Δημοσιεύσεις ετικέτας «ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ»

Εἶναι καλὸ νὰ μὴν ἀναπαράγουμε γλωσσικὰ τὶς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν γυναικῶν. Ἐκφράσεις ὅπως γυναικεῖες κουβέντες, γυναικοδουλειές, εἶναι φρόνιμο νὰ ἀποφεύγωνται. Ὄχι ὅμως νὰ χρησιμοποιοῦνται γλωσσικὰ ἐκτρώματα τοῦ τύπου: ἡ προεδρίνα τῆς Δημοκρατίας, ἡ χρήστρια τοῦ διαδικτύου, ἡ συγγράφισσα, ἡ βουλεύτρια. Εἰδικώτερα τὴν τελευταία προσπαθοῦν στανικὰ νὰ τὴν ἐπιβάλλουν τὰ ψευτοπροοδευτικὰ μέσα ἐνημέρωσης.

«Ὁ πάτερ Γεώργιος, τοῦ πάτερ Δημητρίου, τὸν πάτερ Κωνσταντῖνο». Δὲν εἶναι τόσο δύσκολο νὰ μάθουμε τέσσερεις τύπους γιὰ νὰ μὴν κακοπαθῇ ὁ πατήρ. Ἂς δοῦμε ἕνα κλιτικὸ παράδειγμα γιὰ νὰ γλυτώσῃ ὁ δύσμοιρος ὁ πατὴρ ἀπὸ τὴν ἐσφαλμένη κλίση:

Ἀναφερθήκαμε στὸ προηγούμενο γλωσσικό μας σημείωμα στὴν Κασσάνδρα καὶ γράψαμε ὅτι Κασσάνδρα χαρακτηρίζουμε τὸν καταστροφολόγο ποὺ προβλέπει δεινὰ ποὺ συνήθως δὲν πραγματοποιοῦνται: Διαψεύστηκαν οἱ Κασσάνδρες ποὺ προέβλεπαν τὴν οἰκονομικὴ καταστροφὴ τῆς Μεγάλης Βρετανίας…..

Κασσανδρικὲς ἐκτιμήσεις, ἤτοι ἐκτιμήσεις ποὺ προμηνύουν δυσάρεστες ἐξελίξεις, ἐκτιμήσεις δυσοίωνες. Ἡ Κασσάνδρα ἦταν, ὅπως θυμᾶστε οἱ περισσότεροι, μιὰ ἀπὸ τὶς κόρες τοῦ βασιλιᾶ τῆς Τροίας Πριάμου καὶ τῆς Ἑκάβης, γνωστὴ γιὰ τὴν μαντικὴ ἱκανότητα.

«Ἡ συνέλευση τῆς τριμερής». (λάθος). «Σήμερα συνεδριάζει ἡ τριμερή». (λάθος). Τὸ ἐπίθετο τριμερὴς ἀνήκει στὴν κατηγορία τῶν πάλαι ποτὲ τριτοκλίτων σιγμολήκτων ἐπιθέτων ποὺ ὑποφέρουν τὰ ταλαίπωρα. Ἄς δοῦμε πῶς κλίνεται:

Πολὺ ἐνδιαφέρουσα διαδρομὴ ἔχουν συνήθως οἱ κοινόχρηστες λέξεις. Τὶς χρησιμοποιοῦμε καθημερινά, ὡστόσο  δὲν γνωρίζουμε τὴν προέλευσή τους. Μία ἀπὸ αὐτὲς τὶς λέξεις εἶναι τὸ ρῆμα πιάνω. Στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (3,7) ὁ Ἀπόστολος Πέτρος,…

Ἀδολεσχία εἶναι ἡ ἔντονη καὶ κουραστικὴ φλυαρία, ἡ ἀνούσια περιττολογία, ἡ πολυλογία, ἡ ἀμετροέπεια, ὁ βερμπαλισμός. Τὸ ἀντίθετό της εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς λακωνικότητας. 

Ἀκόμα μία ξενόγλωσση φράση προστέθηκε στὸ λεξιλόγιο τῶν ἑλληνόφωνων: τὸ «street party». Υἱοθέτηση ἄνευ ὅρων τῆς ἀμερικανικῆς κουλτούρας….

Ἴσως ἔχετε ἀκούσῃ ἢ διαβάσῃ τὶς φράσεις: «ἀναλύθηκε σὲ κοπετούς» ἢ «θρῆνος καὶ κοπετός». Ὁ κοπετὸς ἀνήκει στὸ ἀπαιτητικὸ λεξιλόγιο καὶ δηλώνει τὸ γοερὸ κλάμα ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ ἔντονες κινήσεις τῶν χεριῶν καὶ σπαρακτικὲς φωνές. Παράγεται….

ἁβρότητα: Δυσεύρετη ἀρετὴ στὶς μὲρες μας ἡ ἁβρότητα, ἡ ἰδιότητα δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου χαρακτῆρα ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ εὐγενικὴ καὶ ἐκλεπτυσμένη συμπεριφορά, ἡ ἁβροφροσύνη. Περικλείει τρεῖς ἰδιότητες: τὴν εὐγένεια, τὴν λεπτότητα καὶ τὴν τρυφερότητα.

Στὸ κλασσικὸ βιβλίο τοῦ Κωστῆ Μπαστιᾶ γιὰ τὸν Παπουλᾶκο βρῆκα τὸ ρῆμα «ἀγγελοσκιάζομαι»: «Τὴν Παρασκευή, ὅμως, τὸ μεσημέρι ὅλοι νόμιζαν πὼς ὁ ἄρρωστος ἀγγελοσκιάστηκε. Ἀπὸ ἐκείνη τὴν ὥρα ὁ ἄρρωστος ἔμοιαζε περισσότερο πεθαμένος παρὰ ζωντανός» (Κωστῆ Μπαστιᾶ, Παπουλᾶκος, ἐκδ. Μπαστιᾶ, Ἀθήνα 1975, σελ. 32).

Τί σχέση ἔχει ὁ μόσχος, τὸ μοσχάρι μὲ τὸ μουσκεύω; Ὁ μόσχος στὴν ἀρχαιότητα ἦταν ὁ μικρὸς ταῦρος καὶ μεταφορικὰ τὸ βλαστάρι, ἡ παραφυάδα. Ἀπὸ τὸν μόσχο σχηματίστηκε τὸ μοσχεύω ποὺ σήμαινε «πολλαπλασιάζω φυτὸ ἢ δέντρο ἀποσπῶντας μόσχευμα….

Ἡ ἀγγλικὴ box  προέρχεται ἀπὸ τὴν λατινικὴ puxis καὶ αὐτὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πύξος: τὸ “πυξάρι”, τὸ δένδρο ἢ τὸ ξύλο του

Ἄκουσα ἀπὸ μία συνάδελφο νὰ λέῃ: «Εἶμαι γεννηθεὶς τὸ 1977».

«Ὁ… ἐμετρήθη καὶ ἐζυγίσθη ὡς ἀντίπαλο δέος τοῦ … καὶ εὑρέθη ἐλλειπής». Βρήκατε τὸ λάθος;

Χρὼς εἶναι τὸ φυσικό, ἐξωτερικὸ περίβλημα τοῦ σώματος ζώων, τὸ δέρμα, ἡ ἐπιδερμίδα.

«Σᾶς ἐνημερώνω μὲ βαριὰ καρδιὰ ὅτι ἡ συνεργασία μου μὲ τὸν πατέρα μου ὡς προπονητὴς ἔχει φτάσει στὸ τέλος της. Προτιμῶ νὰ….

