ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Στὸ λειτουργικὸ βιβλίο «Ἱερατικὸν» βρῆκα τὴν λέξη μεσονήστιμος: «Ἕως ὧδε τὰ ἀπὸ τῆς Τετάρτης τῆς Μεσονηστίμου».

Ἀφ΄ἑνὸς ἢ ἀφενός, ἀφ΄ἑτέρου ἢ ἀφετέρου, ἐξ ἀρχῆς ἢ ἐξαρχῆς, καθ΄ἑξῆς ἢ καθεξῆς.

Ἀβλεπτὶ καὶ ἀβλεπεὶ σημαίνει ἀνεπιφύλακτα, χωρὶς πολλὴ σκέψη, χωρὶς νὰ τὸ σκεφτῇ κανείς, χωρὶς νὰ τὸ πολυεξετάσῃ, χωρὶς νὰ ρίξῃ μιὰ ματιά:

«Ἡ χρήση τῶν πλαστικῶν σακούλων/σακουλῶν θὰ χρεώνεται ἀπὸ 1/1/2018». Ποιό εἶναι σωστό; Σακούλων ἢ σακουλῶν;

«Από τις πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες που γνωρίζω πάρα πολύ καλά, τα νεοελληνικά είναι η γλώσσα της καρδιάς μου, αφού ασχολούμαι και με την έρευνα των ελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων», λέει ο γλωσσολόγος, που μελετά τα μαριουπολιτικά των Ελλήνων της Ουκρανίας, τα τσακώνικα, τα κυπριακά, τα ποντιακά, και τη γλώσσα των Ελλήνων στην περιοχή της Χειμάρρας.

Η ελληνική, με τη λογική και τον θησαυρό βασικών εννοιών που διαθέτει, στηρίζει κάθε μορφωμένο άνθρωπο της εποχής μας που επιθυμεί να κατανοήσει τον κόσμο και να μάθει άλλες γλώσσες. Η ελληνομάθεια είναι το «σήμα κατατεθέν» του καλλιεργημένου πολίτη του αιώνα μας.

Τι μας νοιάζουν τα απαρέμφατα; Κι όμως, η Ζακλίν ντε Ρομιγί υποστηρίζει ότι χωρίς το απαρέμφατο της γλώσσας τους, χωρίς τη διαφορά της «πράξης» από το «πράττειν», οι Ελληνες δεν θα είχαν αναπτύξει αφηρημένη σκέψη. Ο δε Χάιντεγκερ λέει πως η δυτική φιλοσοφία ξεκινάει με μια «λανθασμένη» μετάφραση του Πλάτωνα.

Σὲ διαδικτυακὸ ἄρθρο διάβασα τὴν φράση «δὲν ἄρκεσαν τρεῖς ἑβδομάδες».

Εἶναι θλιβερὸ ποὺ μετὰ ἀπὸ τόσα χρόνια κάποιοι, εὐτυχῶς ἐλάχιστοι, ποὺ ὅμως δυστυχῶς κάθονται σὲ θώκους ὑψηλούς, νὰ μὴν μποροῦν νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὶς ἰδεοληψίες τους

Λεῖμμα εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ λείπω, τὸ ὑπόλοιπο, τὸ κατάλοιπο. Ἡ λέξη αὐτὴ ἔχει πάψει νὰ χρησιμοποιεῖται μὲ αὐτὴν τὴν σημασία

Πήρα εἶναι ὁ μικρὸς σάκκος ἀναρτώμενος ἀπὸ τὸν ὦμο, ὁ ὁδοιπορικὸς σάκκος, τὸ ταγάρι.

Σκότος καὶ σκιὰ θανάτου. Ἡ φράση εἶναι εἰλημμένη ἀπὸ τοὺς «Ψαλμοὺς» (106, 10) καὶ χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ περιγράψῃ μιὰ κατάσταση ζοφερή, ἡ ὁποία προξενεῖ ἀπελπισία καὶ φόβο.

Ἀμφίγραφος εἶναι αὐτὸς ποὺ φέρει ἐπιγραφὲς καὶ στὶς δύο πλευρές: ἀμφίγραφη στήλη. Υπάρχουν
καὶ τὰ ἀμφίγραφα εἰλητάρια.

Τὸ λοκντάουν μπῆκε στὴν ζωή μας κορωνοϊοῦ ἕνεκα. Ὁ Καθηγητὴς Γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης
πρότεινε νὰ ἀποδοθῇ ὁ ἀγγλικὸς ὅρος ὡς γενικὸ ἢ μερικὸ ἀπαγορευτικό.

Σὰν ἐπιδημία ἐξαπλώνεται στὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, καθὼς καὶ σὲ δημοσιογραφικὰ ἔντυπα τὸ
ἀσυμμόρφωτο δάνειο φέικ νιούς, γραμμένο μάλιστα λατινιστὶ fake news.

Πληθαίνουν ὅσοι γράφουν τὸ ὄνομα Χρῆστος μὲ ι μὲ τὸ σκεπτικὸ ὅτι προέρχεται ἀπὸ τὸν Ἰησοῦ
Χριστὸ καὶ ὄχι ἀπὸ τὸ ἀρχαιοελληνικὸ ἐπίθετο χρηστὸς «ἐνάρετος»

Ἐρέτης εἶναι ὁ κωπηλάτης. Ἀπὸ τὸν ἐρέτη προῆλθε τὸ ρῆμα ἐρέσσω ποὺ σημαίνει «κωπηλατῶ»,
κάνω κουπί

Σὲ ἀρκετὰ ἐκκλησιαστικὰ κείμενα συναντᾶμε τὸ ρῆμα σαββατίζω καὶ τὸ οὐσιαστικὸ σαββατισμός

Τό ἀρχαιοελληνικὸ ἐπιρρημα πόρρω εἶναι μία ἀπὸ τὶς χιλιάδες λέξεις τῆς Ἀρχαίας ποὺ χρησιμοποιοῦμε αὐτούσιες στὴν Νέα Ἑλληνική. Πόρρω σημαίνει «μακριά»

Πολλοὶ ἀπὸ ἀγαθὴ διάθεση λένε καὶ γράφουν: «οἱ Ἕλληνες Μακεδόνες» νομίζοντας ὅτι ἔτσι τονίζουν τὴν ἑλληνικότητα τῶν Μακεδόνων.

