Εὐκαιρία λοιπὸν νὰ ἀπευθύνουμε τὶς εὐχές μας, εὐχὲς μὲ περιεχόμενο καὶ οὐσία, εὐχὲς προσωπικὲς καὶ ὄχι ἀπρόσωπες καὶ ἰσοπεδωμένες, εὐχὲς ποὺ θὰ ἀποτελοῦν ἀφετηρία προβληματισμοῦ. Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν τὴν ἄχρωμη εὐχὴ: «Καλὲς γιορτὲς» καὶ νὰ προτιμᾶμε ….
Ἄς θυμηθοῦμε τὴν κλασσικὴ διατύπωση τοῦ Whorf: «Τὸ γλωσσικὸ σύστημα ποὺ βρίσκεται στὸ παρασκήνιο (μὲ ἄλλα λόγια ἡ γραμματική) κάθε γλώσσας δὲν εἶναι ἁπλᾶ ἕνα ἀναπαραγωγικὸ μέσο γιὰ τὴν διατύπωση ἰδεῶν, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸ εἶναι ὁ διαμορφωτὴς τῶν ἰδεῶν, τὸ πρόγραμμα καὶ ὁ ὁδηγὸς γιὰ τὴν νοητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἀτόμου, γιὰ τὴν ἀνάλυση τῶν ἐντυπώσεων του».
ἁβρότητα: Δυσεύρετη ἀρετὴ στὶς μὲρες μας ἡ ἁβρότητα, ἡ ἰδιότητα δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου χαρακτῆρα ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ εὐγενικὴ καὶ ἐκλεπτυσμένη συμπεριφορά, ἡ ἁβροφροσύνη. Περικλείει τρεῖς ἰδιότητες: τὴν εὐγένεια, τὴν λεπτότητα καὶ τὴν τρυφερότητα.
Συμπληρώθηκαν φέτος ἀπὸ τὴν βάρβαρη εἰσβολὴ τῶν Τούρκων στὴν Κύπρο μας πενήντα χρόνια. Πενήντα χρόνια σκλαβιᾶς. Γιὰ νὰ ξεχάσουμε τὴν εἰσβολὴ οἱ ἰθύνοντες ἀποκαλοῦν τὰ Κατεχόμενα Βόρεια Κύπρο καὶ τοὺς αἰχμαλώτους ἀγνοούμενους.
Ὅλοι ἔχουμε αἰσθανθῇ τὴν μυρωδιὰ τῆς βροχῆς. Δύο ἐρευνητὲς ὠνόμασαν τὴν ὀσμὴ πετριχὼρ ἀπὸ τὶς λέξεις πέτρα καὶ ἰχώρ. Ἡ συγκεκριμένη ὀσμὴ ἀναδύεται ἀπὸ ἕνα ἔλαιο τὸ ὁποῖο παράγεται ἀπὸ κάποια φυτὰ κατὰ τὴν διάρκεια τῶν περιόδων ξηρασίας, καὶ τὸ ὁποῖο ἀπορροφᾶται ἀπὸ τὰ μαλακὰ πετρώματα τοῦ ἐδάφους καὶ ἀπελευθερώνεται ὅταν πέφτῃ ἡ βροχή.
Στὸ κλασσικὸ βιβλίο τοῦ Κωστῆ Μπαστιᾶ γιὰ τὸν Παπουλᾶκο βρῆκα τὸ ρῆμα «ἀγγελοσκιάζομαι»: «Τὴν Παρασκευή, ὅμως, τὸ μεσημέρι ὅλοι νόμιζαν πὼς ὁ ἄρρωστος ἀγγελοσκιάστηκε. Ἀπὸ ἐκείνη τὴν ὥρα ὁ ἄρρωστος ἔμοιαζε περισσότερο πεθαμένος παρὰ ζωντανός» (Κωστῆ Μπαστιᾶ, Παπουλᾶκος, ἐκδ. Μπαστιᾶ, Ἀθήνα 1975, σελ. 32).
Ὅ,τι καὶ νὰ πῇ ἕνας ποιητής, μικρὸ ἢ μεγάλο, σημαντικὸ ἢ ἀσήμαντο, δὲν φέρνει ἀποτέλεσμα, θέλω νὰ πῶ δὲν γίνεται ποίηση ἂν δὲν περάσῃ ἀπὸ τὴν κρησάρα τῆς γλώσσας, ἂν δὲν φτάσῃ στὴν ὅσο γίνεται πιὸ τέλεια ἔκφραση. Ἀκόμα καὶ οἱ πιὸ μεγάλες ἰδέες, οἱ πιὸ εὐγενικές, οἱ πιὸ ἐπαναστατικές, παραμένουν σκέτα ἄρθρα, ἐὰν δὲν καταφέρῃ ὁ τεχνίτης νὰ ταιριάσῃ σωστά τα λόγια του.
