Σίγουρα θὰ ἔχετε συναντήσει τὸ παλ*κάρι μὲ τὶς ἑξῆς γραφές: παλικάρι, παλληκάρι καὶ παληκάρι. Τὸ παλικάρι μὲ ι εἶναι θῦμα τοῦ ἁπλογραφικοῦ ὁδοστρωτῆρα·
Ὅπως γράψαμε καὶ στὸ προηγούμενο γλωσσικὸ σημείωμα ἡ ρίζα τοῦ ρήματος «πέλομαι» εἶναι πολὺ παραγωγική. Ποιός δὲν ἔχει ἀναπολήσει ἀγαπημένα πρόσωπα, ὄμορφες στιγμές, τὰ παιδικά του χρόνια, τὴν πατρίδα του, ἂν εἶναι ξενιτεμένος.
Πολὺ παραγωγικὸ τὸ ρῆμα «πέλομαι». Ἀπὸ δημοσιογραφικὸ κείμενο ἀντλήσαμε τὴν ἀκόλουθη περίοδο λόγου: «μεγάλες ποσότητες ἀργοῦ πετρελαίου ἐπιπολάζουν στὸ σημεῖο ποὺ προσάραξε τὸ τάνκερ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκληθῇ τεράστια οἰκολογικὴ καταστροφή».
Σὲ προηγούμενα γλωσσικά μας σημειώματα ἔχουμε ἀσχοληθῆ μὲ τὰ ὁμόρριζα τοῦ ρήματος «πέλω», τοὺς πόλους, τὴν πόλωση, τὸν κύκλο, τὶς Κυκλάδες. Σήμερα θὰ μιλήσουμε γιὰ τὰ ἔπιπλα· ἡ ἱστορία τους εἶναι τόσο παλιά, ὅσο καὶ ὁ πολιτισμένος κόσμος.
Μιὰ καὶ γράψαμε γιὰ τὴν συνευδοκία, τὴν ἀπὸ κοινοῦ ἐπιδοκιμασία νὰ περάσουμε στὴν ἀντίπερα ὄχθη, τὴν ἀπαρέσκεια (ἀπὸ τὸ ρῆμα ἀπαρέσκω· ἀπὸ καὶ ἀρέσκω). Ὅταν θέλουμε νὰ ἐκφράσουμε ἕνα δυσάρεστο συναίσθημα ποὺ προέρχεται ἀπὸ κάτι ποὺ μᾶς ἐνοχλεῖ ἐκδηλώνουμε τὴν ἀπαρέσκειά μας.
Πολλοί, ἴσως οἱ περισσότεροι, θὰ γελάσουν μὲ τὴν πρόταση ποὺ θὰ κάνουμε σήμερα. Ἡ ἀγάπη μας γιὰ τὴν γλῶσσα μᾶς ὁπλίζει μὲ παρρησία γιὰ νὰ προτείνουμε ἕνα τολμηρὸ λεκτικὸ ἰσοδύναμο γιὰ τὰ λάικ, ποὺ εἶναι οἱ καρδοῦλες ποὺ τοποθετοῦμε οἱ πλοηγούμενοι στὸ διαδίκτυο ὅταν μᾶς ἀρέσῃ μιὰ ἀνάρτηση ποὺ κάνει κάποιος.
Οἱ πιστοὶ εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὴν λέξη «εὐδοκία» εἴτε ἐπειδὴ τὴν ἔχουν συναντήσει στὴν Καινὴ Διαθήκη εἴτε τὴν ἔχουν ἀκούσει σὲ κάποια ἀκολουθία. Γνωστὸν τοῖς πᾶσιν εἶναι τὸ τροπάριο….
Τὸ πιθανώτερο εἶναι ὅτι ἡ Δῆλος ἀναδύθηκε στὴν ἐπιφάνεια ἀπὸ κάποια ἡφαιστειακὴ δραστηριότητα. Ἡ ἐτυμολογία της (ἀπὸ τὸ δηλόω–ω) ἀπηχεῖ αὐτὴν τὴν πραγματικότητα, ὅτι δηλαδὴ τὸ νησὶ ἀποκαλύφτηκε…
«Ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἔφτασε στὸ ἀπόγειο τῆς δύναμής της τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ». «Ὅταν ἔφτασε στὸ ἀπόγειο τῆς καλλιτεχνικῆς του δημιουργίας ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὰ ἐγκόσμια». Εἶναι προφανὲς ὅτι στὰ ὡς ἄνω παραδείγματα τὸ ἀπόγειο εἶναι τὸ ἀποκορύφωμα….
Ψιλὰ γράμματα στὴν ἐποχὴ τοῦ γλωσσικοῦ ὁδοστρωτῆρα εἶναι ὅσα θὰ γράψουμε στὸ σημερινὸ γλωσσικό μας σημείωμα. «Πληρεῖ τὶς προϋποθέσεις», «Πληρεῖς τὰ κριτήρια» διαβάζουμε συνέχεια. Καὶ ὅμως δὲν γράφονται….
