Φυλάξτε τα ελληνικά συνήθειά μας, γιορτάστε όπως γιορτάζανε οι πατεράδες σας, και μη ξεγιελιώσαστε με τα ξένα κι άνοστα πυροτεχνήματα. Οι δικές μας οι γιορτές αδελφώνουν τους ανθρώπους, τους ενώνει η αγάπη του Χριστού…
Φώτης Κόντογλου: Ο μπαρμπα-Μανώλης ο Βασιλές
«Τον γνώρισα όταν ήμουν 16 ετών· τον επισκέφθηκα για πρώτη φορά στα Πατήσια. […] Θέλω να δω από κοντά τον άνθρωπο που έχει εικονογραφήσει τα παραμύθια του Μέγα και που έγραψε αυτά τα συνταρακτικά ταξίδια στην Ελλάδα», σημείωνε ο Γιάννης Τσαρούχης εξηγώντας γιατί προσέγγισε τον κατοπινό δάσκαλό του.
Δὲν μπορῶ νὰ παραστήσω τὸ πόσο συγκινημένη ἤτανε ἡ καρδιά μου σὰν ἄκουγα νὰ ψέλνει ὁ ψαρᾶς ὁ πάτερ Νεῖλος, ξυπόλητος, μὲ τὸ κατραμωμένο βρακί, μὲ τὰ φύκια κολλημένα ἀπάνω στὰ γυμνὰ ποδάρια του, νὰ ψέλνει μὲ κείνη τὴν ἀρχαία μελωδία καὶ νὰ λέγει στίχους ἰαμβικούς, καὶ παραπέρα ν᾿ ἀφρίζουνε τὰ παμπάλαια ἑλληνικὰ κύματα κι ὁ ἀγέρας νὰ βουΐζει πανηγυρικὰ…
Η Παναγία είναι η ελπίδα των απελπισμένων, η χαρά των πικραμένων, το ραβδί των τυφλών, η άγκυρα των θαλασσοδαρμένων, η μάνα των ορφανεμένων. Η θρησκεία του Χριστού είναι πονεμένη θρησκεία, ο ίδιος ο Χριστός καρφώθηκε απάνω στο ξύλο κ’ η μητέρα του η Παναγία πέρασε κάθε λύπη σε τούτον τον κόσμο.
Βλογημένος ο άνθρωπος που μπορεί, τώρα το καλοκαίρι, να ξεμακρύνει για λίγο από την ταραχή της πολιτείας. Αν του αρέσει η θάλασσα, ας πάει σε κανένα νησί, που δεν ακόμα χαλασμένοι οι νησιώτες, ή σε κανένα ψαραδοχώρι…Πάρε μαζί σου όσο λιγότερα πράγματα μπορείς…
Το πρακτικό μυαλό τα περιπαίζει όλα, θρησκεία, πίστη, δόγματα, μυστήρια, σωτηρία, μέλλουσα ζωή. Πώς να θυσιάσης, λέγει, τούτη τη ζωή τη χειροπιαστή, για την άλλη, που δεν γύρισε κανένας από τον άδη για να μας πη πως υπάρχει! «Κάλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει».
Σαν μια απλή τεκμηρίωση εκείνων που γράψαμε τις προάλλες, ότι ο Κόντογλου μπροστά στον αγώνα του δεν λογάριαζε κανέναν κι αυτό μπορεί μεν, όπως έχει πει ο ίδιος, να το πλήρωσε ακριβά, δεν του άλλαξε όμως και μυαλά, αναδημοσιεύουμε μια πολύ χαρακτηριστική επιστολή του προς τον τότε Πατριάρχη Αθηναγόρα.
Καταποντισμοί – Φώτης Κόντογλου, διαβάζει ο Ανδρέας Χατζηδήμου
Ο Κώστας Καστανάς διαβάζει από το διήγημα του Φώτη Κόντογλου “Καπετάνιος αγιογράφος”
Τά Χριστούγεννα, τά Φῶτα, ἡ Πρωτοχρονιά, κ’ ἄλλες μεγάλες γιορτές, γιά πολλούς ἀνθρώπους δέν εἶναι καθόλου γιορτές καί χαρούμενες μέρες, ἀλλά μέρες πού φέρνουνε θλίψη καί δοκιμασία. Δοκιμάζονται οἱ ψυχές ἐκεινῶν πού δέν εἶναι σέ θέση νά χαροῦνε, σέ καιρό πού οἱ ἄλλοι χαίρουνται.