Τί σχέση ἔχει ὁ μόσχος, τὸ μοσχάρι μὲ τὸ μουσκεύω; Ὁ μόσχος στὴν ἀρχαιότητα ἦταν ὁ μικρὸς ταῦρος καὶ μεταφορικὰ τὸ βλαστάρι, ἡ παραφυάδα. Ἀπὸ τὸν μόσχο σχηματίστηκε τὸ μοσχεύω ποὺ σήμαινε «πολλαπλασιάζω φυτὸ ἢ δέντρο ἀποσπῶντας μόσχευμα….
Ἡ ἀγγλικὴ box προέρχεται ἀπὸ τὴν λατινικὴ puxis καὶ αὐτὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πύξος: τὸ “πυξάρι”, τὸ δένδρο ἢ τὸ ξύλο του
Ἄκουσα ἀπὸ μία συνάδελφο νὰ λέῃ: «Εἶμαι γεννηθεὶς τὸ 1977».
«Ὁ… ἐμετρήθη καὶ ἐζυγίσθη ὡς ἀντίπαλο δέος τοῦ … καὶ εὑρέθη ἐλλειπής». Βρήκατε τὸ λάθος;
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ φράση τῆς ἡμέρας
Παλαιότερα τὸ Ἡράκλειο, ἀπὸ τὸν μυθικὸ Ἡρακλῆ, ὀνομαζόταν Χάνδακας.
Χρὼς εἶναι τὸ φυσικό, ἐξωτερικὸ περίβλημα τοῦ σώματος ζώων, τὸ δέρμα, ἡ ἐπιδερμίδα.
Ὑπάρχουν δύο ὁμόηχα ρήματα: τὸ γλείφω «κινῶ τὴν γλῶσσα μου πάνω σὲ κάτι» (γλείφω τὸ πιάτο) καὶ τὸ γλύφω «χαράσσω, λαξεύω»
Τὸ κύριο ὄνομα Ἀχίλλ(ε)ιος πῶς γράφεται μὲ ει ἢ μὲ ι;
Τί σχέση ἔχει ὁ κύκλος μὲ τὴν ἐγκύλιο; Ἐγκύκλιος εἶναι τὸ ἐπίσημο ἔγγραφο τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ὁδηγίες γιὰ τὴν ἑρμηνεία καὶ ἐφαρμογὴ διαταγμάτων, κανονισμῶν, νόμων καὶ τὴν ἀντιμετώπιση ὁρισμένων προβλημάτων καὶ κοινοποιεῖται ἀπὸ μία ἀνώτερη Ἀρχὴ στὶς ὑφιστάμενές της. Διαφανὴς ἡ ἐτυμολογία της: ἀπὸ τὴν πρόθεση ἐν καὶ τὸν κύκλο…
Τὸ ρῆμα «ξεχνῶ» «σταματῶ νὰ θυμᾶμαι, δὲν διατηρῶ στὴ μνήμη μου» τὸ χρησιμοποιοῦμε ὅσοι εἴμαστε πάνω ἀπὸ σαράντα καθημερινά. Ὅταν ἀρχίζῃ ἡ βιολογικὴ ἀποδόμηση τοῦ ἀνθρώπου, λέμε: «αὐτὸς τὰ ἔχει χάσει»…
«Ἡ ἄμεση ἢ ἔμμεση ἐπίδραση τοῦ ἀλφαβήτου τῆς Ἑλληνικῆς, τοῦ λεξιλογίου της, τοῦ συντακτικοῦ της καὶ τῆς λογοτεχνίας της ἦταν καὶ εἶναι τεράστια» γράφει ὁ Ἱσπανὸς ἑλληνιστής, γλωσσολόγος, μεταφραστὴς καὶ μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Φρανθίσκο Ρ. Ἀδράδος στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του «Ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας»…
“Ἡ Ἑλληνικὴ καὶ ἡ Κινεζικὴ εἶναι οἱ μοναδικὲς ὁμιλούμενες γλῶσσες ἀκόμη καὶ σήμερα, τῶν ὁποίων ἡ ὕπαρξη εἶναι γνωστὴ ἐδῶ καὶ 3.500 χρόνια. Καὶ δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν ἐπίδραση ποὺ ἄσκησαν σὲ ὅλες τὶς εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες, ἡ Ἐλληνικὴ εἶναι ἡ πρώτη γλῶσσα τοῦ κόσμου…”
μορμολυκεῖον ἢ μορμολύκειον: φόβητρον ἢ προσωπίδα ποὺ χρησιμοποιοῦσαν στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα γιὰ ἐκφοβισμὸ τῶν παιδιῶν
Στὸν περήφημο ὔμνο τῆς ἀγάπης στὸ 6ο ἐδάφιο συναντᾶμε τὸ ρῆμα «περπερεύομαι». «Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται». (Α΄ Κορινθίους 13, 4). Τὸ σπάνιο ρῆμα περπερεύομαι σημαίνει «καυχιέμαι ἢ κομπάζω γιὰ τὸν ἑαυτό μου».