Τὸ ρῆμα «διανύω» τὸ χρησιμοποιοῦμε εὐκαίρως ἀκαίρως ὅλοι μας. Λέμε: «Ἔχουμε πολὺν δρόμο νὰ διανύσουμε», «Διανύει τὸ πεντηκοστὸ ἔτος τῆς ἡλικίας του». Ἂν ὅμως θέλουμε νὰ χρησιμοποιήσουμε τὸν ἀόριστο καὶ…
Ὑπέροχοι εἶναι οἱ Μακαρισμοὶ τοῦ Κυρίου. Βρίσκονται στὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (5, 3-12) καὶ ἀποτελοῦν τὴ διδασκαλία πρὸς τοὺς μαθητές Του στὴν ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλία. Ὁ πρῶτος Μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» εἶναι οἰκεῖος…
Γωνιά της Γλώσσας 97 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὰ ἄνθη τοῦ λόγου
Γωνιά της Γλώσσας 96 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἐτυμολογία τῆς ἐτυμολογίας
Ἡ λέξη πόντος (ἀπὸ τὸ θέμα ποντ- =περνῶ) δήλωνε τὸ θαλάσσιο πέρασμα (πβ. Ἑλλή-σποντος). Οἱ Πόντιοι κατάγονται ἀπὸ τὸν Πόντο, τὴν νότια ἀκτὴ τοῦ Εὔξεινου Πόντου. Εὔξεινος σημαίνει φιλόξενος.
Βασικὴ συνιστῶσα τῆς γλωσσικῆς στρέβλωσης εἶναι ἡ γλωσσικὴ ἐξάρτηση. Κρουνηδὸν εἰσβάλλουν στὴν γλῶσσα μας ξένες λέξεις, κυρίως ἀγγλικές. Ἡ γλῶσσα μας πολιορκεῖται ἀπὸ πλημμυρίδα ἀνελλήνιστων λέξεων χωρὶς νὰ ἐπιχειρῆται προσπάθεια ἐξελληνισμοῦ.
Ἡ λέξη «ἄρουρα» εἶναι ἀκατανόητη στοὺς πολλούς. Δὲν εἶναι ὅμως καὶ τόσο ἄγνωστη ὅσο φαίνεται. «Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν», λέμε στοὺς Χαιρετισμούς.
«Ὁ Ὑπουργὸς Παιδείας ἔθεσε σὲ ἀργία καθηγητὴ ποὺ διένειμε στὰ παιδιὰ φυλλάδιο μὲ τὶς θέσεις τῶν Ἁγίων Πατέρων γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία». Δὲν θὰ σχολιάσουμε ἐδῶ τὴν ἀπόφαση τοῦ ὑπουργοῦ μὲ μικρὸ ὕψιλον, ὄχι γιὰ νὰ ὑποτιμήσουμε τὸν ὑπουργό, ἀλλὰ διότι μὲ κεφαλαῖα γράφονται οἱ θεσμοί, τὰ ἱδρύματα, οἱ σύλλογοι καὶ ὄχι οἱ προϊστάμενοί τους.
Στὸ προηγούμενο σημείωμά μας ἀναφερθήκαμε στὴν ἀκλισία ὀνοματικῶν τύπων. Στὸ σημερινὸ σημείωμα θὰ πᾶμε στὸ ἄλλο ἄκρο, στὴν πληθυντικοποίηση ξένων λέξεων, ἀσυμμόρφωτων στὸ κλιτικό μας σύστημα..
Οἱ ἤδη συμμορφωμένες στὸ κλιτικό μας σύστημα λέξεις δυστυχῶς ξαναγίνονται ἄκλιτες: τοῦ τσάι, ἀντὶ τοῦ τσαγιοῦ, τοῦ σκάκι, ἀντὶ τοῦ σκακιοῦ, τῆς Καλιφόρνια, ἀντὶ τῆς Καλιφόρνιας, τοῦ καζίνο, ἀντὶ τοῦ καζίνου, τῆς Χιροσίμα…
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση. Τί διαφέρει ὁ ἄρτος ἀπὸ τὸ ψωμί; Ὁ ἄρτος ἔχει ἐξειδικευτῆ –κατὰ κύριο λόγο– στὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ ὡς συμβολικὸ στοιχεῖο: ὁ ἅγιος ἄρτος εἶναι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄρτος στὴν ἀρτοκλασία, ὁ ἐπιούσιος ἄρτος.
Ὁρισμένα ρήματα διαθέτουν μόνο τύπους παθητικῆς φωνῆς: π.χ. ἐκμεταλλεύομαι, ἀγωνίζομαι, μάχομαι, σέβομαι. Τὰ ρήματα αὐτὰ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ἐνεργητικὴ φωνή. Ὀνομάστηκαν ἀποθετικά, διότι…
«Δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε τοὺς ἐκμεταλλευτὲς καὶ ἐκμεταλλευόμενους στὸ ἴδιο καζάνι». Χωρὶς νὰ τὸ θέλῃ ὁ ὁμιλητὴς τοὺς ἔβαλε στὸ ἴδιο καζάνι! Διότι πολὺ ἁπλᾶ ὁ ἐκμεταλλευτὴς καὶ ὁ ἐκμεταλλευόμενος εἶναι τὸ ἴδιο πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ ἐκμεταλλεύεται.
