ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΣΠΕΡΑΣ

Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νὺξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας.

Δεῦτε, πιστοί, ἐπεργασώμεθα προθύμως τῷ Δεσπότῃ· νέμει, γὰρ τοῖς δούλοις τὸν πλοῦτον καὶ ἀναλόγως ἕκαστος, πολυπλασιάσωμεν τὸ τῆς χάριτος τάλαντον· ὁ μὲν σοφίαν κομιείτω δι’ ἔργων ἀγαθῶν· ὁ δὲ….

«Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὅν εὑρήσει γρηγοροῦντα· ἀνάξιὸς δὲ πάλιν, ὅν εὑρήσει ραθυμοῦντα. Βλέπε, οὗν ψυχή μου μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθῇς, ἵνα μὴ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς Βασιλείας ἔξω κλεισθῆς· ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν, προστασίαις τῶν Ἀσωμάτων, σῶσον ἡμᾶς».

Ὑπέροχοι εἶναι οἱ Μακαρισμοὶ τοῦ Κυρίου. Βρίσκονται στὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (5, 3-12) καὶ ἀποτελοῦν τὴ διδασκαλία πρὸς τοὺς μαθητές Του στὴν ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλία. Ὁ πρῶτος Μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» εἶναι οἰκεῖος…

Γωνιά της Γλώσσας 97 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὰ ἄνθη τοῦ λόγου

Γωνιά της Γλώσσας 96 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἐτυμολογία τῆς ἐτυμολογίας

Ἡ λέξη πόντος (ἀπὸ τὸ θέμα ποντ- =περνῶ) δήλωνε τὸ θαλάσσιο πέρασμα (πβ. Ἑλλή-σποντος). Οἱ Πόντιοι κατάγονται ἀπὸ τὸν Πόντο, τὴν νότια ἀκτὴ τοῦ Εὔξεινου Πόντου. Εὔξεινος σημαίνει φιλόξενος.

Βασικὴ συνιστῶσα τῆς γλωσσικῆς στρέβλωσης εἶναι ἡ γλωσσικὴ ἐξάρτηση. Κρουνηδὸν εἰσβάλλουν στὴν γλῶσσα μας ξένες λέξεις, κυρίως ἀγγλικές. Ἡ γλῶσσα μας πολιορκεῖται ἀπὸ πλημμυρίδα ἀνελλήνιστων λέξεων χωρὶς νὰ ἐπιχειρῆται προσπάθεια ἐξελληνισμοῦ.

Ἡ λέξη «ἄρουρα» εἶναι ἀκατανόητη στοὺς πολλούς. Δὲν εἶναι ὅμως καὶ τόσο ἄγνωστη ὅσο φαίνεται. «Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν», λέμε στοὺς Χαιρετισμούς.

Τί κοινὸ ἔχουν τὸ τάλαντο, ὁ Ἄτλας, τὸ ἀνατέλλω, ἡ τόλμη, τὸ ταλανίζω, ὁ Τελαμών, ἡ ἐντολή; Ὅλες αὐτὲς οἱ λέξεις ἀνήκουν στὴν ἴδια γλωσσικὴ οἰκογένεια. Πρὶν δοῦμε τὴν μεταξύ τους σχέση θὰ λύσουμε μιὰ παρεξήγηση. Τὸ τάλαντο δὲν εἶναι νόμισμα, ὅπως νομίζουν οἱ περισσότεροι. Ἦταν ἐπίπεδες πλάκες ὀρειχάλκου ποὺ….

Πῶς γράφονται οἱ ἅγιοι, μὲ πεζὸ ἢ κεφαλαῖο; Μὲ ἀρχικὸ κεφαλαῖο γράφονται οἱ λέξεις «ἅγιος» καὶ «ὅσιος» ὅταν προσδιορίζουν ναὸ ἢ ἂν πρόκειται γιὰ τοπωνύμιο: ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, Ἅγιος Δημήτριος (Μπραχάμι). Ὅμως ὁ ἅγιος Γεώργιος, ὁ ἅγιος Δημήτριος,…

Ἀδιαφανὴς ἁπλογράφηση εἶναι ἡ γραφὴ τῆς λέξεως κελλὶ ποὺ ἔγινε κελί, γιὰ νὰ μὴν μπορῇ ὁ Ἕλληνας νὰ τὸ συνδυάσῃ μὲ τὸν…..

