Ἡ λέξη «ἄρουρα» εἶναι ἀκατανόητη στοὺς πολλούς. Δὲν εἶναι ὅμως καὶ τόσο ἄγνωστη ὅσο φαίνεται. «Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν», λέμε στοὺς Χαιρετισμούς.
«Ὁ Ὑπουργὸς Παιδείας ἔθεσε σὲ ἀργία καθηγητὴ ποὺ διένειμε στὰ παιδιὰ φυλλάδιο μὲ τὶς θέσεις τῶν Ἁγίων Πατέρων γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία». Δὲν θὰ σχολιάσουμε ἐδῶ τὴν ἀπόφαση τοῦ ὑπουργοῦ μὲ μικρὸ ὕψιλον, ὄχι γιὰ νὰ ὑποτιμήσουμε τὸν ὑπουργό, ἀλλὰ διότι μὲ κεφαλαῖα γράφονται οἱ θεσμοί, τὰ ἱδρύματα, οἱ σύλλογοι καὶ ὄχι οἱ προϊστάμενοί τους.
Στὸ προηγούμενο σημείωμά μας ἀναφερθήκαμε στὴν ἀκλισία ὀνοματικῶν τύπων. Στὸ σημερινὸ σημείωμα θὰ πᾶμε στὸ ἄλλο ἄκρο, στὴν πληθυντικοποίηση ξένων λέξεων, ἀσυμμόρφωτων στὸ κλιτικό μας σύστημα..
Οἱ ἤδη συμμορφωμένες στὸ κλιτικό μας σύστημα λέξεις δυστυχῶς ξαναγίνονται ἄκλιτες: τοῦ τσάι, ἀντὶ τοῦ τσαγιοῦ, τοῦ σκάκι, ἀντὶ τοῦ σκακιοῦ, τῆς Καλιφόρνια, ἀντὶ τῆς Καλιφόρνιας, τοῦ καζίνο, ἀντὶ τοῦ καζίνου, τῆς Χιροσίμα…
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση. Τί διαφέρει ὁ ἄρτος ἀπὸ τὸ ψωμί; Ὁ ἄρτος ἔχει ἐξειδικευτῆ –κατὰ κύριο λόγο– στὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ ὡς συμβολικὸ στοιχεῖο: ὁ ἅγιος ἄρτος εἶναι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄρτος στὴν ἀρτοκλασία, ὁ ἐπιούσιος ἄρτος.
Ὁρισμένα ρήματα διαθέτουν μόνο τύπους παθητικῆς φωνῆς: π.χ. ἐκμεταλλεύομαι, ἀγωνίζομαι, μάχομαι, σέβομαι. Τὰ ρήματα αὐτὰ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ἐνεργητικὴ φωνή. Ὀνομάστηκαν ἀποθετικά, διότι…
«Δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε τοὺς ἐκμεταλλευτὲς καὶ ἐκμεταλλευόμενους στὸ ἴδιο καζάνι». Χωρὶς νὰ τὸ θέλῃ ὁ ὁμιλητὴς τοὺς ἔβαλε στὸ ἴδιο καζάνι! Διότι πολὺ ἁπλᾶ ὁ ἐκμεταλλευτὴς καὶ ὁ ἐκμεταλλευόμενος εἶναι τὸ ἴδιο πρόσωπο, αὐτὸ ποὺ ἐκμεταλλεύεται.
Ποιά εἶναι τὰ ὀθόνια ποὺ ἀκοῦμε στὸ 7ο ἑωθινὸ εὐαγγέλιο; Tὸ ὀθόνιον εἶναι ὑποκοριστικὸ τῆς ὀθόνης, τοῦ λεπτοῦ λινοῦ ὑφάσματος. Ὀθόνιον λοιπὸν εἶναι τὸ τεμάχιο…
Ὁ Γέρων Παΐσιος εἶναι ἅγιος ἢ ὅσιος; Τὸ ἕνα δὲν ἀποκλείει τὸ ἄλλο. Ὅσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς. Ἄρα ὁ Ὅσιος Παΐσιος εἶναι ὁ ἅγιος ποὺ ἁγίασε μέσῳ τοῦ μοναχισμοῦ, τοῦ μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως.
Ἡ λέξη ἅγιος στὴν ἀρχαιότητα δήλωνε τὸν ἀφιερωμένο στοὺς θεούς. Ἡ λέξη ἀνασημασιοδοτήθηκε ἢδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἅγιος σημαίνει ὁ ξένος πρὸς κάθε μολυσμὸ καὶ ἁμαρτία. Ἅγιος εἶναι μόνο ὁ Τριαδικὸς Θεός.
Βόρεια τῆς Σμύρνης βρισκόταν ἡ πόλη Πέργαμος. Αὐτὴ ἡ πόλη τῆς Ἰωνίας συνδέεται μὲ τὴν περγαμηνή, ποὺ λέγεται καὶ μεμβράνη ἢ διφθέρα. Ὁ βασιλιᾶς τῆς Περγάμου Εὐμένης θέλησε νὰ ἱδρύσῃ μιὰ βιβλιοθήκη ἰσάξια τῆς Ἀλεξάνδρειας καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν Πτολεμαῖο τὸν Ε΄ χιλιάδες παπύρους.
