Στὸ προηγούμενο σημείωμά μας ἀναφερθήκαμε στὴν ἀκλισία ὀνοματικῶν τύπων. Στὸ σημερινὸ σημείωμα θὰ πᾶμε στὸ ἄλλο ἄκρο, στὴν πληθυντικοποίηση ξένων λέξεων, ἀσυμμόρφωτων στὸ κλιτικό μας σύστημα..
Οἱ ἤδη συμμορφωμένες στὸ κλιτικό μας σύστημα λέξεις δυστυχῶς ξαναγίνονται ἄκλιτες: τοῦ τσάι, ἀντὶ τοῦ τσαγιοῦ, τοῦ σκάκι, ἀντὶ τοῦ σκακιοῦ, τῆς Καλιφόρνια, ἀντὶ τῆς Καλιφόρνιας, τοῦ καζίνο, ἀντὶ τοῦ καζίνου, τῆς Χιροσίμα…
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση. Τί διαφέρει ὁ ἄρτος ἀπὸ τὸ ψωμί; Ὁ ἄρτος ἔχει ἐξειδικευτῆ –κατὰ κύριο λόγο– στὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ ὡς συμβολικὸ στοιχεῖο: ὁ ἅγιος ἄρτος εἶναι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄρτος στὴν ἀρτοκλασία, ὁ ἐπιούσιος ἄρτος.
Ὁρισμένα ρήματα διαθέτουν μόνο τύπους παθητικῆς φωνῆς: π.χ. ἐκμεταλλεύομαι, ἀγωνίζομαι, μάχομαι, σέβομαι. Τὰ ρήματα αὐτὰ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ἐνεργητικὴ φωνή. Ὀνομάστηκαν ἀποθετικά, διότι…
«Δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε τοὺς ἐκμεταλλευτὲς καὶ ἐκμεταλλευόμενους στὸ ἴδιο καζάνι». Χωρὶς νὰ τὸ θέλῃ ὁ ὁμιλητὴς τοὺς ἔβαλε στὸ ἴδιο καζάνι! Διότι πολὺ ἁπλᾶ ὁ ἐκμεταλλευτὴς καὶ ὁ ἐκμεταλλευόμενος εἶναι τὸ ἴδιο πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ ἐκμεταλλεύεται.
Ποιά εἶναι τὰ ὀθόνια ποὺ ἀκοῦμε στὸ 7ο ἑωθινὸ εὐαγγέλιο; Tὸ ὀθόνιον εἶναι ὑποκοριστικὸ τῆς ὀθόνης, τοῦ λεπτοῦ λινοῦ ὑφάσματος. Ὀθόνιον λοιπὸν εἶναι τὸ τεμάχιο…
Γωνιά της Γλώσσας 81 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἀπαιτητικὴ λέξη τῆς ἡμέρας
Ὁ Γέρων Παΐσιος εἶναι ἅγιος ἢ ὅσιος; Τὸ ἕνα δὲν ἀποκλείει τὸ ἄλλο. Ὅσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς. Ἄρα ὁ Ὅσιος Παΐσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως.
Ἡ λέξη ἅγιος στὴν ἀρχαιότητα δήλωνε τὸν ἀφιερωμένο στοὺς θεούς. Ἡ λέξη ἀνασημασιοδοτήθηκε ἢδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἅγιος σημαίνει ὁ ξένος πρὸς κάθε μολυσμὸ καὶ ἁμαρτία. Ἅγιος εἶναι μόνο ὁ Τριαδικὸς Θεός.
Βόρεια τῆς Σμύρνης βρισκόταν ἡ πόλη Πέργαμος. Αὐτὴ ἡ πόλη τῆς Ἰωνίας συνδέεται μὲ τὴν περγαμηνή, ποὺ λέγεται καὶ μεμβράνη ἢ διφθέρα. Ὁ βασιλιᾶς τῆς Περγάμου Εὐμένης θέλησε νὰ ἱδρύσῃ μιὰ βιβλιοθήκη ἰσάξια τῆς Ἀλεξάνδρειας καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν Πτολεμαῖο τὸν Ε΄ χιλιάδες παπύρους.