Ποιά εἶναι τὰ ὀθόνια ποὺ ἀκοῦμε στὸ 7ο ἑωθινὸ εὐαγγέλιο; Tὸ ὀθόνιον εἶναι ὑποκοριστικὸ τῆς ὀθόνης, τοῦ λεπτοῦ λινοῦ ὑφάσματος. Ὀθόνιον λοιπὸν εἶναι τὸ τεμάχιο…
Ὁ Γέρων Παΐσιος εἶναι ἅγιος ἢ ὅσιος; Τὸ ἕνα δὲν ἀποκλείει τὸ ἄλλο. Ὅσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς. Ἄρα ὁ Ὅσιος Παΐσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως.
Ἡ λέξη ἅγιος στὴν ἀρχαιότητα δήλωνε τὸν ἀφιερωμένο στοὺς θεούς. Ἡ λέξη ἀνασημασιοδοτήθηκε ἢδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἅγιος σημαίνει ὁ ξένος πρὸς κάθε μολυσμὸ καὶ ἁμαρτία. Ἅγιος εἶναι μόνο ὁ Τριαδικὸς Θεός.
Βόρεια τῆς Σμύρνης βρισκόταν ἡ πόλη Πέργαμος. Αὐτὴ ἡ πόλη τῆς Ἰωνίας συνδέεται μὲ τὴν περγαμηνή, ποὺ λέγεται καὶ μεμβράνη ἢ διφθέρα. Ὁ βασιλιᾶς τῆς Περγάμου Εὐμένης θέλησε νὰ ἱδρύσῃ μιὰ βιβλιοθήκη ἰσάξια τῆς Ἀλεξάνδρειας καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν Πτολεμαῖο τὸν Ε΄ χιλιάδες παπύρους.
Γωνιά της Γλώσσας 77 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὸ ἀπόφθεγμα τῆς ἡμέρας
Τὸ τουρκικὸ τεφτέρι, τὸ πρόχειρο τετράδιο λογαριασμῶν, δὲν εἶναι καὶ τόσο τουρκικό. Κατάγεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικώτατη διφθέρα, τὸ κατεργασμένο δέρμα, ποὺ ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς γραφικὴ ὕλη. Μετωνυμικὰ ἡ διφθέρα δηλώνει τὸ γραπτὸ κείμενο: Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ὁμιλεῖ πάντοτε ἀπὸ διφθέρας.
«Εἶδαν τὶς ἑαυτές τους ὡς πολιτικὰ ὑποκείμενα». Τὸ ἀκούσαμε καὶ αὐτό! Μάλιστα βρέθηκε καὶ γλωσσολόγος, ποὺ οἱ ἀπόψεις του προκαλοῦν γλωσσαλγία, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ δικαιολογήσῃ τὸ γλωσσικὸ αὐτὸ ἔκτρωμα ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ ἀνύπαρκτος τύπος στὰ νέα ἑλληνικὰ «ἑαυτὴ» εἶναι οὐσιαστικό!
Εἶναι καλὸ νὰ μὴν ἀναπαράγουμε γλωσσικὰ τὶς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν γυναικῶν. Ἐκφράσεις ὅπως γυναικεῖες κουβέντες, γυναικοδουλειές, εἶναι φρόνιμο νὰ ἀποφεύγωνται. Ὄχι ὅμως νὰ χρησιμοποιοῦνται γλωσσικὰ ἐκτρώματα τοῦ τύπου: ἡ προεδρίνα τῆς Δημοκρατίας, ἡ χρήστρια τοῦ διαδικτύου, ἡ συγγράφισσα, ἡ βουλεύτρια. Εἰδικώτερα τὴν τελευταία προσπαθοῦν στανικὰ νὰ τὴν ἐπιβάλλουν τὰ ψευτοπροοδευτικὰ μέσα ἐνημέρωσης.
«Ὁ πάτερ Γεώργιος, τοῦ πάτερ Δημητρίου, τὸν πάτερ Κωνσταντῖνο». Δὲν εἶναι τόσο δύσκολο νὰ μάθουμε τέσσερεις τύπους γιὰ νὰ μὴν κακοπαθῇ ὁ πατήρ. Ἂς δοῦμε ἕνα κλιτικὸ παράδειγμα γιὰ νὰ γλυτώσῃ ὁ δύσμοιρος ὁ πατὴρ ἀπὸ τὴν ἐσφαλμένη κλίση:
Ἀναφερθήκαμε στὸ προηγούμενο γλωσσικό μας σημείωμα στὴν Κασσάνδρα καὶ γράψαμε ὅτι Κασσάνδρα χαρακτηρίζουμε τὸν καταστροφολόγο ποὺ προβλέπει δεινὰ ποὺ συνήθως δὲν πραγματοποιοῦνται: Διαψεύστηκαν οἱ Κασσάνδρες ποὺ προέβλεπαν τὴν οἰκονομικὴ καταστροφὴ τῆς Μεγάλης Βρετανίας…..