Ὀτρηρὸς εἶναι αὐτὸς ποὺ κάνει μιὰ ἐργασία μὲ προθυμία καὶ ζῆλο, χωρὶς νὰ κουράζεται νὰ προσφέρει τὶς ὑπηρεσίες του: Ὁ Ἰωὴλ Γιαννακόπουλος ἦταν..

Εἶναι προφανὲς καὶ στὸν μὴ εἰδικὸ ὅτι ἡ μελαγχολία εἶναι σύνθετη λέξη ἀπὸ τὴν μέλαινα χολή. Τὶ σχέση ἔχει ἡ χολὴ μὲ τὴν συναισθηματικὴ κατάσταση τῆς κατήφειας; Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀλκμαίωνα τὸν Κροτωνιάτη ἡ ὑγεία ἑδράζεται…

Πολλοὶ φιλόλογοι διορθώνουν ὅσους λένε τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους, ἀφοῦ ἡ γενικὴ Χαραλάμπους δὲν δικαιολογεῖται. Ἂν ἡ ὀνομαστικὴ εἶναι Χαράλαμπος, ἡ γενικὴ εἶναι τοῦ Χαραλάμπου. Ἠ ὀνομαστικὴ Χαραλάμπης -ὑπσοστηρίζουν- εἶναι ἀνύπαρκτη. Δὲν ἔχουν ὅμως δίκιο. …..

Τὸ «χόρτο» προέρχονται ἀπὸ τὴν ἀρχαία λέξη «χόρτος» ποὺ μᾶς εἶναι οἰκεῖο ἀπὸ τὸ ὑπέροχο χωρίο τοῦ 102ου Ψαλμοῦ τοῦ Δαβὶδ: «ἄνθρωπος, ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ· ὡσεὶ ἄνθος τοῦ ἀγροῦ, οὕτως ἐξανθήσει»

Ὁ Δράκων ἦταν Ἀθηναῖος νομοθέτης. Ὑπῆρξε ὁ πρῶτος δημιουργὸς τοῦ γραπτοῦ πολιτικοῦ καὶ ποινικοῦ κώδικα τῆς πόλης. Ἡ νομοθεσία τοῦ Δράκοντα ἀποτέλεσε σταθμὸ στὴν ζωὴ τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας καὶ συνετέλεσε..

Τὸ ρῆμα δέρκομαι σημαίνει ὄχι τόσο τὴν λειτουργία τοῦ ματιοῦ ὅσο τὴν λάμψη του, ποὺ ἀντιλαμβάνεται κάποιος ἄλλος· γι’ αὐτὸ καὶ τὸ παράγωγο του, ὁ δράκων, τὸ φίδι, ὀνομάζεται ἔτσι

Δύο χρόνια μετὰ τὴν πολυσυζητημένη πτώχευση τοῦ 1893 στὶς ἐκλογὲς 1895 ὁ Χαρίλαος Τρικούπης, ὄχι μόνον ἡττήθηκε ἀπὸ τὸν Θεόδωρο Δηλιγιάννη, ἀλλὰ δὲν ἐξελέγη οὔτε βουλευτής. Στὴν θέση του ἐξελέγη ὁ Μιλτιάδης Γουλιμής…..

ἀδαὴς εἶναι αὐτὸς ποὺ δὲν ἔχει καθόλου γνώσεις ἢ ἐμπειρία σὲ ἕναν συγκεκριμένο τομέα ἢ σχετικὰ μὲ ἕνὰ θέμα 

Ποιότητα στὸν ρητορικὸ λόγο προσδίδουν τὰ σχήματα λόγου, ὅλες αὐτὲς οἱ εὐφυεῖς, οἱ χαριτωμένες καὶ ἰδιαίτερα ἀγαπητὲς στὸν κόσμο ἐκφράσεις κατὰ τὸν Ἀριστοτέλη.