Γωνιά της Γλώσσας – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: 9 Φεβρουαρίου, Παγκόσμια Ἡμέρα Ἑλληνικῆς Γλώσσας
Γωνιά της Γλώσσας 77 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὸ ἀπόφθεγμα τῆς ἡμέρας
Τὸ τουρκικὸ τεφτέρι, τὸ πρόχειρο τετράδιο λογαριασμῶν, δὲν εἶναι καὶ τόσο τουρκικό. Κατάγεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικώτατη διφθέρα, τὸ κατεργασμένο δέρμα, ποὺ ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς γραφικὴ ὕλη. Μετωνυμικὰ ἡ διφθέρα δηλώνει τὸ γραπτὸ κείμενο: Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ὁμιλεῖ πάντοτε ἀπὸ διφθέρας.
Γράψαμε στὸ προηγούμενο σημείωμά μας γιὰ τὴν λέξη «συγγνώμη» καὶ κάναμε λόγο γιὰ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία. Ὁρισμένες γλῶσσες, ὅπως ἡ Ἱσπανική, ἔχουν σύστημα γραφῆς φωνημικό, δηλαδὴ κάθε φώνημα παριστάνεται ἀπὸ τὸ ἴδιο γράμμα. Στὴν Νέα Ἑλληνικὴ ὅμως δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ σχέση μεταξὺ προφορᾶς καὶ ὀρθογραφίας. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ὀρθογραφία ὀνομάζεται ἱστορικὴ ἢ ἐτυμολογική.
Συγγνώμη ἢ συγνώμη; Ἐνῷ εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ ὀρθὴ γραφὴ εἶναι μὲ δύο γάμμα, ὁρισμένοι ἐπιλέγουν τὴν γραφὴ μὲ ἕνα γάμμα μὲ τὸ αἰτιολογικὸ ὅτι τὰ δύο γάμμα δὲν προφέρονται!
«Εἶδαν τὶς ἑαυτές τους ὡς πολιτικὰ ὑποκείμενα». Τὸ ἀκούσαμε καὶ αὐτό! Μάλιστα βρέθηκε καὶ γλωσσολόγος, ποὺ οἱ ἀπόψεις του προκαλοῦν γλωσσαλγία, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ δικαιολογήσῃ τὸ γλωσσικὸ αὐτὸ ἔκτρωμα ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ ἀνύπαρκτος τύπος στὰ νέα ἑλληνικὰ «ἑαυτὴ» εἶναι οὐσιαστικό!
Εἶναι καλὸ νὰ μὴν ἀναπαράγουμε γλωσσικὰ τὶς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν γυναικῶν. Ἐκφράσεις ὅπως γυναικεῖες κουβέντες, γυναικοδουλειές, εἶναι φρόνιμο νὰ ἀποφεύγωνται. Ὄχι ὅμως νὰ χρησιμοποιοῦνται γλωσσικὰ ἐκτρώματα τοῦ τύπου: ἡ προεδρίνα τῆς Δημοκρατίας, ἡ χρήστρια τοῦ διαδικτύου, ἡ συγγράφισσα, ἡ βουλεύτρια. Εἰδικώτερα τὴν τελευταία προσπαθοῦν στανικὰ νὰ τὴν ἐπιβάλλουν τὰ ψευτοπροοδευτικὰ μέσα ἐνημέρωσης.