Ἀδιαφανὴς ἁπλογράφηση εἶναι ἡ γραφὴ τῆς λέξεως ἐξωκκλήσι μὲ ἕνα κ. Τὸ ἐξωκκλήσι εἶναι μικρὸ ἐκκλησάκι, συνήθως σὲ μὴ κατοικημένη περιοχή. Ἡ ἐκκλησία λοιπὸν ποὺ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη ἢ τὸ χωριὸ ὀνομάζεται ἐξωκκλήσι.

Ὁ ὁδοστρωτῆρας τῆς ἁπλογραφήσεως στὸ πέρασμά του ἰσοπεδώνει τὰ πάντα μὲ ἀποτέλεσμα νὰ συσκοτίζῃ τὴν ἐτυμολογικὴ προέλευση τῆς λέξης. Εἴχαμε γράψει γιὰ τὸ «συγγνώμη» ποὺ….

«Ὁ Ὑπουργὸς Παιδείας ἔθεσε σὲ ἀργία καθηγητὴ ποὺ διένειμε στὰ παιδιὰ φυλλάδιο μὲ τὶς θέσεις τῶν Ἁγίων Πατέρων γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία». Δὲν θὰ σχολιάσουμε ἐδῶ τὴν ἀπόφαση τοῦ ὑπουργοῦ μὲ μικρὸ ὕψιλον, ὄχι γιὰ νὰ ὑποτιμήσουμε τὸν ὑπουργό, ἀλλὰ διότι μὲ κεφαλαῖα γράφονται οἱ θεσμοί, τὰ ἱδρύματα, οἱ σύλλογοι καὶ ὄχι οἱ προϊστάμενοί τους.

Στὸ προηγούμενο σημείωμά μας ἀναφερθήκαμε στὴν ἀκλισία ὀνοματικῶν τύπων. Στὸ σημερινὸ σημείωμα θὰ πᾶμε στὸ ἄλλο ἄκρο, στὴν πληθυντικοποίηση ξένων λέξεων, ἀσυμμόρφωτων στὸ κλιτικό μας σύστημα..

Οἱ ἤδη συμμορφωμένες στὸ κλιτικό μας σύστημα λέξεις δυστυχῶς ξαναγίνονται ἄκλιτες: τοῦ τσάι, ἀντὶ τοῦ τσαγιοῦ, τοῦ σκάκι, ἀντὶ τοῦ σκακιοῦ, τῆς Καλιφόρνια, ἀντὶ τῆς Καλιφόρνιας, τοῦ καζίνο, ἀντὶ τοῦ καζίνου, τῆς Χιροσίμα…

Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση. Τί διαφέρει ὁ ἄρτος ἀπὸ τὸ ψωμί; Ὁ ἄρτος ἔχει ἐξειδικευτῆ –κατὰ κύριο λόγο– στὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ ὡς συμβολικὸ στοιχεῖο: ὁ ἅγιος ἄρτος εἶναι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄρτος στὴν ἀρτοκλασία, ὁ ἐπιούσιος ἄρτος.

Ὁρισμένα ρήματα διαθέτουν μόνο τύπους παθητικῆς φωνῆς: π.χ. ἐκμεταλλεύομαι, ἀγωνίζομαι, μάχομαι, σέβομαι. Τὰ ρήματα αὐτὰ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ἐνεργητικὴ φωνή. Ὀνομάστηκαν ἀποθετικά, διότι…

«Δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε τοὺς ἐκμεταλλευτὲς καὶ ἐκμεταλλευόμενους στὸ ἴδιο καζάνι». Χωρὶς νὰ τὸ θέλῃ ὁ ὁμιλητὴς τοὺς ἔβαλε στὸ ἴδιο καζάνι! Διότι πολὺ ἁπλᾶ ὁ ἐκμεταλλευτὴς καὶ ὁ ἐκμεταλλευόμενος εἶναι τὸ ἴδιο πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ ἐκμεταλλεύεται.

Ποιά εἶναι τὰ ὀθόνια ποὺ ἀκοῦμε στὸ 7ο ἑωθινὸ εὐαγγέλιο; Tὸ ὀθόνιον εἶναι ὑποκοριστικὸ τῆς ὀθόνης, τοῦ λεπτοῦ λινοῦ ὑφάσματος. Ὀθόνιον λοιπὸν εἶναι τὸ τεμάχιο…

Γωνιά της Γλώσσας 81 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἀπαιτητικὴ λέξη τῆς ἡμέρας

Ὁ Γέρων Παΐσιος εἶναι ἅγιος ἢ ὅσιος; Τὸ ἕνα δὲν ἀποκλείει τὸ ἄλλο. Ὅσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς. Ἄρα ὁ Ὅσιος Παΐσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως.

