Στη δυτική πλευρά των Ακαρνανικών βουνών, σε εξαιρετικά δυσπρόσιτη περιοχή βρίσκεται το μοναστήρι της Ρόμβης ή Ρόμβου που είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου.
Το καθολικό είναι κτισμένο στη βόρεια πλευρά του μοναστηριού ενώ στη δυτική και ανατολική πλευρά είναι πρόσφατα κτισμένα κελλιά.
Κατά παράδοση η ίδρυση της μονής έγινε 100 χρόνια μετά την άλωση της Κων/λης.
Σύμφωνα με άλλη διήγηση η μονή ιδρύθηκε απ’ όσους μοναχούς γλύτωσαν απ’ την καταστροφή του μοναστηριού του Αγίου Βλασίου στα Σκλάβαινα μετά το 1002. Σύμφωνα μέ τρίτη διήγηση το όνομα Ρόμβη ή Ρόμβου οφείλεται στο ότι η ευρεθείσα εικόνα της Παναγίας ήλθε από τη Ρώμη κατά την εποχή της εικονομαχίας, ενώ υπάρχει και τέταρτη σύμφωνα με την οποία το έκτισαν οι κάτοικοι του χωριού <<Ρούνες>> μετά την καταστροφή του χωριού τους από πειρατές. ‘Ισως η δεύτερη και τέταρτη διήγηση συνδέονται μεταξύ τους και σχετίζονται με επιδρομές Αράβων πειρτών που κατά τον ιστορικό κο Γεώργιο Φερεντίνο έγιναν στην Ακαρνανία στις αρχές του 11ου αιώνα.
Καμία πάντως από τις εκδοχές αυτές δεν δικαιολογεί πλήρως την προέλευση του ονόματος. Το παλαιότερο αυτό μοναστήρι φαίνεται πως καταστράφηκε και πάλι και στη θέση του κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα το σημερινό κτίσμα. Με το πέρασμα των αιώνων έγιναν πολλές αλλαγές και προσθήκες στο αρχικό οιδόμημα.
Το μοναστήρι είναι φημισμένο στη περιοχή για το πλούτο του και για το ρόλο που διαδραμάτισε στην Ελληνική επανάσταση του 1821. Είχε πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων και παλαιοτύπων, που διασκορπίστηκε μετά το 1930. Από επίσημα έγγραφα που σώζωταν μέχρι το 1930 στη μονή προέκυπτε ότι η οικονομική της συμβολή στην επανάσταση του 1821 ήταν μεγάλη. Ηταν επίσης καταφύγιο των ελλήνων επαναστατών και τόπος νοσηλείας τραυματιών. Το 1733 την επεσκέφθη ο ‘Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ο οποίος έμεινε σε αυτή τρείς ημέρες. Τελευταίοι ηγούμενοι που υπηρέτησαν στο μοναστήρι αναφέρονται οι Βαρθολομαίος Ζαβογιάννης από το Αρχοντοχώρι και Μελέτιος Σαρδελής.
Το καθολικό που είναι ρυθμού μονόκλιτης <<βασιλικής>> και αποτελείται από μονόχωρη αίθουσα (7Χ4) με ημικυκλική αψίδα ανατολικά. Στη διπλανή φωτογραφία, το βλέπουμε από τη βόρεια πλευρά, παρατηρούμε πως είναι θεμελιωμένο σε τεράστιο και συμπαγή βράχο στο βόρειο τμήμα του οποίου σχηματίζεται μεγάλο βάραθρο. Το όνομα <<Ρόμβου>> το οφείλει στο μεγάλο και συμπαγή αυτό βράχο. Στο εσωτερικό του καθολικού διατηρούνται αρκετές τοιχογραφίες που σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει σ’ αυτό χρονολογούνται απ’ το 1751.
Εσωτερικά στις μακριές πλευρές εφάπτονται τόξα μέχρι κάτω, και με τη βοήθεια εγκάρσιου τόξου δυτικότερα από το κέντρο του ναού, δημιουργούνται υποτυπώδη σφαιρικά τρίγωνα και αβαθής ακανόνιστος θόλος. Το ιερό χωρίζεται από το κύριο ναό με λιθόκτιστο τέμπλο ενώ ο νάρθηκας βρίσκεται τρεις βαθμίδες πάνω από το δάπεδο του κύριου ναού και σχηματίζει στην οροφή εγκάρσια καμάρα που απολήγει βόρεια σε στοά μήκους οχτώ μέτρων. Υπάρχουν δύο τοξωτές πύλες : μία στη δυτική πλευρά και μία στη νότια. Η στέγη είναι δίριχτη και πλακοσκέπαστη.
Τα κελλιά του μοναστηριού κατεστράφηκαν πολλές φορές. Τελευταία πυρπολήθηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές το 1942. Μάλιστα στις 13 Ιουλίου του 1944 οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο νεκροταφείο της Βόνιτσας τον π. Ιάκωβο Μαυροκέφαλο (τότε ηγούμενο της μονής) μαζί με άλλους έξι λαικούς. Σήμερα έχουν κτιστεί καινούργια κελλιά γύρω από την αυλή του μοναστηριού μαζί με τραπεζαρία και άλλους βοηθητικούς χώρους. Εχει επίσης μεταφερθεί γεννήτρια για την ηλεκτροδότηση της μονής. Το μοναστήρι γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα κατά την οποία δέχεται πλήθος προσκυνητών.
Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης εικονίζεται η Πλατυτέρα και στον κύλινδρο της αψίδας κάτω σε ζώνη η Μετάληψη και Μετάδοση των Αποστόλων.
Σε κατώτερη ζώνη και στην καθιερωμένη τους θέση οι συλλειτουργούντες Ιεράρχες Αθανάσιος, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος αριστερά και Βασίλειος, Χαράλαμπος και Βλάσιος δεξιά.
Ανάμεσα στους Ιεράρχες εικονίζεται ο Μελισμός, ο Χριστός δηλαδή νήπιο πάνω σε Αγία Τράπεζα και κάτω από κιβώριο.
Στους τοίχους διακρίνονται η Πεντηκοστή, ο Επιτάφιος Θρήνος, η Ψηλάφηση του Θωμά και στηθάρια μαρτύρων. Στο νότιο τοίχο, μέσα σε ορθογώνιο, υπάρχει μικρή επιγραφή:
ΔΕΗΣΙΣ
ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
ΘΕΟΔΩΡΑ
ΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ Υ(ΙΟΥ)
Στην παράσταση της Πεντηκοστής σημειώνεται άλλος αφιερωτής : <<Δέησις δούλου του Θεού Αντρέα Μαγκλάρα 1791>>.
Εικονογραφικό ενδιαφέρον, ως προς την αναζήτηση του προτύπου, παρουσιάζει το θέμα του θόλου. Στο κέντρο ο Παντοκράτορας σε μετάλλιο και γύρω σε κύκλο ζωγραφίζονται ολόσωμοι 26 άγγελοι με κρίνα στο χέρι. Γύρω από τον Παντοκράτορα κεφαλαιογράμματη κυκλική επιγραφή :
ΚΥΡΙΕ ΕΠΙΒΛΕΨΟΝ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΙΔΕ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΑΙ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΝ ΤΑΥΤΗΝ ΚΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΑΙ ΑΥΤΗΝ ΗΝ ΕΦΥΤΕΥΣΕΝ Η ΔΕΞΙΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ ΟΝ ΕΚΡΑΤΑΙΩΣΑΣ ΣΕ ΑΥΤΩ ΕΜΠΕΠΥΡΙΣΜΕΝΗ ΠΥΡΙ ΚΑΙ ΑΝΕΣΚΑΜΜΕΝΗ.
Σε δεύτερη εξωτερική κυκλική ζώνη παριστάνονται 36 ολόσωμοι προφήτες και άγιοι που συνδέονται με τόξα. Σε κάθε τρίγωνο, ανάμεσα στα κιονόκρανα τοποθετείται κι από ένα χερουβείμ.
Το λιθόκτιστο τέμπλο έχει τρεις εισόδους προς το Ιερό. Στο επιστύλιο ζωγραφίζονται οι 12 Απόστολοι και στο κέντρο η Μεγάλη Δέηση με την Παναγία, το Χριστό και τον Πρόδρομο ένθρονους. Αριστερά του τέμπλου τοποθετείται η παράσταση της Γεννήσεως της Θεοτόκου. Στην κάτω ζώνη ζωγραφίζονται αγγεία και άνθη.
Όλες οι παραστάσεις , σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, είναι επιζωγραφισμένες σε σημείο ώστε να καθιστούν σχεδόν αδύνατη την αισθητική εκτίμηση του έργου του Ξηρομερίτη ζωγράφου Γεωργίου Μπαλαδήμα που αγιογράφησε το καθολικό της Ρόμβης στα 1751.
ΠΗΓΕΣ
Τις πληροφορίες για το μνημείο έχουμε πάρει από:
α)Tο βιβλίο του Aθανάσιου Δ. Παλιούρα, “ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ” των εκδόσεων ΑΡΣΙΝΟΗ.
β)Το βιβλίο του π. Αυγουστίνου Κατσαμίρη “Η ΙΕΡΑΜΟΝΗ ΡΟΜΒΟΥ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ”.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑ ΑΠΟ ΑΝΔΡΕΑ ΓΚΟΥΡΝΕΛΟ
19/6/2015