«Ὁ πάτερ Γεώργιος, τοῦ πάτερ Δημητρίου, τὸν πάτερ Κωνσταντῖνο». Δὲν εἶναι τόσο δύσκολο νὰ μάθουμε τέσσερεις τύπους γιὰ νὰ μὴν κακοπαθῇ ὁ πατήρ. Ἂς δοῦμε ἕνα κλιτικὸ παράδειγμα γιὰ νὰ γλυτώσῃ ὁ δύσμοιρος ὁ πατὴρ ἀπὸ τὴν ἐσφαλμένη κλίση:
Ἀναφερθήκαμε στὸ προηγούμενο γλωσσικό μας σημείωμα στὴν Κασσάνδρα καὶ γράψαμε ὅτι Κασσάνδρα χαρακτηρίζουμε τὸν καταστροφολόγο ποὺ προβλέπει δεινὰ ποὺ συνήθως δὲν πραγματοποιοῦνται: Διαψεύστηκαν οἱ Κασσάνδρες ποὺ προέβλεπαν τὴν οἰκονομικὴ καταστροφὴ τῆς Μεγάλης Βρετανίας…..
Κασσανδρικὲς ἐκτιμήσεις, ἤτοι ἐκτιμήσεις ποὺ προμηνύουν δυσάρεστες ἐξελίξεις, ἐκτιμήσεις δυσοίωνες. Ἡ Κασσάνδρα ἦταν, ὅπως θυμᾶστε οἱ περισσότεροι, μιὰ ἀπὸ τὶς κόρες τοῦ βασιλιᾶ τῆς Τροίας Πριάμου καὶ τῆς Ἑκάβης, γνωστὴ γιὰ τὴν μαντικὴ ἱκανότητα.
Ἕνας καλὸς συνάδελφος πῆγε σὲ ἕνα κατάστημα καὶ ὁ πωλητὴς τὸν ρώτησε: «Θέλετε τὸ ἀκριβὸ ἢ τοῦ εὐροῦ». Προφανῶς θὰ σχολιάσουμε τὸν τύπο «τοῦ εὐροῦ».
«Ἡ συνέλευση τῆς τριμερής». (λάθος). «Σήμερα συνεδριάζει ἡ τριμερή». (λάθος). Τὸ ἐπίθετο τριμερὴς ἀνήκει στὴν κατηγορία τῶν πάλαι ποτὲ τριτοκλίτων σιγμολήκτων ἐπιθέτων ποὺ ὑποφέρουν τὰ ταλαίπωρα. Ἄς δοῦμε πῶς κλίνεται:
Ἕνα ἀπὸ τὰ δεινὰ ποὺ μᾶς κληροδότησε ἡ πτώση τῶν Πρωτοπλάστων εἶναι ἡ λύπη καὶ οἱ θλίψεις. Μὲ πολλὲς λέξεις ἐκφράζονται οἱ ἀποχρώσεις τῆς θλίψης, ἀναλόγως μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἐκδηλώνεται. Ὁ πιὸ γνωστὸς τρόπος εἶναι τὸ κλάμα. Ἅμα τὸ κλάμα εἶναι συνεχές, χαμηλόφωνο, μονότονο…
Πολὺ ἐνδιαφέρουσα διαδρομὴ ἔχουν συνήθως οἱ κοινόχρηστες λέξεις. Τὶς χρησιμοποιοῦμε καθημερινά, ὡστόσο δὲν γνωρίζουμε τὴν προέλευσή τους. Μία ἀπὸ αὐτὲς τὶς λέξεις εἶναι τὸ ρῆμα πιάνω. Στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (3,7) ὁ Ἀπόστολος Πέτρος,…
Ἀδολεσχία εἶναι ἡ ἔντονη καὶ κουραστικὴ φλυαρία, ἡ ἀνούσια περιττολογία, ἡ πολυλογία, ἡ ἀμετροέπεια, ὁ βερμπαλισμός. Τὸ ἀντίθετό της εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς λακωνικότητας.
Ἀκόμα μία ξενόγλωσση φράση προστέθηκε στὸ λεξιλόγιο τῶν ἑλληνόφωνων: τὸ «street party». Υἱοθέτηση ἄνευ ὅρων τῆς ἀμερικανικῆς κουλτούρας….