“Όσοι είναι αισιόδοξοι για το μέλλον της ανθρωπότητας, βλέπουνε με άλλα μάτια τον κόσμο, απ’ ό,τι τον βλέπομε εμείς. Εμείς είμαστε οι γκρινιάρηδες, οι Ιερεμίες, οι Κασσάντρες, και γι’ αυτό ο κόσμος μας οχτρεύεται. Κι έχει δίκιο. Ο καθένας νοιώθει διαφορετικά τη ζωή, τη χαρά, το καλό και το κακό.
Παράξενο πρᾶγμα φαίνεται στὴ σημερινὴ γενεὰ τὸ νὰ καταγίνεται κανένας μὲ τὴ θρησκεία καὶ μὲ τοὺς ἁγίους. Αὐτὰ τὰ θεωροῦνε προλήψεις οἱ σημερινοὶ ἄνθρωποι, ζαλισμένοι ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη. Ὡστόσο, στὴν Εὐρώπη, ποὺ στάθηκε ἡ μάνα τῆς ἐπιστήμης καὶ τὸ σχολειὸ τῆς ἀθεΐας, ὑπάρχουνε πολλοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὴν τάξη τῶν σπουδασμένων, ποὺ γυρεύουνε νὰ βροῦνε κάτι ἀλλοιώτικο
Μὰ κάποιες ἀλλαγὲς μπορεῖ νὰ γίνουνε πολὺ γρήγορα, ἀπὸ μιὰ μέρα σὲ ἄλλη, ὅπως ἡ παραμόρφωση τοῦ ἄνθρωπου ποὺ γίνεται ἀπὸ τὴν ἀρρώστεια, ἢ ἕνας ξαφνικὸς θάνατος ποὺ μέσα σὲ μιὰ στιγμὴ κάνει τὸν ἄνθρωπο ἕνα ἀγνώριστο κουφάρι. Τὸν καιρὸ τὸν νοιώθουμε πιὸ δυνατὰ ἀπὸ τὸ πάλιωμα κι ἀπὸ τὸ γῆρας…..
Τί μεγαλομανία σ᾿ἔχει πιάσει, ἀδελφέ μου, καὶ δὲν βρίσκεις ἡσυχία καὶ χτίζεις πατώματα ἀπάνω στὰ πατώματα, κι᾿ἔχεις δυὸ τρία αὐτοκίνητα καὶ κότερα καὶ κάθε λογῆς μάταια πράγματα! Γύρισε καὶ κύτταξε καὶ τὸν ἀδελφό σου, νὰ δροσισθεῖ ἡ ψυχή σου μὲ τὴν εὐλογημένη καλωσύνη, ποὺ τὴν ξεράνανε τὰ τσιμέντα, οἱ ψεύτικες κουβέντες, οἱ συμφεροντολογικὲς παρέες, οἱ συνοφρυωμένες ἀξιοπρέπειες…
Όταν ο άνθρωπος αφίσταται, απομακρύνεται από το καλό,- και αυτό το καλό δεν είναι παρά η Αλήθεια, την οποία διδάσκει η Αγία μας Εκκλησία, διά του Ευαγγελίου και των Αγίων της- τότε ακολουθεί η ισοπέδωση των πάντων, η άλωση, η καταστροφή. Το διδάσκει εξάλλου μέσα στο χρόνο, με γεγονότα και αυτή η ιστορία του ανθρώπου, και η Άλωση της Πόλης αποτελεί μια από αυτές τις κοσμοϊστορικές περιπτώσεις.
Σ᾿ ὅλο τὸν κόσμο δὲν βρέθηκε, μηδὲ θὰ βρεθεῖ τέχνη ὅμοια μὲ τῆς Ἀνατολῆς, νὰ δίνει τέτοιο πάθος καὶ τέτοιο γλυκὸ παράπονο στὰ πλάσματά της. Ὅποιος ἔχει καρδιὰ θερμή, ἐκεῖνος θὰ μὲ καταλάβει. Καμιὰ τέχνη δὲ μεταχειρίστηκε τόσο ἁπλὰ μέσα καὶ καμιὰ τέχνη δὲν ἔπιασε τέτοια πράματα.
