Σίγουρα θὰ ἔχετε συναντήσει τὸ παλ*κάρι μὲ τὶς ἑξῆς γραφές: παλικάρι, παλληκάρι καὶ παληκάρι. Τὸ παλικάρι μὲ ι εἶναι θῦμα τοῦ ἁπλογραφικοῦ ὁδοστρωτῆρα·
Ὅπως γράψαμε καὶ στὸ προηγούμενο γλωσσικὸ σημείωμα ἡ ρίζα τοῦ ρήματος «πέλομαι» εἶναι πολὺ παραγωγική. Ποιός δὲν ἔχει ἀναπολήσει ἀγαπημένα πρόσωπα, ὄμορφες στιγμές, τὰ παιδικά του χρόνια, τὴν πατρίδα του, ἂν εἶναι ξενιτεμένος.
Πολὺ παραγωγικὸ τὸ ρῆμα «πέλομαι». Ἀπὸ δημοσιογραφικὸ κείμενο ἀντλήσαμε τὴν ἀκόλουθη περίοδο λόγου: «μεγάλες ποσότητες ἀργοῦ πετρελαίου ἐπιπολάζουν στὸ σημεῖο ποὺ προσάραξε τὸ τάνκερ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκληθῇ τεράστια οἰκολογικὴ καταστροφή».
Σὲ προηγούμενα γλωσσικά μας σημειώματα ἔχουμε ἀσχοληθῆ μὲ τὰ ὁμόρριζα τοῦ ρήματος «πέλω», τοὺς πόλους, τὴν πόλωση, τὸν κύκλο, τὶς Κυκλάδες. Σήμερα θὰ μιλήσουμε γιὰ τὰ ἔπιπλα· ἡ ἱστορία τους εἶναι τόσο παλιά, ὅσο καὶ ὁ πολιτισμένος κόσμος.
Μιὰ καὶ γράψαμε γιὰ τὴν συνευδοκία, τὴν ἀπὸ κοινοῦ ἐπιδοκιμασία νὰ περάσουμε στὴν ἀντίπερα ὄχθη, τὴν ἀπαρέσκεια (ἀπὸ τὸ ρῆμα ἀπαρέσκω· ἀπὸ καὶ ἀρέσκω). Ὅταν θέλουμε νὰ ἐκφράσουμε ἕνα δυσάρεστο συναίσθημα ποὺ προέρχεται ἀπὸ κάτι ποὺ μᾶς ἐνοχλεῖ ἐκδηλώνουμε τὴν ἀπαρέσκειά μας.
Πολλοί, ἴσως οἱ περισσότεροι, θὰ γελάσουν μὲ τὴν πρόταση ποὺ θὰ κάνουμε σήμερα. Ἡ ἀγάπη μας γιὰ τὴν γλῶσσα μᾶς ὁπλίζει μὲ παρρησία γιὰ νὰ προτείνουμε ἕνα τολμηρὸ λεκτικὸ ἰσοδύναμο γιὰ τὰ λάικ, ποὺ εἶναι οἱ καρδοῦλες ποὺ τοποθετοῦμε οἱ πλοηγούμενοι στὸ διαδίκτυο ὅταν μᾶς ἀρέσῃ μιὰ ἀνάρτηση ποὺ κάνει κάποιος.
Ἐσχάτως ἡ κα. Ἑλένη Γλύκατζη-Ἀρβελέρ σὲ τιμητικὴ ἐκδήλωση γιὰ τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Βαρθολομαῖο ἀπηύθυνε ἔκκληση νὰ διορθωθῇ στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα ἡ γνωστὴ φράση τοῦ Χριστοῦ: «Πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς (=τρυπήματος) ῥαφίδος (=βελόνας) διελθεῖν, ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν». Ἡ ρήση αὐτὴ ἀποδίδεται -περιέργως, σύμφωνα μὲ τὴν κα. Ἀρβελὲρ- ὡς ἑξῆς: «Πάλιν σᾶς λέγω, ὅτι εἶναι εὐκολώτερον νὰ περάσῃ μιὰ καμήλα ἀπὸ τὴν τρῦπα μιᾶς βελόνας παρὰ πλούσιος νὰ μπῇ εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ». Κατ΄ αὐτὴν ἡ σωστὴ λέξη εἶναι κάμιλος, (κομποσκοίνι) (sic), καὶ ὄχι κάμηλος, τὸ ζῶον[1]. Ἔχει δίκιο ἡ κα. Ἀρβελέρ, καὶ ἂν ναί, μήπως πρέπῃ νὰ ἀλλάξουμε τὸ εὐαγγελικὸ αὐτὸ χωρίο;
Οἱ πιστοὶ εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὴν λέξη «εὐδοκία» εἴτε ἐπειδὴ τὴν ἔχουν συναντήσει στὴν Καινὴ Διαθήκη εἴτε τὴν ἔχουν ἀκούσει σὲ κάποια ἀκολουθία. Γνωστὸν τοῖς πᾶσιν εἶναι τὸ τροπάριο….
Τὸ πιθανώτερο εἶναι ὅτι ἡ Δῆλος ἀναδύθηκε στὴν ἐπιφάνεια ἀπὸ κάποια ἡφαιστειακὴ δραστηριότητα. Ἡ ἐτυμολογία της (ἀπὸ τὸ δηλόω–ω) ἀπηχεῖ αὐτὴν τὴν πραγματικότητα, ὅτι δηλαδὴ τὸ νησὶ ἀποκαλύφτηκε…
«Ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἔφτασε στὸ ἀπόγειο τῆς δύναμής της τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ». «Ὅταν ἔφτασε στὸ ἀπόγειο τῆς καλλιτεχνικῆς του δημιουργίας ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὰ ἐγκόσμια». Εἶναι προφανὲς ὅτι στὰ ὡς ἄνω παραδείγματα τὸ ἀπόγειο εἶναι τὸ ἀποκορύφωμα….
Ψιλὰ γράμματα στὴν ἐποχὴ τοῦ γλωσσικοῦ ὁδοστρωτῆρα εἶναι ὅσα θὰ γράψουμε στὸ σημερινὸ γλωσσικό μας σημείωμα. «Πληρεῖ τὶς προϋποθέσεις», «Πληρεῖς τὰ κριτήρια» διαβάζουμε συνέχεια. Καὶ ὅμως δὲν γράφονται….
Τὸ ρῆμα «διανύω» τὸ χρησιμοποιοῦμε εὐκαίρως ἀκαίρως ὅλοι μας. Λέμε: «Ἔχουμε πολὺν δρόμο νὰ διανύσουμε», «Διανύει τὸ πεντηκοστὸ ἔτος τῆς ἡλικίας του». Ἂν ὅμως θέλουμε νὰ χρησιμοποιήσουμε τὸν ἀόριστο καὶ…
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΕΣΠΕΡΑΣ, Τροπάριο Γεωργίου Ἀκροπολίτου
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη : ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ ΕΣΠΕΡΑΣ, Ἀντίφωνο ΙΕ΄
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΣΠΕΡΑΣ
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νὺξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δεῦτε, πιστοί, ἐπεργασώμεθα προθύμως τῷ Δεσπότῃ· νέμει, γὰρ τοῖς δούλοις τὸν πλοῦτον καὶ ἀναλόγως ἕκαστος, πολυπλασιάσωμεν τὸ τῆς χάριτος τάλαντον· ὁ μὲν σοφίαν κομιείτω δι’ ἔργων ἀγαθῶν· ὁ δὲ….
«Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὅν εὑρήσει γρηγοροῦντα· ἀνάξιὸς δὲ πάλιν, ὅν εὑρήσει ραθυμοῦντα. Βλέπε, οὗν ψυχή μου μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθῇς, ἵνα μὴ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς Βασιλείας ἔξω κλεισθῆς· ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν, προστασίαις τῶν Ἀσωμάτων, σῶσον ἡμᾶς».
Ὑπέροχοι εἶναι οἱ Μακαρισμοὶ τοῦ Κυρίου. Βρίσκονται στὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (5, 3-12) καὶ ἀποτελοῦν τὴ διδασκαλία πρὸς τοὺς μαθητές Του στὴν ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλία. Ὁ πρῶτος Μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» εἶναι οἰκεῖος…
Γωνιά της Γλώσσας 97 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὰ ἄνθη τοῦ λόγου
Γωνιά της Γλώσσας 96 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἐτυμολογία τῆς ἐτυμολογίας
Ἡ λέξη πόντος (ἀπὸ τὸ θέμα ποντ- =περνῶ) δήλωνε τὸ θαλάσσιο πέρασμα (πβ. Ἑλλή-σποντος). Οἱ Πόντιοι κατάγονται ἀπὸ τὸν Πόντο, τὴν νότια ἀκτὴ τοῦ Εὔξεινου Πόντου. Εὔξεινος σημαίνει φιλόξενος.
Βασικὴ συνιστῶσα τῆς γλωσσικῆς στρέβλωσης εἶναι ἡ γλωσσικὴ ἐξάρτηση. Κρουνηδὸν εἰσβάλλουν στὴν γλῶσσα μας ξένες λέξεις, κυρίως ἀγγλικές. Ἡ γλῶσσα μας πολιορκεῖται ἀπὸ πλημμυρίδα ἀνελλήνιστων λέξεων χωρὶς νὰ ἐπιχειρῆται προσπάθεια ἐξελληνισμοῦ.
