημένους πνευματικά ἀλλά μποροῦν ὅλοι νά ὠφεληθοῦν. Εἶναι πολύ συγκαταβατικός ὁ Ἅγιος καί δίνει προθυμία σέ ὅλους. Ἰδιαιτέρως παρηγορεῖ καί καθοδηγεῖ τούς μοναχούς καί μάλιστα τούς Ἡσυχαστές.
ΔΕΟΣ καταλαμβάνει όποιον διαβάσει μία επιστολή του Νεομάρτυρος της Ρωμηοσύνης Κυβερνήτου Ιωάννου Καποδίστρια, προς τον μόνιμο στρατιωτικό Ιερέα (Αρχιμ. Ιωακείμ Φυνδανάκη )
Αντικρύζεις εκεί έναν ολόκληρο Πρωθυπουργό να γίνεται παράλληλα και Γέρων-Στάρετς, της πίστεώς μας.
Οἱ Λόγοι του ἔχουν πράγματι ἰδιαίτερη χάρη καί βάθος πνευματικό. Ὅπως ἔλεγε ὁ γέροντας Παΐσιος εἶναι σάν τίς πολυβιταμινοῦχες τροφές. Ἕνας λόγος του σέ τρέφει γιά μέρες. Οἱ Λόγοι τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαάκ θεωροῦνται ὅτι εἶναι γιά προχωρημένους πνευματικά ἀλλά μποροῦν ὅλοι νά ὠφεληθοῦν. Εἶναι πολύ συγκαταβατικός ὁ Ἅγιος καί δίνει προθυμία σέ ὅλους. Ἰδιαιτέρως παρηγορεῖ καί καθοδηγεῖ τούς μοναχούς καί μάλιστα τούς Ἡσυχαστές.
Ἀλλ᾿ αὐτός δέν φοβόταν τόν διάβολο. Εἶχε συνηθίσει μέ τά πειράγματά του, γιατί συχνά πάλευαν σῶμα μέ σῶμα. Τά ὅπλα του ἦταν τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ καί ἡ ἐπίκληση τῆς Παναγίας, τά ὁποῖα ἔκαναν νά ἐξαφανισθῆ ὁ διάβολος. Κάποτε πού τοῦ παρουσιάστηκε σάν δράκοντας, χωρίς νά τόν φοβηθῆ καθόλου ὁ Δῆμος, τόν ἔπιασε ἀπό τήν οὐρά καί τόν πέταξε μακρυά.