Αν και είμαι ζωγράφος κι όχι μουσικός, ωστόσο έχω γράψει περισσότερα για την εκκλησιαστική μουσική από τη αγιογραφία. Γιατί η μουσική ενεργεί απάνω στην ψυχή πιο δυνατά και πιο άμεσα, παρά η ζωγραφική, επειδή με την μουσική μπορεί να εκφρασθεί, λίγο πολύ, ο κάθε άνθρωπος…
Τα κείμενα του Κόντογλου – και όχι μόνο του Κόντογλου αλλά και ολόκληρης της «γενιάς του ‘30» – έχουν εξοβελιστεί από τα ελληνικά σχολικά βιβλία. Πιθανώς ως αναχρονιστικά και «κονισαλέα συναξάρια», όπως τα είχε χαρακτηρίσει κάποιος.
Επειδή λοιπόν λείψανε από την εκκλησία μας ιερωμένοι που έχουν φωτιά μέσα τους, η Εκκλησία αυτή δὲν μπορεί παρὰ να βραδυπορεί, ασυγκίνητη κι αδιάφορη γιὰ όσα θα έπρεπε να τὴν ενδιαφέρουν ζωηρά, αδιάφορη γιὰ ότι τὸ ποίμνιό της σκανδαλίζεται καὶ δοκιμάζεται σκληρὰ η πίστη του απὸ τα καμώματα μερικών ιερωμένων, αδιάφορων γιὰ τὴν παραμόρφωση τής ιεράς παραδόσεως…
Ο δρόμος της ευτυχίας
είναι ενα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Φώτη Κόντογλου
«Μυστικά Ανθη»
Ἡ πιὸ φοβερὴ κ᾿ ἡ πιὸ ἀνεξιχνίαστη δύναμη στὸν κόσμο εἶναι ὁ Χρόνος, ὁ Καιρός. Καλὰ-καλὰ τί εἶναι αὐτὴ ἡ δύναμη δὲν τὸ ξέρει κανένας, κι ὅσοι θελήσανε νὰ τὴν προσδιορίσουνε, μάταια πασκίσανε. Τὸ μυστήριο τοῦ Χρόνου ἀπόμεινε ἀκατανόητο, κι ἂς μᾶς φαίνεται τόσο φυσικὸς αὐτὸς ὁ Χρόνος.
Την εκ του γεγονότος τούτου οδύνην είναι δύσκολον να εκφράσει τις, δεδομένου ότι η ανίερος μουσική, η εκτελουμένη εκ της εν λόγω χορωδίας είναι απαράδεκτος και εν Αθήναις εκ μέρους του ευσεβούς Ορθοδόξου λαού, πλην ωρισμένων θιασωτών της λεβαντίνικης καντάδας οίτινες μεταβαίνουν εις την εκκλησίαν δια να διασκεδάσουν και όχι δια να προσευχηθούν.
Μὰ περνᾶνε οἱ μέρες καὶ δὲν ἀλλάζει τίποτα. Τὰ ἄσπλαχνα σύννεφα, σκεπάζουνε ἀδιάκοπα τὸν οὐρανό, μέρα – νύχτα, σὰν τὰ παπλώματα, ποὺ σκεπάζουνε τὸν ἄρρωστο ποὺ δὲν ἔχει ἐλπίδα νὰ δεῖ τὴν ὑγειά του καὶ νὰ τὰ πετάξει ἀπὸ πάνω του.
Τοῦτο τὸ πρᾶγμα ποὺ τὸ λέμε Χρόνο, τὸ ἔχουμε συνηθίσει, εἴμαστε ἔξοικειωμενοι μαζί του, ἀλλιῶς θὰ μᾶς ἔπιανε τρόμος, ἂν εἴμαστε σὲ θέση νὰ νοιώσουμε καλὰ τί εἶναι καὶ τί κάνει
Τὸν καιρὸ ποὺ φανερωθήκανε οἱ Τοῦρκοι στὴ Μικρὰ Ἀσία ἤτανε μιὰ μικρὴ φυλή. Γιὰ νὰ πληθύνουνε πιάσανε καὶ ἀλλαξοπιστούσανε τοὺς ντόπιους, ποὺ οἱ περισσότεροι ἤτανε Ἕλληνες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεμακρύνανε, αλλοίμονο, από τη πίστη και την απλότητα.