Γωνιά της Γλώσσας 77 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Τὸ ἀπόφθεγμα τῆς ἡμέρας
Τὸ τουρκικὸ τεφτέρι, τὸ πρόχειρο τετράδιο λογαριασμῶν, δὲν εἶναι καὶ τόσο τουρκικό. Κατάγεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικώτατη διφθέρα, τὸ κατεργασμένο δέρμα, ποὺ ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς γραφικὴ ὕλη. Μετωνυμικὰ ἡ διφθέρα δηλώνει τὸ γραπτὸ κείμενο: Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ὁμιλεῖ πάντοτε ἀπὸ διφθέρας.
«Εἶδαν τὶς ἑαυτές τους ὡς πολιτικὰ ὑποκείμενα». Τὸ ἀκούσαμε καὶ αὐτό! Μάλιστα βρέθηκε καὶ γλωσσολόγος, ποὺ οἱ ἀπόψεις του προκαλοῦν γλωσσαλγία, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ δικαιολογήσῃ τὸ γλωσσικὸ αὐτὸ ἔκτρωμα ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ ἀνύπαρκτος τύπος στὰ νέα ἑλληνικὰ «ἑαυτὴ» εἶναι οὐσιαστικό!
Εἶναι καλὸ νὰ μὴν ἀναπαράγουμε γλωσσικὰ τὶς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν γυναικῶν. Ἐκφράσεις ὅπως γυναικεῖες κουβέντες, γυναικοδουλειές, εἶναι φρόνιμο νὰ ἀποφεύγωνται. Ὄχι ὅμως νὰ χρησιμοποιοῦνται γλωσσικὰ ἐκτρώματα τοῦ τύπου: ἡ προεδρίνα τῆς Δημοκρατίας, ἡ χρήστρια τοῦ διαδικτύου, ἡ συγγράφισσα, ἡ βουλεύτρια. Εἰδικώτερα τὴν τελευταία προσπαθοῦν στανικὰ νὰ τὴν ἐπιβάλλουν τὰ ψευτοπροοδευτικὰ μέσα ἐνημέρωσης.
«Ὁ πάτερ Γεώργιος, τοῦ πάτερ Δημητρίου, τὸν πάτερ Κωνσταντῖνο». Δὲν εἶναι τόσο δύσκολο νὰ μάθουμε τέσσερεις τύπους γιὰ νὰ μὴν κακοπαθῇ ὁ πατήρ. Ἂς δοῦμε ἕνα κλιτικὸ παράδειγμα γιὰ νὰ γλυτώσῃ ὁ δύσμοιρος ὁ πατὴρ ἀπὸ τὴν ἐσφαλμένη κλίση:
Ἀναφερθήκαμε στὸ προηγούμενο γλωσσικό μας σημείωμα στὴν Κασσάνδρα καὶ γράψαμε ὅτι Κασσάνδρα χαρακτηρίζουμε τὸν καταστροφολόγο ποὺ προβλέπει δεινὰ ποὺ συνήθως δὲν πραγματοποιοῦνται: Διαψεύστηκαν οἱ Κασσάνδρες ποὺ προέβλεπαν τὴν οἰκονομικὴ καταστροφὴ τῆς Μεγάλης Βρετανίας…..
Κασσανδρικὲς ἐκτιμήσεις, ἤτοι ἐκτιμήσεις ποὺ προμηνύουν δυσάρεστες ἐξελίξεις, ἐκτιμήσεις δυσοίωνες. Ἡ Κασσάνδρα ἦταν, ὅπως θυμᾶστε οἱ περισσότεροι, μιὰ ἀπὸ τὶς κόρες τοῦ βασιλιᾶ τῆς Τροίας Πριάμου καὶ τῆς Ἑκάβης, γνωστὴ γιὰ τὴν μαντικὴ ἱκανότητα.
«Ἡ συνέλευση τῆς τριμερής». (λάθος). «Σήμερα συνεδριάζει ἡ τριμερή». (λάθος). Τὸ ἐπίθετο τριμερὴς ἀνήκει στὴν κατηγορία τῶν πάλαι ποτὲ τριτοκλίτων σιγμολήκτων ἐπιθέτων ποὺ ὑποφέρουν τὰ ταλαίπωρα. Ἄς δοῦμε πῶς κλίνεται:
Πολὺ ἐνδιαφέρουσα διαδρομὴ ἔχουν συνήθως οἱ κοινόχρηστες λέξεις. Τὶς χρησιμοποιοῦμε καθημερινά, ὡστόσο δὲν γνωρίζουμε τὴν προέλευσή τους. Μία ἀπὸ αὐτὲς τὶς λέξεις εἶναι τὸ ρῆμα πιάνω. Στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (3,7) ὁ Ἀπόστολος Πέτρος,…
Ἀδολεσχία εἶναι ἡ ἔντονη καὶ κουραστικὴ φλυαρία, ἡ ἀνούσια περιττολογία, ἡ πολυλογία, ἡ ἀμετροέπεια, ὁ βερμπαλισμός. Τὸ ἀντίθετό της εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς λακωνικότητας.
