Συνεφέλκεται.
Σπάνια λέξη.
Συνεφέλκεται σημαίνει προκύπτει ἀναγκαστικά.
Ἐπιχαίρω σημαίνει χαίρομαι γιὰ κάτι, ἰδίως γιὰ τὶς συμφορὲς τὼν ἄλλων.
Ἡ ἅλως εἶναι ὁ φωτεινὸς δακτύλιος ποὺ σχηματίζεται γύρω ἀπὸ τὸ φεγγάρι καὶ καμμιὰ φορὰ καὶ γύρω ἀπὸ τὸν ἥλιο.
Ὁρισμένοι, παλαιότεροι κυρίως, συγγραφεῖς γράφουν τὴ Ρωσία μὲ διπλὸ σῖγμα. Ποιό εἶναι τὸ σωστό; Ρωσία ἢ Ρωσσία; Ὁ Μέγας Φώτιος τὸ 860 ἔγραψε δύο ἀξιόλογες ὁμιλίες «Ἐπὶ τῇ ἐπελεύσει τῶν Ρῶς». Ρῶς ἀποκαλοῦν τοὺς Ρώσους οἱ βυζαντινοὶ συγγραφεῖς.
Καταπέτασμα ἦταν τὸ παραπέτασμα τοῦ ναοῦ ποὺ διαχώριζε τὸ ἄδυτο, τὰ «Ἅγια τῶν Ἁγίων» ἀπὸ τὸν κυρίως ναό. Στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων ἐπιτρεπόταν νὰ μπῇ μόνο μιὰ φορὰ τὸν χρόνο ὁ Ἀρχιερεύς (Ἔξοδος 30,10).
Οἶστρος ἀκολασίας. Ἀπὸ τὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς ἀνθολογήσαμε τὴν δίλεξη αὐτὴ φράση. Ἡ Ἁγία Κασσιανὴ ἔγραψε τὸ γνωστὸ σὲ ὅλους μας τροπάριο ποὺ ψάλλεται τὴν Μεγάλη Τρίτη.
Σχολάζων ἢ Ἐφησυχάζων Ἀρχιερέας: Καλεῖται ὁ μητροπολίτης, ὁ ὁποῖος παραιτεῖται οἰκειοθελῶς
Εἶναι γνωστὴ ἡ φράση «πράσινα ἄλογα» ποὺ σημαίνει ἀσυναρτησίες, παραλογισμοί. Οἱ περισσότεροι πιστεύουν ὅτι εἶναι ἀρχαία· θεωροῦν ὅτι πρόκειται γιὰ παραφθορὰ τοῦ ρητοῦ: «πράσσειν ἄλογα».
Οἱ φίλοι τῶν θαλασσίων ἀθλημάτων σίγουρα ἀγαποῦν τὴν ἀνεμηλασία, τὸν ἀγῶνα ταχύτητας μὲ τὸ ἀνεμήλατο, τὴν στενόμακρη ἱστιοσανίδα μὲ τὶς μυτερὲς ἄκρες καὶ ἱστίο.
Εὐρείας χρήσεως εἶναι οἱ μαρκαδόροι ἐπισήμανσης μὲ τοὺς ὁποίους φωτοσκιάζουμε τὶς λέξεις ποὺ θέλουμε νὰ τὶς ξεχωρίσουμε ὡς ἄξιες ἰδιαιτέρας προσοχῆς
Ἡ Παλάμη ἀνάγεται στὴ ρίζα πελ- «ἁπλώνω». Παλάμη εἶναι τὸ χέρι ποὺ ἁπλώνεται, τὸ χέρι ποὺ δρᾶ, ποὺ ἐνεργεῖ. Χρησιμοποιεῖται μετωνυμικῶς γιὰ νὰ δηλώσῃ τὸ τέχνασμα, τὸ ἔξυπνο σχέδιο· ἀπάλαμος εἶναι ὁ ἀμήχανος. Πέλαγος εἶναι ἡ ἀνοιχτὴ θάλασσα, ἡ θάλασσα ποὺ ἁπλώνεται
Δυστοπία εἶναι κάθε φανταστική, ἐφιαλτικὴ ἢ παρηκμασμένη μορφὴ κοινωνίας, συνήθως τοῦ ἐγγὺς μέλλοντος, ὅπως περιγράφεται σὲ λογοτεχνικὰ κυρίως ἔργα: Ἡ πιὸ γνωστὴ δυστοπία περιγράφεται στὸ μυθιστόρημα «1984» τοῦ Ὄργουελ
Πολλοῦ γε καὶ δή. Ἡ φράση σημαίνει καὶ πολὺ περισσότερο μάλιστα: Οἱ περιβόητες «δομὲς» ποὺ ὑποτίθεται θὰ ἔκλειναν, «πολλοῦ γε καὶ δὴ» ζοῦν καὶ βασιλεύουν καὶ τὴν Ἑλλάδα κυριεύουν
Πιθανὸν νὰ ἔχετε ἀκούσει τὴ φράση «ἄι στὸν κόρακα». Προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀρχαία φράση «ἔρρε ἐς κόρακας», δηλαδὴ γκρεμοτσακίσου ἀπ΄ ἐμπρός μου. Ὑπῆρχε καὶ ἡ παρόμοια ὕβρις «βάλλ’ ἐς κόρακας», ἤτοι στὴν ὀργὴ τοῦ Θεοῦ.