Ἡ Παναγία μετέστει στοὺς οὐρανούς. Πολλοὶ δὲν θὰ βροῦν τὸ λάθος, ἔχοντας κατὰ νοῦν τὸν ὀρθογραφικὸ κανόνα ποὺ θέλει ὅλα τὰ ρήματα νὰ ἔχουν κατάληξη τὸ ΕΙ. Ὑπάρχουν ὅμως περιπτώσεις ποὺ τὰ ρήματα δὲν γράφονται μὲ ΕΙ.

Πληβεῖοι ἦταν ὅλοι οἱ νεώτεροι κάτοικοι τῆς Ρώμης καὶ τῶν γύρω περιοχῶν. Ὅταν οἱ Ρωμαῖοι καταλάμβαναν μιὰ πόλη, ὑποχρέωναν τοὺς κατοίκους της νὰ μετοικήσουν κοντὰ στὴν Ρώμη. Δὲν εἶχαν κανένα δεσμὸ μὲ τοὺς πατρικίους καὶ τοὺς πελάτες, δηλαδὴ τὶς ἀνώτερες κοινωνικὲς τάξεις· γι’ αὐτὸ…

Τὸ σωστὸ εἶναι τὸ πρῶτο. Πρόκειται γιὰ τὴν τροφὴ ποὺ ἔριξε ὁ Θεὸς στοὺς Ἑβραίους ἀπὸ τὸν οὐρανό, κατὰ τὴν ἔξοδό τους ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο, καθὼς περνοῦσαν τὴν ἔρημο τοῦ Σινᾶ. Μάννα μεταφορικὰ εἶναι καθετὶ πολύτιμο, ζωτικό: Ὁ ἅγιος Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης ἔγραφε: «μάννα ῥητορείας ἐκεῖθεν ἔβρεξεν»

Ἡ Παναγία ἡ Ἑκατονταπυλιανὴ εἶναι στὴν πραγματικότητα ἡ Παναγία ἡ Καταπολιανή, δηλαδὴ ποὺ βρίσκεται στὴν κάτω πόλη

Πολλὰ λέγονται καὶ γράφονται αὐτὲς τὶς ἡμέρες γιὰ τὴν μυριόστομη εὐχὴ «Καλὴ Παναγιά». Νοηματικὰ δὲν στέκεται λένε κάποιοι· εἶναι πλεονασμὸς κάποιοι ἄλλοι· εἶναι νεώτερη εὐχή, ἄρα μὴ ἀποδεκτή, σύμφωνα μὲ ἄλλους. Τὸ νὰ πῇς -μᾶς λένε- ὅτι ἡ Παναγία  εἶναι καλὴ εἶναι λάθος. Γιὰ νὰ μὴν μακρηγοροῦμε ἡ εὐχὴ «Καλὴ Παναγιὰ» εἶναι νοηματικὰ καὶ θεολογικὰ σωστή

ἀβελτηρία: νωθρότητα τοῦ νοῦ, μωρία, διανοητικὴ νωθρότητα, ἀνεπάρκεια (ΣΥΝ βραδύνοια, ὀλιγόνοια, κουφόνοια, βλακεία, κουταμάρα, ΑΝΤ ὀξύνοια, ἐξυπνάδα, εὐφυΐα, εὐστροφία, ταχύνοια)

Ἡ ἀρχαία πόλη Ἄβδηρα τῆς Θράκης, σύμφωνα μὲ τὴ μυθολογία, ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸν Ἡρακλῆ, γιὰ νὰ τιμηθῇ ἡ μνήμη τοῦ συντρόφου του Ἄβδηρου, ὁ ὁποῖος κατασπαράχθηκε ἀπὸ τὰ ἄλογα τοῦ Διομήδη. (Ἡροδότου Ἱστορίαι, 1, 168). Ἡ ἀφροσύνη τῶν Ἀβδηριτῶν ἦταν παροιμιώδης μὲ ἀποτέλεσμα ὁ ἀβδηρίτης κατέστη συνώνυμο τοῦ ἀνόητου.