Ἀκόμα μία ξενόγλωσση φράση προστέθηκε στὸ λεξιλόγιο τῶν ἑλληνόφωνων: τὸ «street party». Υἱοθέτηση ἄνευ ὅρων τῆς ἀμερικανικῆς κουλτούρας….
Ἴσως ἔχετε ἀκούσῃ ἢ διαβάσῃ τὶς φράσεις: «ἀναλύθηκε σὲ κοπετούς» ἢ «θρῆνος καὶ κοπετός». Ὁ κοπετὸς ἀνήκει στὸ ἀπαιτητικὸ λεξιλόγιο καὶ δηλώνει τὸ γοερὸ κλάμα ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ ἔντονες κινήσεις τῶν χεριῶν καὶ σπαρακτικὲς φωνές. Παράγεται….
ἁβρότητα: Δυσεύρετη ἀρετὴ στὶς μὲρες μας ἡ ἁβρότητα, ἡ ἰδιότητα δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου χαρακτῆρα ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ εὐγενικὴ καὶ ἐκλεπτυσμένη συμπεριφορά, ἡ ἁβροφροσύνη. Περικλείει τρεῖς ἰδιότητες: τὴν εὐγένεια, τὴν λεπτότητα καὶ τὴν τρυφερότητα.
Στὸ κλασσικὸ βιβλίο τοῦ Κωστῆ Μπαστιᾶ γιὰ τὸν Παπουλᾶκο βρῆκα τὸ ρῆμα «ἀγγελοσκιάζομαι»: «Τὴν Παρασκευή, ὅμως, τὸ μεσημέρι ὅλοι νόμιζαν πὼς ὁ ἄρρωστος ἀγγελοσκιάστηκε. Ἀπὸ ἐκείνη τὴν ὥρα ὁ ἄρρωστος ἔμοιαζε περισσότερο πεθαμένος παρὰ ζωντανός» (Κωστῆ Μπαστιᾶ, Παπουλᾶκος, ἐκδ. Μπαστιᾶ, Ἀθήνα 1975, σελ. 32).
Τί σχέση ἔχει ὁ μόσχος, τὸ μοσχάρι μὲ τὸ μουσκεύω; Ὁ μόσχος στὴν ἀρχαιότητα ἦταν ὁ μικρὸς ταῦρος καὶ μεταφορικὰ τὸ βλαστάρι, ἡ παραφυάδα. Ἀπὸ τὸν μόσχο σχηματίστηκε τὸ μοσχεύω ποὺ σήμαινε «πολλαπλασιάζω φυτὸ ἢ δέντρο ἀποσπῶντας μόσχευμα….
Ἡ ἀγγλικὴ box προέρχεται ἀπὸ τὴν λατινικὴ puxis καὶ αὐτὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πύξος: τὸ “πυξάρι”, τὸ δένδρο ἢ τὸ ξύλο του
Ἄκουσα ἀπὸ μία συνάδελφο νὰ λέῃ: «Εἶμαι γεννηθεὶς τὸ 1977».
«Ὁ… ἐμετρήθη καὶ ἐζυγίσθη ὡς ἀντίπαλο δέος τοῦ … καὶ εὑρέθη ἐλλειπής». Βρήκατε τὸ λάθος;
Χρὼς εἶναι τὸ φυσικό, ἐξωτερικὸ περίβλημα τοῦ σώματος ζώων, τὸ δέρμα, ἡ ἐπιδερμίδα.
«Σᾶς ἐνημερώνω μὲ βαριὰ καρδιὰ ὅτι ἡ συνεργασία μου μὲ τὸν πατέρα μου ὡς προπονητὴς ἔχει φτάσει στὸ τέλος της. Προτιμῶ νὰ….
Ὀτρηρὸς εἶναι αὐτὸς ποὺ κάνει μιὰ ἐργασία μὲ προθυμία καὶ ζῆλο, χωρὶς νὰ κουράζεται νὰ προσφέρει τὶς ὑπηρεσίες του: Ὁ Ἰωὴλ Γιαννακόπουλος ἦταν..
Εἶναι προφανὲς καὶ στὸν μὴ εἰδικὸ ὅτι ἡ μελαγχολία εἶναι σύνθετη λέξη ἀπὸ τὴν μέλαινα χολή. Τὶ σχέση ἔχει ἡ χολὴ μὲ τὴν συναισθηματικὴ κατάσταση τῆς κατήφειας; Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀλκμαίωνα τὸν Κροτωνιάτη ἡ ὑγεία ἑδράζεται…
Σελίδες