Δόλιχος ἦταν ἀγώνισμα δρόμου ἀντοχῆς περίπου πέντε χιλιομέτρων. Συνεκδοχικὰ εἶναι ὁ μακρὺς δρόμος γεμᾶτος δυσκολίες καὶ ἐμπόδια: Τὸ ἔθνος ξεπέρασε τὴν κρίση καὶ ἐξῆλθε κραταιὸ ἀπὸ αὐτὸν τὸν δόλιχο
Ἀποκαραδοκία (ἀπὸ + κάρα + δοκῶ) εἶναι ἡ ἐναγώνια καὶ ἔνθερμη προσδοκία. Ἀπαντᾶται στὶς ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου δύο φορές (Ρωμ. 8,19 καὶ Φιλ. 1,20).
Καταπίστευμα εἶναι κάθε τι τὸ ὁποῖο ἐμπιστεύεται κάποιος σὲ ἄλλον: Ἡ Βίβλος ἀποτελεῖ ἕνα πραγματικό καταπίστευμα πνεύματος
Οἴηση εἶναι ἡ ἔπαρση, ἡ ἀλαζονεία, ἡ ξιπασιά: Συμπεριφέρεται μὲ οἴηση. Ἐπιδεικνύει τέτοια οἴηση ποὺ γίνεται ἀντιπαθητικός.
Ὁ οἰωνὸς στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ἦταν τὸ μαντικὸ πτηνό, δηλαδὴ κάθε μεγαλόσωμο ἁρπακτικὸ σαρκοφάγο πουλὶ ἀπὸ τὸ κρώξιμο καὶ τὸ πέταγμα τοῦ ὁποίου μάντεις μὲ «εἰδικότητα» στὰ πουλιά, οἱ οἰωνοσκόποι («οἱ ἐπ’ οἰωνοῑς ἱερεῖς») ὑποτίθεται ὅτι προφήτευαν τὸ μέλλον
Βαυκαλίζω σημαίνει ἀποκοιμίζω ἢ καθησυχάζω κάποιον μὲ ἀπατηλὲς ὑποσχέσεις:
Εἶναι παρήγορο ὅτι ὅλο καὶ περισσότεροι Ἕλληνες διανθίζουν τὸν λόγο τους μὲ ἀρχαῖα γνωμικά. Ὁρισμένες φορὲς δὲν γνωρίζουν τὴ σημασία τους μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλοῦνται παρανοήσεις. Ἕνα ἀπὸ τὰ γνωμικὰ ποὺ κακοπαθοῦν εἶναι τὸ «ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων».
Ὁ σωρὸς εἶναι σύνολο ἀπὸ πράγματα συγκεντρωμένα στὸν ἴδιο χῶρο, τὸ ἕνα ἐπάνω στὸ ἄλλο χωρὶς τακτοποίηση.
Τί σχέση μπορεῖ νὰ ἔχῃ τὸ μόριο ὡς μὲ τὴ Δημοκρατία καὶ τὴν φιλοσοφία; Τὸ μόριο ὡς μὲ τοὺς πολλαπλοὺς συντακτικοὺς ρόλους δηλώνει τὴν ὑποκειμενικὴ κρίση, τὴν πιθανότητα, τὴν ἐπιφύλαξη τοῦ ὁμιλητῆ γιὰ ὅσα λέει. Στὶς εἰδικὲς προτάσεις τὸ ὡς δηλώνει ὑποκειμενικὴ γνώμη ἢ πρόφαση ἢ δοξασία: «Πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτὲ λόγοις Ἀθηναίους ἔπεισαν οἱ γραψάμενοι Σωκράτην ὡς ἄξιος εἴη θανάτου τῇ πόλει»·
Ὡσεὶ λίθου βολήν. Στὸ Κατὰ Λουκᾶν (κβ΄39-41) διαβάζουμε: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἐπορεύθη κατὰ τὸ ἔθος εἰς […]
Ὁ παραπικρασμός («πικρία», «στενοχώρια») ἐκ τοῦ παραπικραίνω, «πικραίνω, παροργίζω» εἶναι ἡ πικρία, ἡ στενοχώρια. Ἀπαντᾶται γιὰ πρώτη φορὰ στὴν Πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (3, 7-11): «Διό, καθὼς λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον· σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε, μὴ σκληρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ, κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ πειρασμοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὗ ἐπείρασάν με οἱ πατέρες ὑμῶν, ἐδοκίμασάν με, καὶ εἶδον τὰ ἔργα μου τεσσαράκοντα ἔτη…
Ἡ νεοελληνική μας γλῶσσα βρίθει ἀπὸ λόγιους τύπους. Ἡ ἄγνοια ὅμως τῆς λόγιας γλωσσικῆς μας παράδοσης δυσκολεύει τοὺς ὁμιλητές. Τὰ ἐπίθετα ποὺ συστηματικὰ κακοπαθοῦν εἶναι τὰ ἀρχαῖα σιγμόληκτα σὲ -ης, -ης, ες. Χρειάζεται προσοχὴ στὴ γενικὴ ἑνικοῦ (-ους) καὶ στὴν ὀνομαστικὴ τοῦ οὐδετέρου (-ες).