Ἡ λανθασμένη χρήση τοῦ ρήματος διαρρέω ἔχει γίνει πλέον καθεστώς: Τὸ Ὑπουργεῖο Ὑγείας διέρρευσε τὴν πληροφορία…Ἤθελα νὰ ἤξερα ποιὸς διαρρέει αὐτὲς τὶς πληροφορίες. Αὐτὰ καὶ ἄλλα
παρόμοια ἀκοῦμε καθημερινὰ ἀπὸ τὰ Μέσα Ἐνημέρωσης.

Σὲ κείμενα ποὺ εἶναι γραμμένα στὴν καθαρεύουσα καὶ σπανιώτερα σὲ κείμενα τῆς Κοινῆς Νεοελληνικῆς συναντᾶμε τύπους στὰ παραθετικὰ τῶν ἐπιθέτων, ἤτοι στὸν συγκριτικὸ καὶ τὸν ὑπερθετικὸ βαθμό, ποὺ ἐκτείνουν τὸν θεματικὸ χαρακτῆρα τοῦ θετικοῦ βαθμοῦ ο σὲ ω

Πῶς θὰ προσφωνήσουμε κάποιον ποὺ ἡ ὀνομαστικὴ τοῦ ὀνόματός του λήγει σὲ -ος; Άγγελε ἤ Ἄγγελο;, Παῦλο ἤ Παῦλε; Κ. Βενιζέλο ἤ κ. Βενιζέλε

Νίψον ἀνομήματα μὴ μόναν ὄψιν (Ἀνθολογία Ἑλληνικὴ 387c, H. Beckby, Anthologia Graeca, 4 vols., 2nd edn., Munich: Heimeran,).

Ἀκολουθία τοῦ Νιπτῆρος. Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Νιπτῆρος τελεῖται τὸ βράδυ τῆς Μεγάλης Τετάρτης εἰς ἀνάμνησιν τῆς πράξεως τοῦ Κυρίου ποὺ ἔπλυνε τὰ πόδια τῶν μαθητῶν Του

Πόντιος Πιλᾶτος. Ὁ Πόντιος Πιλᾶτος (ἔτσι ἀναφέρεται στὶς Πράξεις 4,27) γνωστὸς γιὰ τὴν δειλία, τὴν ὑστεροβουλία καὶ τὴν ἀδυναμία μου νὰ ἀντιταχθῇ στὴν Σταύρωση τοῦ Κυρίου εἶναι ὁ μοναδικὸς ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους ἐπισήμους ποὺ ἀναφέρεται στὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως

Κάλλιο λάχανα μὲ γέλια παρὰ ζάχαρη μὲ γκρίνια. Ἡ παροιμία αὐτὴ ἐκφράζει τὴν ἀξία ποὺ ἔχει νὰ μοιράζεται κανεὶς λίγα μὲ ἀγαπημένα του πρόσωπα, παρὰ νὰ ἔχῃ πολλὰ καὶ νὰ τὰ μοιράζεται μὲ μίζερους καὶ τοξικοὺς ἀνθρώπους.

Ἐπὶ τῶν δωμάτων. Ὅταν ὁ Κύριος ἐξέλεξε τοὺς Δώδεκα μαθητὲς Του, τοὺς προέτρψε μεταξὺ ἄλλων νὰ κηρύξουν  urbi et orbi ἐκεῖνα ποὺ τοὺς ἔλεγε ἰδιαιτέρως, ἐκεῖνο ποὺ τοὺς ἔλεγε μυστικὰ στὸ ἀφτὶ νὰ τὸ διαλαλήσουν ἀπὸ τὶς ταράτσες πρὸς ὅλους

Νηστίσιμος ἢ νηστήσιμος; Τὸ Λεξικὸ τῆς Κοινῆς Νεοελληνικῆς τοῦ Ἱδρύματος Τριανταφυλλίδη παραθέτει μόνο τὸν τύπο νηστίσιμος

Ἡ φιλοπατρία καὶ τὰ συνώνυμά της, ὁ πατριωτισμὸς καὶ ὁ ἐθνισμὸς εἶναι ἡ ἀνιδιοτελής, ἡ πηγαία ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴν πατρίδα του ποὺ γεννιέται στὴν ψυχή του..

Σχολάζων ἢ Ἐφησυχάζων Ἀρχιερέας: Καλεῖται ὁ μητροπολίτης, ὁ ὁποῖος παραιτεῖται οἰκειοθελῶς, συνήθως λόγῳ προβλημάτων ὑγείας

Εἶναι γνωστὴ ἡ φράση «πράσινα ἄλογα» ποὺ σημαίνει ἀσυναρτησίες, παραλογισμοί. Πολλοὶ πιστεύουν ὅτι εἶναι ἀρχαία, ἀπὸ τὴν φράση: «πράσσειν ἄλογα».

Ὁρισμένοι συγγραφεῖς βάζουν παρισπωμένη στὰ οὐδέτερα παροξύτονα σὲ –ι· γράφουν ἐπὶ παραδείγματι: ψαλτῆρι, τραγοῦδι.