Ἡ λέξη ἅγιος στὴν ἀρχαιότητα δήλωνε τὸν ἀφιερωμένο στοὺς θεούς. Ἡ λέξη ἀνασημασιοδοτήθηκε ἢδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἅγιος σημαίνει ὁ ξένος πρὸς κάθε μολυσμὸ καὶ ἁμαρτία. Ἅγιος εἶναι μόνο ὁ Τριαδικὸς Θεός.

Βόρεια τῆς Σμύρνης βρισκόταν ἡ πόλη Πέργαμος. Αὐτὴ ἡ πόλη τῆς Ἰωνίας συνδέεται μὲ τὴν περγαμηνή, ποὺ λέγεται καὶ μεμβράνη ἢ διφθέρα. Ὁ βασιλιᾶς τῆς Περγάμου Εὐμένης θέλησε νὰ ἱδρύσῃ μιὰ βιβλιοθήκη ἰσάξια τῆς Ἀλεξάνδρειας καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν Πτολεμαῖο τὸν Ε΄ χιλιάδες παπύρους.

Γωνιά της Γλώσσας – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: 9 Φεβρουαρίου, Παγκόσμια Ἡμέρα Ἑλληνικῆς Γλώσσας

Γωνιά της Γλώσσας 77 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὸ ἀπόφθεγμα τῆς ἡμέρας

Τὸ τουρκικὸ τεφτέρι, τὸ πρόχειρο τετράδιο λογαριασμῶν, δὲν εἶναι καὶ τόσο τουρκικό. Κατάγεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικώτατη διφθέρα, τὸ κατεργασμένο δέρμα, ποὺ ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς γραφικὴ ὕλη. Μετωνυμικὰ ἡ διφθέρα δηλώνει τὸ γραπτὸ κείμενο: Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ὁμιλεῖ πάντοτε ἀπὸ διφθέρας.

Γράψαμε στὸ προηγούμενο σημείωμά μας γιὰ τὴν λέξη «συγγνώμη» καὶ κάναμε λόγο γιὰ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία. Ὁρισμένες γλῶσσες, ὅπως ἡ Ἱσπανική, ἔχουν σύστημα γραφῆς φωνημικό, δηλαδὴ κάθε φώνημα παριστάνεται ἀπὸ τὸ ἴδιο γράμμα. Στὴν Νέα Ἑλληνικὴ ὅμως δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ σχέση μεταξὺ προφορᾶς καὶ ὀρθογραφίας. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ὀρθογραφία ὀνομάζεται ἱστορικὴ ἢ ἐτυμολογική.

Συγγνώμη ἢ συγνώμη; Ἐνῷ εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ ὀρθὴ γραφὴ εἶναι μὲ δύο γάμμα, ὁρισμένοι ἐπιλέγουν τὴν γραφὴ μὲ ἕνα γάμμα μὲ τὸ αἰτιολογικὸ ὅτι τὰ δύο γάμμα δὲν προφέρονται!

«Εἶδαν τὶς ἑαυτές τους ὡς πολιτικὰ ὑποκείμενα». Τὸ ἀκούσαμε καὶ αὐτό! Μάλιστα βρέθηκε καὶ γλωσσολόγος, ποὺ οἱ ἀπόψεις του προκαλοῦν γλωσσαλγία, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ δικαιολογήσῃ τὸ γλωσσικὸ αὐτὸ ἔκτρωμα ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ ἀνύπαρκτος τύπος στὰ νέα ἑλληνικὰ «ἑαυτὴ» εἶναι οὐσιαστικό!

Εἶναι καλὸ νὰ μὴν ἀναπαράγουμε γλωσσικὰ τὶς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν γυναικῶν. Ἐκφράσεις ὅπως γυναικεῖες κουβέντες, γυναικοδουλειές, εἶναι φρόνιμο νὰ ἀποφεύγωνται. Ὄχι ὅμως νὰ χρησιμοποιοῦνται γλωσσικὰ ἐκτρώματα τοῦ τύπου: ἡ προεδρίνα τῆς Δημοκρατίας, ἡ χρήστρια τοῦ διαδικτύου, ἡ συγγράφισσα, ἡ βουλεύτρια. Εἰδικώτερα τὴν τελευταία προσπαθοῦν στανικὰ νὰ τὴν ἐπιβάλλουν τὰ ψευτοπροοδευτικὰ μέσα ἐνημέρωσης.