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση.
ἡδύς: ἡδεῖα, ἡδύ, I. ὁ γλυκὸς στὴν γεύση ἢ στὴν ὀσμὴ (εὔγευστος καὶ εὔοσμος)
Πτωχὸς στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ζαρώνει ἀπὸ τὸν φόβο του, ὁ ἐπαίτης, ὁ ζητιάνος. Ἔχει σχηματιστῆ ἀπὸ τὴν ρίζα τοῦ ρήματος πτήσσω «φοβίζω, μαζεύομαι, ζαρώνω».
Ἡ Ἐπιλύχνιος Εὐχαριστία, τὸ γνωστό μας «Φῶς Ἱλαρὸν» εἶναι ἀρχαῖος ὕμνος, ποὺ συνδέθηκε μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀπὸ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς χρόνους.
Βρῆκα μιὰ μικρὴ ἐκκλησία ὅλο τρεχούμενα νερά
καὶ τὴν κρέμασα στὸν τοῖχο. Τὰ μανουάλια της εἶναι
πήλινα καὶ μοιάζουν μὲ τὰ δάχτυλά μου ὅταν γράφω.
Πατριώτης εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἀγαπᾶ τὴν πατρίδα του, ὁ φιλόπατρις. Τί σήμαινε ὅμως στὴν ἀρχαία Ἑλληνική; Πατριώτης εἶναι αὐτὸς ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἴδια χώρα, ὁ συμπατριώτης, ὁ ὁμοήθης, ὁ ὁμόγλωσσος. Ὣς ἐδῶ ἡ σημασία του δὲν μᾶς ξενίζει.
Εἶναι παρήγορο ποὺ πληθαίνουν οἱ ἱστότοποι, οἱ ἐφαρμογὲς ποὺ καταγίνονται μὲ γλωσσικὰ θέματα. Χρειάζεται ὅμως προσοχή, διότι παρὰ τὶς καλὲς προθέσεις, στοὺς ἱστοχώρους αὐτοὺς ἐπιπολάζουν λάθη καὶ ἀστοχίες.
Φίλος τοῦ ἱστοχώρου ἀπορεῖ γιατὶ ὁ ρηματικὸς τύπος ἐπόθει γράφεται μὲ ει καὶ ὄχι μὲ η, ὅπως τὸ ἐπωλήθη, τὸ ἐτέθη, τὸ ἀνελήφθη.
Δὲν ὑπῆρχε πλέον οἰκία ὀρθή, δὲν ὑπῆρχε στέγη καὶ ἄσυλον, εἰς ὅλον τὸ ὀροπέδιον ἐκεῖνο, παρὰ τὴν ἀπορρῶγα ἀκτήν…
Διαλάμπω = κατέχω ξεχωριστὴ θέση καὶ συνεκδοχικὰ εἶμαι διακεκριμένος…
Στὴν ὀρθόδοξη παράδοσή μας τὰ μόνα γενέθλια ποὺ ἑορτάζουμε εἶναι τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας καὶ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου. Τὰ τελευταῖα χρόνια ἑορτάζονται τὰ γενέθλια ἑνὸς ἑκάστου κατ΄ ἀπομίμησιν δυτικῶν προτύπων. Στὸν ἑορτάζοντα εὐχόμαστε: «Νὰ τὰ ἑκατοστήσῃς» καὶ τὸ γράφουμε μὲ η. Μᾶς διαφεύγει ὅμως μιὰ λεπτομέρεια…