Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Πριν από πενήντα χρόνια και συγκεκριμένα στις 26 Δεκεμβρίου του 1973 δημοσιεύθηκε στη Γαλλία, στα ρωσικά, το συγκλονιστικό όσο και αποκαλυπτικό έργο του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ». Αυτό κατέφερε ένα ακόμη πλήγμα στο ολοκληρωτικό σύστημα εξουσίας της Σοβιετικής Ένωσης, με την εκτενή και γλαφυρή στην τραγικότητά της περιγραφή των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Το «Αρχιπέλαγος» στην ΕΣΣΔ ήσαν οι διάσπαρτες «νήσοι» και «νησίδες» από φυλακές, ψυχιατρεία και στρατόπεδα στην εκτεταμένη αυτή χώρα. Γράφει ο Σολζενίτσιν: «Από τον Βερίγγειο Πορθμό ίσαμε τον Βόσπορο σχεδόν είναι διεσπαρμένα τα μύρια νησιά του μαγεμένου Αρχιπελάγους. Είναι αθέατα κι όμως υπάρχουν, κι από νησί σε νησί πρέπει, αθέατα επίσης, αλλά αδιάκοπα, να μεταφέρονται οι αθέατοι σκλάβοι, που έχουν σάρκα, όγκο και βάρος. Πώς όμως τους μεταφέρουν και με τί; Υπάρχουν για τον σκοπό αυτό σημαντικά λιμάνια: τα μεταγωγικά στρατόπεδα και λιμάνια πιο δεύτερα: τα μεταγωγικά στρατόπεδα. Υπάρχουν για τον σκοπό αυτό ατσάλινα σφαλισμένα καράβια: τα βαγόνια-ζακ». (Α. Σολζενίτσιν «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», Εκδ. Οργαν. Πάπυρος, Αθήνα, 2009, Μέρος ΙΙ, σελ. 541». Σημειώνεται ότι η λέξη «Γκουλάγκ» είναι σύντμηση των ρωσικών λέξεων «Γκλάβνογιε Ουπραβλένιγιε Λαγκερέϊ», που σημαίνουν «Γενική Διοίκηση Στρατοπέδων»…
Στον πρόλογο του βιβλίου ο Σολζενίτσιν γράφει: «Ήταν πάνω από τις δυνάμεις ενός ανθρώπου να γράψει μόνος του αυτό το βιβλίο. Εκτός από όσα αποκόμισα από το Αρχιπέλαγος – πάνω στο τομάρι μου, με τη θύμηση, με το αυτί και το μάτι μου – υλικό γι΄ αυτό το βιβλίο μου έδωσαν με τις αφηγήσεις, τις αναμνήσεις και τα γράμματά τους οι … (παραθέτει 227 ονόματα). Δεν εκφράζω εδώ την προσωπική μου ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς. Τούτο το βιβλίο είναι το κοινό μας ομόψυχο μνημείο για όσους βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν».
Το 1970 απονεμήθηκε στον Σολζενίτσιν το βραβείο Νόμπελ και την ίδια χρονιά, παρά την εντατική παρακολούθηση, επέτυχε να περάσει στον εκδοτικό οίκο YMCA – Press, που τον είχαν Ρώσοι λόγιοι εμιγκρέδες στο Παρίσι, το μικροφίλμ με ολόκληρο το περιεχόμενο του Αρχιπελάγους. Επί δύο χρόνια δεν έδωσε το σήμα για έκδοσή του. Όμως τον Αύγουστο του 1973 η Ελισάβετ Βορονιάνσκαγια, που είχε δακτυλογραφήσει το έργο, συνελήφθη και μετά από βασανιστική ανάκριση ομολόγησε και στο σπίτι της από την KGB βρέθηκε το δακτυλογραφημένο αντίγραφο του βιβλίου, το οποίο ο Σολζενίτσιν της είχε πει να το καταστρέψει… Ο συγγραφέας συνελήφθη και φυλακίστηκε, το αντίγραφο κατεστράφη. Τότε από τη φυλακή έδωσε το σήμα να τυπωθεί το βιβλίο. Εκδόθηκε, όπως γράψαμε, στις 26 Δεκεμβρίου του 1973, από την YMCA – Press στα ρωσικά και είχε παγκόσμια απήχηση. Το 1974 εκδόθηκε στα γαλλικά και αργότερα σε όλες τις γνωστές γλώσσες. Στις 12 Φεβρουαρίου 1974 αφαιρέθηκε από τον Σολζενίτσιν η σοβιετική υπηκοότητα και απελάθηκε στην Ελβετία. Κατέφυγε τελικά στο Βέρμοντ των ΗΠΑ, όπου έζησε έως το 1994. Τότε επέστρεψε στη Ρωσία και στις 3 Αυγούστου 2008 απεβίωσε. Ήταν 90 ετών.
Ο Σολζενίτσιν άφησε μιαν παρακαταθήκη, που είναι και η πικρή αλήθεια που ζούμε σήμερα, σε όλους τους πολίτες, που λένε ότι «ανήκουν στη Δύση» και ειδικότερα σε όσους, όπως εμείς οι Έλληνες, ακολουθούμε τον δυτικό τρόπο ζωής, χωρίς, ακόμη, να έχουμε χάσει την ταυτότητά μας, στην οποία κύρια θέση κατέχει η Ορθοδοξία. Έγραψε: «Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ατόμου έχει εξωθηθεί έως τέτοιου σημείου υπερβολής, που η ίδια η κοινωνία βρίσκεται αφοπλισμένη μπρος σε ορισμένα από τα μέλη της και έφτασε η ώρα για τη Δύση να μην τονίζει τόσο τα δικαιώματα των ανθρώπων, όσο τις υποχρεώσεις τους».
Βλέπουμε, δικαιώματα ζητάνε οι ομοφυλόφιλοι, δικαιώματα οι έγκυες γυναίκες, δικαιώματα οι συγγενείς επί των βαριά ασθενούντων ηλικιωμένων. Τα ζητούμενα δεν στηρίζονται σε ηθικές αρχές, αλλά στην ηδονή και στο συμφέρον και έτσι φιμώνονται οι υποχρεώσεις έναντι των παιδιών, γεννημένων ή αγέννητων, έναντι όσων βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους και χρειάζονται την εκούσια, αγαπητική και ανακουφιστική φροντίδα των δικών τους ανθρώπων, έναντι της συνέχειας του έθνους, στο οποίο χρωστούμε ότι υπάρχουμε με τη συγκεκριμένη βιωτή.
Καλή και ευλογημένη χρονιά.