Ἡ λέξη «ἄρουρα» εἶναι ἀκατανόητη στοὺς πολλούς. Δὲν εἶναι ὅμως καὶ τόσο ἄγνωστη ὅσο φαίνεται. «Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν», λέμε στοὺς Χαιρετισμούς.
Τί κοινὸ ἔχουν τὸ τάλαντο, ὁ Ἄτλας, τὸ ἀνατέλλω, ἡ τόλμη, τὸ ταλανίζω, ὁ Τελαμών, ἡ ἐντολή; Ὅλες αὐτὲς οἱ λέξεις ἀνήκουν στὴν ἴδια γλωσσικὴ οἰκογένεια. Πρὶν δοῦμε τὴν μεταξύ τους σχέση θὰ λύσουμε μιὰ παρεξήγηση. Τὸ τάλαντο δὲν εἶναι νόμισμα, ὅπως νομίζουν οἱ περισσότεροι. Ἦταν ἐπίπεδες πλάκες ὀρειχάλκου ποὺ….
Πῶς γράφονται οἱ ἅγιοι, μὲ πεζὸ ἢ κεφαλαῖο; Μὲ ἀρχικὸ κεφαλαῖο γράφονται οἱ λέξεις «ἅγιος» καὶ «ὅσιος» ὅταν προσδιορίζουν ναὸ ἢ ἂν πρόκειται γιὰ τοπωνύμιο: ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, Ἅγιος Δημήτριος (Μπραχάμι). Ὅμως ὁ ἅγιος Γεώργιος, ὁ ἅγιος Δημήτριος,…
Ἀδιαφανὴς ἁπλογράφηση εἶναι ἡ γραφὴ τῆς λέξεως κελλὶ ποὺ ἔγινε κελί, γιὰ νὰ μὴν μπορῇ ὁ Ἕλληνας νὰ τὸ συνδυάσῃ μὲ τὸν…..
Ἀδιαφανὴς ἁπλογράφηση εἶναι ἡ γραφὴ τῆς λέξεως ἐξωκκλήσι μὲ ἕνα κ. Τὸ ἐξωκκλήσι εἶναι μικρὸ ἐκκλησάκι, συνήθως σὲ μὴ κατοικημένη περιοχή. Ἡ ἐκκλησία λοιπὸν ποὺ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη ἢ τὸ χωριὸ ὀνομάζεται ἐξωκκλήσι.
Ὁ ὁδοστρωτῆρας τῆς ἁπλογραφήσεως στὸ πέρασμά του ἰσοπεδώνει τὰ πάντα μὲ ἀποτέλεσμα νὰ συσκοτίζῃ τὴν ἐτυμολογικὴ προέλευση τῆς λέξης. Εἴχαμε γράψει γιὰ τὸ «συγγνώμη» ποὺ….
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση. Τί διαφέρει ὁ ἄρτος ἀπὸ τὸ ψωμί; Ὁ ἄρτος ἔχει ἐξειδικευτῆ –κατὰ κύριο λόγο– στὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ ὡς συμβολικὸ στοιχεῖο: ὁ ἅγιος ἄρτος εἶναι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄρτος στὴν ἀρτοκλασία, ὁ ἐπιούσιος ἄρτος.
Ὁρισμένα ρήματα διαθέτουν μόνο τύπους παθητικῆς φωνῆς: π.χ. ἐκμεταλλεύομαι, ἀγωνίζομαι, μάχομαι, σέβομαι. Τὰ ρήματα αὐτὰ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ἐνεργητικὴ φωνή. Ὀνομάστηκαν ἀποθετικά, διότι…
«Δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε τοὺς ἐκμεταλλευτὲς καὶ ἐκμεταλλευόμενους στὸ ἴδιο καζάνι». Χωρὶς νὰ τὸ θέλῃ ὁ ὁμιλητὴς τοὺς ἔβαλε στὸ ἴδιο καζάνι! Διότι πολὺ ἁπλᾶ ὁ ἐκμεταλλευτὴς καὶ ὁ ἐκμεταλλευόμενος εἶναι τὸ ἴδιο πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ ἐκμεταλλεύεται.
Ποιά εἶναι τὰ ὀθόνια ποὺ ἀκοῦμε στὸ 7ο ἑωθινὸ εὐαγγέλιο; Tὸ ὀθόνιον εἶναι ὑποκοριστικὸ τῆς ὀθόνης, τοῦ λεπτοῦ λινοῦ ὑφάσματος. Ὀθόνιον λοιπὸν εἶναι τὸ τεμάχιο…