Άμα χαλαστεί ο άνθρωπος αρχίζει να αποστρέφεται τα απλά και ταπεινά πράγματα. Πολλές φορές όμως ξανάρχεται στον παλιό τον εαυτό του. Σαν τον μεθυσμένο που ξεμέθυσε – και τότε καταλαβαίνει πάλι μεγάλη όρεξη για την απλότητα και για τη φτώχεια και χαίρεται και ειρηνεύει και θέλει να ζει ταπεινά και ήσυχα.
Το άρθρο αυτό του Φώτη Κόντογλου γράφτηκε το 1952, όταν η Μονή της Χώρας των Ζώντων στην Κωνσταντινούπολη ονομαζόταν (όπως και σήμερα) Καχριέ-τζαμί. Η Μονή είχε μετατραπεί σε τζαμί τον 16ο αιώνα. Μετατράπηκε εν συνεχεία σε Μουσείο το 1958 και έγινε γνωστό ως «Μουσείο της Χώρας». Μετά την πρόσφατη απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης μετατράπηκε εκ νέου σε τέμενος, με υπαρκτό κίνδυνο…
Τὸ κάλλος τῆς Παναγίας, δὲν εἶναι κάλλος σαρκικό, ἀλλὰ πνευματικό, γιατί ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ὁ πόνος κι ἡ ἁγιότητα, ὑπάρχει μονάχα κάλλος πνευματικό. Τὸ σαρκικὸ κάλλος φέρνει τὴ σαρκικὴ ἔξαψη, ἐνῶ τὸ πνευματικὸ κάλλος φέρνει κατάνυξη, σεβασμὸ κι ἁγνὴ ἀγάπη.
Η Αγιά Σοφιά είναι το καύχημα της Ορθοδοξίας, η μάνα απάνω σε όλες τις εκκλησιές. Για μας τους Έλληνες είναι το κάστρο της ελευθερίας και της θρησκείας μας, παραμυθένια εκκλησιά μαζί και παλάτι. Το χτίριο το χτίσανε οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος και Ισίδωρος, κατά διαταγή του ευσεβεστάτου αυτοκράτορος Ιουστινιανού. Σήμερα δεν θα μιλήσουμε για το χτίριο, αλλά μονάχα για τα ψηφιδωτά που το στολίζουνε.
Τὴν 13ην Ἰουλίου συμπληρώνονται 52 ἔτη ἐκ τῆς ἐκδημίας του, μὲ τὸν λόγον τοῦ ὅμως νὰ παραμένη παρ’ ὅλα αὐτὰ πάντοτε ἐπίκαιρος. Εἰς παρέμβασίν του διὰ τὸ ζήτημα τῶν Θρησκευτικῶν ὁ Σέβ. Ναυπάκτου ἀνεφέρθη εἰς τὸ ἄτοπόν τῆς συμπεριλήψεως κειμένου τοῦ Ν. Καζαντζάκη εἰς τοὺς νέους φακέλους.
Τί ἤτανε, ἀληθινά, ἐκεῖνο τὸ Βυζάντιο, ἐκείνη ἡ Κωνσταντινούπολη; Παραμυθένιος κόσμος! […] Στὰ χρόνια τῶν Βυζαντινῶν «ἡ βασιλεύουσα πόλις» θὰ εἶχε μία ἐξωτικὴ καὶ ἀλλόκοτη μεγαλοπρέπεια. Χίλιοι κουμπέδες (τροῦλλοι) καταχρυσοὶ λαμποκοπούσανε μέσα στὴ βλογημένη αὐτὴ ἀφεντοπολιτεία. Στὴ μέση στεκότανε, σὰν ἥλιος, ἡ Ἁγιὰ Σοφιά, καὶ γύρω της ἤτανε σκορπισμένες οἱ ἄλλες ἐκκλησιὲς μὲ τοὺς χρυσοὺς κουμπέδες, σφαῖρες οὐράνιες, ποὺ λὲς καὶ γυρίζανε γύρω στὸν ἥλιο […]
Στ᾿ Ἅγιον Ὄρος πῆγα πολλὲς φορές. Τὴν πρώτη φορὰ κάθησα παραπάνω ἀπὸ δυὸ μῆνες κ᾿ ἔκανα γνωριμία μὲ πολλοὺς πατέρες καὶ λαϊκούς, γιατὶ ὑπάρχουνε ἐκεῖ πέρα καὶ ἀγωγιάτες ἀρβανῖτες, παραγυιοὶ καὶ γεμιτζῆδες ποὺ φορτώνουνε κερεστὲ (ξυλεία) στὰ καράβια.
Σελίδες