Ἴσως ἔχετε ἀκούσῃ ἢ διαβάσῃ τὶς φράσεις: «ἀναλύθηκε σὲ κοπετούς» ἢ «θρῆνος καὶ κοπετός». Ὁ κοπετὸς ἀνήκει στὸ ἀπαιτητικὸ λεξιλόγιο καὶ δηλώνει τὸ γοερὸ κλάμα ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ ἔντονες κινήσεις τῶν χεριῶν καὶ σπαρακτικὲς φωνές. Παράγεται….
Μὲ τὴν λέξη «authentic» θὰ ἀσχοληθοῦμε σήμερα, δηλαδὴ μὲ τὴν λέξη αὐθεντικὸς ποὺ ἦταν ἡ λέξη ποὺ ἀναζητήθηκε περισσότερο ἀπ’ ὅλες στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς τὸ 2023 σύμφωνα μὲ τὸ ἠλεκτρονικὸ λεξικὸ Merriam-Webster καὶ ἀντανακλᾶ βέβαια τὶς ἀνησυχίες των Ἀμερικάνων γιὰ τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη.
Στὸν Πίνδαρο τῆς βυζαντινῆς ὑμνογραφίας -ὅπως τὸν ἔχουν ὀνομάσει-, τὸν ἅγιο Ρωμανὸ τὸν Μελωδὸ ὀφείλουμε πολλὰ ἀπὸ τὰ ἀπαράμιλλα τροπάρια ποὺ ψάλλουμε τὰ Χριστούγεννα. Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ γνωστὰ εἶναι τὸ προεόριο «Ἡ Παρθένος σήμερον».
Εὐκαιρία λοιπὸν νὰ ἀπευθύνουμε τὶς εὐχές μας, εὐχὲς μὲ περιεχόμενο καὶ οὐσία, εὐχὲς προσωπικὲς καὶ ὄχι ἀπρόσωπες καὶ ἰσοπεδωμένες, εὐχὲς ποὺ θὰ ἀποτελοῦν ἀφετηρία προβληματισμοῦ. Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν τὴν ἄχρωμη εὐχὴ: «Καλὲς γιορτὲς» καὶ νὰ προτιμᾶμε ….
Ἄς θυμηθοῦμε τὴν κλασσικὴ διατύπωση τοῦ Whorf: «Τὸ γλωσσικὸ σύστημα ποὺ βρίσκεται στὸ παρασκήνιο (μὲ ἄλλα λόγια ἡ γραμματική) κάθε γλώσσας δὲν εἶναι ἁπλᾶ ἕνα ἀναπαραγωγικὸ μέσο γιὰ τὴν διατύπωση ἰδεῶν, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸ εἶναι ὁ διαμορφωτὴς τῶν ἰδεῶν, τὸ πρόγραμμα καὶ ὁ ὁδηγὸς γιὰ τὴν νοητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἀτόμου, γιὰ τὴν ἀνάλυση τῶν ἐντυπώσεων του».
ἁβρότητα: Δυσεύρετη ἀρετὴ στὶς μὲρες μας ἡ ἁβρότητα, ἡ ἰδιότητα δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου χαρακτῆρα ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ εὐγενικὴ καὶ ἐκλεπτυσμένη συμπεριφορά, ἡ ἁβροφροσύνη. Περικλείει τρεῖς ἰδιότητες: τὴν εὐγένεια, τὴν λεπτότητα καὶ τὴν τρυφερότητα.
Συμπληρώθηκαν φέτος ἀπὸ τὴν βάρβαρη εἰσβολὴ τῶν Τούρκων στὴν Κύπρο μας πενήντα χρόνια. Πενήντα χρόνια σκλαβιᾶς. Γιὰ νὰ ξεχάσουμε τὴν εἰσβολὴ οἱ ἰθύνοντες ἀποκαλοῦν τὰ Κατεχόμενα Βόρεια Κύπρο καὶ τοὺς αἰχμαλώτους ἀγνοούμενους.