Σὲ παλαιότερα κυρίως κείμενα, τῆς καθαρεύουσας, ἀλλὰ καὶ τῆς δημοτικῆς, συναντᾶμε τοὺς τύπους: ἀγαθώτερος, σοφώτερος. Ξενίζει αὐτὴ ἡ γραφὴ στὸν σημερινὸ ἀναγνώστη ποὺ ἔμαθε στὸ σχολεῖο ὅτι ὁ συγκριτικὸς βαθμὸς τῶν παραθετικῶν γράφεται πάντοτε μὲ ο…
Ἡ ὁμηρικὴ λέξη ἑωσφόρος (Ἦμος δ’ ἑωσφόρος εἶσι φόως ἐρέων ἐπὶ γαῖαν, Ψ, 226) συναντᾶται μόνον ἅπαξ στὴν Ἁγία Γραφή, στὸν Προφήτη Ἡσαΐα (14,12). Στὸ χωρίο αὐτὸ μονολογεῖ ὁ μονάρχης τῆς Βαβυλῶνος ποὺ ἔχει θεοποιήσει τὸν ἑαυτόν του: «πῶς ἐξέπεσεν…
Παίζει ἐν οὐ παικτοῖς. Μὲ τὴ φράση αὐτὴ ἐννοοῦμε ὅτι παίζει κάποιος μὲ πράγματα σημαντικά, ἀστειεύεται ἐκεῖ ποὺ δὲν πρέπει, κάνει ἀνοησίες σὲ χῶρο ὅπου δὲν ὑπάρχουν παιδιά, φέρεται ἐπιπόλαια σὲ περιστάσεις οἱ ὁποῖες ἀπαιτοῦν σοβαρότητα.
Μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά. Πασίχρηστη φράση προερχόμενη ἀπὸ τὸ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγέλιο: «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς. καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ. ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε·
Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον». Γνωστὴ φράση ἀπὸ τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον (Ματθ.26,74). Ὁ Κύριος δικάζεται ἀπὸ ἄδικους κριτὲς καὶ ὁ Ἀπόστολος Πέτρος περιμένει ἔξω στὴν αὐλὴ γιὰ νὰ δῇ τὸ τέλος. Κάποιοι ἀπὸ τοὺς παρισταμένους τὸν ἀναγνώρισαν καὶ ὁ Πέτρος ἠρνεῖτο ἐπίμονα ὅτι εἶναι μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ.
«Ἀρκετοὶ ὑπουργοὶ τῆς Κυβέρνησης παρεβρέθηκαν στὸ Προεδρικὸ Μέγαρο…». Ἄν μᾶς ἀρέσῃ ἡ ἀκρίβεια θὰ πρέπῃ νὰ ἀντικαταστήσουμε τὸ ρῆμα παρεβρέθηκαν μὲ τὸ παρέστησαν. Τὸ παραβρίσκομαι ἢ καλύτερα τὸ παρευρίσκομαι δηλώνει τὸ παρεπόμενο, τὸ τυχαῖο
Ἡ φράση «τὰ τεκταινόμενα στὴ Βουλή» εἶναι σωστή; Ἀνάλογα τί θέλει νὰ πῇ κανείς. Τὸ ρῆμα τεκταίνομαι (στὸν μεσοπαθητικὸ Παρατατικὸ ἀπαντοῦν μόνο δύο τύποι: γ΄ πρόσ. ἐτεκταίνετο, ἐτεκταίνοντο) λέγεται γιὰ ἐνέργειες, προσπάθειες ποὺ γίνονται κακόβουλα: