Δημοσιεύσεις ετικέτας «ΒΙΛΙΩΤΗΣ»

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀληθεύοντες ἐν γλώσσῃ

Ὁρισμένοι, παλαιότεροι κυρίως, συγγραφεῖς γράφουν τὴ Ρωσία μὲ διπλὸ σῖγμα. Ποιό εἶναι τὸ σωστό; Ρωσία ἢ Ρωσσία; Ὁ Μέγας Φώτιος τὸ 860 ἔγραψε δύο ἀξιόλογες ὁμιλίες «Ἐπὶ τῇ ἐπελεύσει τῶν Ρῶς». Ρῶς ἀποκαλοῦν τοὺς Ρώσους οἱ βυζαντινοὶ συγγραφεῖς.

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Καταπέτασμα ἦταν τὸ παραπέτασμα τοῦ ναοῦ ποὺ διαχώριζε τὸ ἄδυτο, τὰ «Ἅγια τῶν Ἁγίων» ἀπὸ τὸν κυρίως ναό. Στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων ἐπιτρεπόταν νὰ μπῇ μόνο μιὰ φορὰ τὸν χρόνο ὁ Ἀρχιερεύς (Ἔξοδος 30,10).

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Οἶστρος ἀκολασίας. Ἀπὸ τὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς ἀνθολογήσαμε τὴν δίλεξη αὐτὴ φράση. Ἡ Ἁγία Κασσιανὴ ἔγραψε τὸ γνωστὸ σὲ ὅλους μας τροπάριο ποὺ ψάλλεται τὴν Μεγάλη Τρίτη.

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Δυσεξήγητα

Εἶναι γνωστὴ ἡ φράση «πράσινα ἄλογα» ποὺ σημαίνει ἀσυναρτησίες, παραλογισμοί. Οἱ περισσότεροι πιστεύουν ὅτι εἶναι ἀρχαία· θεωροῦν ὅτι πρόκειται γιὰ παραφθορὰ τοῦ ρητοῦ: «πράσσειν ἄλογα».

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων

Ἡ Παλάμη ἀνάγεται στὴ ρίζα πελ- «ἁπλώνω». Παλάμη εἶναι τὸ χέρι ποὺ ἁπλώνεται, τὸ χέρι ποὺ δρᾶ, ποὺ ἐνεργεῖ. Χρησιμοποιεῖται μετωνυμικῶς γιὰ νὰ δηλώσῃ τὸ τέχνασμα, τὸ ἔξυπνο σχέδιο· ἀπάλαμος εἶναι ὁ ἀμήχανος. Πέλαγος εἶναι ἡ ἀνοιχτὴ θάλασσα, ἡ θάλασσα ποὺ ἁπλώνεται

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Τιμαλφεῖς λέξεις

Δυστοπία εἶναι κάθε φανταστική, ἐφιαλτικὴ ἢ παρηκμασμένη μορφὴ κοινωνίας, συνήθως τοῦ ἐγγὺς μέλλοντος, ὅπως περιγράφεται σὲ λογοτεχνικὰ κυρίως ἔργα: Ἡ πιὸ γνωστὴ δυστοπία περιγράφεται στὸ μυθιστόρημα «1984» τοῦ Ὄργουελ

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Τιμαλφεῖς λέξεις

Πιθανὸν νὰ ἔχετε ἀκούσει τὴ φράση «ἄι στὸν κόρακα». Προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀρχαία φράση «ἔρρε ἐς κόρακας», δηλαδὴ γκρεμοτσακίσου ἀπ΄ ἐμπρός μου. Ὑπῆρχε καὶ ἡ παρόμοια ὕβρις «βάλλ’ ἐς κόρακας», ἤτοι στὴν ὀργὴ τοῦ Θεοῦ.

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Τιμαλφεῖς λέξεις

Δόλιχος ἦταν ἀγώνισμα δρόμου ἀντοχῆς περίπου πέντε χιλιομέτρων. Συνεκδοχικὰ εἶναι ὁ μακρὺς δρόμος γεμᾶτος δυσκολίες καὶ ἐμπόδια: Τὸ ἔθνος ξεπέρασε τὴν κρίση καὶ ἐξῆλθε κραταιὸ ἀπὸ αὐτὸν τὸν δόλιχο

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Τιμαλφεῖς λέξεις

Ὁ οἰωνὸς στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ἦταν τὸ μαντικὸ πτηνό, δηλαδὴ κάθε μεγαλόσωμο ἁρπακτικὸ σαρκοφάγο πουλὶ ἀπὸ τὸ κρώξιμο καὶ τὸ πέταγμα τοῦ ὁποίου μάντεις μὲ «εἰδικότητα» στὰ πουλιά, οἱ οἰωνοσκόποι («οἱ ἐπ’ οἰωνοῑς ἱερεῖς») ὑποτίθεται ὅτι προφήτευαν τὸ μέλλον

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀληθεύοντες ἐν γλώσσῃ

Εἶναι παρήγορο ὅτι ὅλο καὶ περισσότεροι Ἕλληνες διανθίζουν τὸν λόγο τους μὲ ἀρχαῖα γνωμικά. Ὁρισμένες φορὲς δὲν γνωρίζουν τὴ σημασία τους μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλοῦνται παρανοήσεις. Ἕνα ἀπὸ τὰ γνωμικὰ ποὺ κακοπαθοῦν εἶναι τὸ «ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων».

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Νάματα ἀρχαιοελληνικῆς σοφίας

Τί σχέση μπορεῖ νὰ ἔχῃ τὸ μόριο ὡς μὲ τὴ Δημοκρατία καὶ τὴν φιλοσοφία; Τὸ μόριο ὡς μὲ τοὺς πολλαπλοὺς συντακτικοὺς ρόλους δηλώνει τὴν ὑποκειμενικὴ κρίση, τὴν πιθανότητα, τὴν ἐπιφύλαξη τοῦ ὁμιλητῆ γιὰ ὅσα λέει. Στὶς εἰδικὲς προτάσεις τὸ ὡς δηλώνει ὑποκειμενικὴ γνώμη ἢ πρόφαση ἢ δοξασία: «Πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτὲ λόγοις Ἀθηναίους ἔπεισαν οἱ γραψάμενοι Σωκράτην ὡς ἄξιος εἴη θανάτου τῇ πόλει»·

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Ὁ παραπικρασμός («πικρία», «στενοχώρια») ἐκ τοῦ παραπικραίνω, «πικραίνω, παροργίζω» εἶναι ἡ πικρία, ἡ στενοχώρια. Ἀπαντᾶται γιὰ πρώτη φορὰ στὴν Πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (3, 7-11): «Διό, καθὼς λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον· σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε, μὴ σκληρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ, κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ πειρασμοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὗ ἐπείρασάν με οἱ πατέρες ὑμῶν, ἐδοκίμασάν με, καὶ εἶδον τὰ ἔργα μου τεσσαράκοντα ἔτη…

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Γραμματικὸ ὑστερόγραφο

Ἡ νεοελληνική μας γλῶσσα βρίθει ἀπὸ λόγιους τύπους. Ἡ ἄγνοια ὅμως τῆς λόγιας γλωσσικῆς μας παράδοσης δυσκολεύει τοὺς ὁμιλητές. Τὰ ἐπίθετα ποὺ συστηματικὰ κακοπαθοῦν εἶναι τὰ ἀρχαῖα σιγμόληκτα σὲ -ης, -ης, ες. Χρειάζεται προσοχὴ στὴ γενικὴ ἑνικοῦ (-ους) καὶ στὴν ὀνομαστικὴ τοῦ οὐδετέρου (-ες).

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Γραμματικὸ ὑστερόγραφο

Σὲ παλαιότερα κυρίως κείμενα, τῆς καθαρεύουσας, ἀλλὰ καὶ τῆς δημοτικῆς, συναντᾶμε τοὺς τύπους: ἀγαθώτερος, σοφώτερος. Ξενίζει αὐτὴ ἡ γραφὴ στὸν σημερινὸ ἀναγνώστη ποὺ ἔμαθε στὸ σχολεῖο ὅτι ὁ συγκριτικὸς βαθμὸς τῶν παραθετικῶν γράφεται πάντοτε μὲ ο…

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Ἡ ὁμηρικὴ λέξη ἑωσφόρος (Ἦμος δ’ ἑωσφόρος εἶσι φόως ἐρέων ἐπὶ γαῖαν, Ψ, 226) συναντᾶται μόνον ἅπαξ στὴν Ἁγία Γραφή, στὸν Προφήτη Ἡσαΐα (14,12). Στὸ χωρίο αὐτὸ μονολογεῖ ὁ μονάρχης τῆς Βαβυλῶνος ποὺ ἔχει θεοποιήσει τὸν ἑαυτόν του: «πῶς ἐξέπεσεν…

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Παίζει ἐν οὐ παικτοῖς. Μὲ τὴ φράση αὐτὴ ἐννοοῦμε ὅτι παίζει κάποιος μὲ πράγματα σημαντικά, ἀστειεύεται ἐκεῖ ποὺ δὲν πρέπει, κάνει ἀνοησίες σὲ χῶρο ὅπου δὲν ὑπάρχουν παιδιά, φέρεται ἐπιπόλαια σὲ περιστάσεις οἱ ὁποῖες ἀπαιτοῦν σοβαρότητα.

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά. Πασίχρηστη φράση προερχόμενη ἀπὸ τὸ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγέλιο: «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς. καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ. ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε·

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γλωσσικὴ παρακαταθήκη

Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον». Γνωστὴ φράση ἀπὸ τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον (Ματθ.26,74). Ὁ Κύριος δικάζεται ἀπὸ ἄδικους κριτὲς καὶ ὁ Ἀπόστολος Πέτρος περιμένει ἔξω στὴν αὐλὴ γιὰ νὰ δῇ τὸ τέλος. Κάποιοι ἀπὸ τοὺς παρισταμένους τὸν ἀναγνώρισαν καὶ ὁ Πέτρος ἠρνεῖτο ἐπίμονα ὅτι εἶναι μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ.

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ποιοτικὰ ἑλληνικὰ

«Ἀρκετοὶ ὑπουργοὶ τῆς Κυβέρνησης παρεβρέθηκαν στὸ Προεδρικὸ Μέγαρο…». Ἄν μᾶς ἀρέσῃ ἡ ἀκρίβεια θὰ πρέπῃ νὰ ἀντικαταστήσουμε τὸ ρῆμα παρεβρέθηκαν μὲ τὸ παρέστησαν. Τὸ παραβρίσκομαι ἢ καλύτερα τὸ παρευρίσκομαι δηλώνει τὸ παρεπόμενο, τὸ τυχαῖο

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Ποιοτικὰ ἑλληνικὰ

Ἡ φράση «τὰ τεκταινόμενα στὴ Βουλή» εἶναι σωστή; Ἀνάλογα τί θέλει νὰ πῇ κανείς. Τὸ ρῆμα τεκταίνομαι (στὸν μεσοπαθητικὸ Παρατατικὸ ἀπαντοῦν μόνο δύο τύποι: γ΄ πρόσ. ἐτεκταίνετο, ἐτεκταίνοντο) λέγεται γιὰ ἐνέργειες, προσπάθειες ποὺ γίνονται κακόβουλα:

Ἀνακαλύπτω τὶς ρίζες τῶν λέξεων – Διλήμματα

εβαρημένος ἢ βεβαρυμένος; Ὁ βεβαρημένος εἶναι μετοχὴ μεσοπαθητικοῦ Παρακειμένου τοῦ ρήματος βαρῶ, ἀρχαιοελληνικὸ ρῆμα ποὺ σήμαινε «πιέζω μὲ τὸ βάρος μου»· σήμερα χρησιμοποιεῖται μὲ διαφορετικὴ σημασία· λέμε «βαροῦν τὶς καμπάνες», ἤτοι  χτυποῦν.

Σελίδες