Κασσανδρικὲς ἐκτιμήσεις, ἤτοι ἐκτιμήσεις ποὺ προμηνύουν δυσάρεστες ἐξελίξεις, ἐκτιμήσεις δυσοίωνες. Ἡ Κασσάνδρα ἦταν, ὅπως θυμᾶστε οἱ περισσότεροι, μιὰ ἀπὸ τὶς κόρες τοῦ βασιλιᾶ τῆς Τροίας Πριάμου καὶ τῆς Ἑκάβης, γνωστὴ γιὰ τὴν μαντικὴ ἱκανότητα.
Σε κεντρικό σημείο του, υπάρχει μια επιγραφή στα ελληνικά που αναγράφει: «ΕΙΡΗΝΗ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΟΔΟΣ», η οποία συνδέει τον χώρο με ιδεώδη ειρήνης.
Ἕνας καλὸς συνάδελφος πῆγε σὲ ἕνα κατάστημα καὶ ὁ πωλητὴς τὸν ρώτησε: «Θέλετε τὸ ἀκριβὸ ἢ τοῦ εὐροῦ». Προφανῶς θὰ σχολιάσουμε τὸν τύπο «τοῦ εὐροῦ».
«Ἡ συνέλευση τῆς τριμερής». (λάθος). «Σήμερα συνεδριάζει ἡ τριμερή». (λάθος). Τὸ ἐπίθετο τριμερὴς ἀνήκει στὴν κατηγορία τῶν πάλαι ποτὲ τριτοκλίτων σιγμολήκτων ἐπιθέτων ποὺ ὑποφέρουν τὰ ταλαίπωρα. Ἄς δοῦμε πῶς κλίνεται:
Ἕνα ἀπὸ τὰ δεινὰ ποὺ μᾶς κληροδότησε ἡ πτώση τῶν Πρωτοπλάστων εἶναι ἡ λύπη καὶ οἱ θλίψεις. Μὲ πολλὲς λέξεις ἐκφράζονται οἱ ἀποχρώσεις τῆς θλίψης, ἀναλόγως μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἐκδηλώνεται. Ὁ πιὸ γνωστὸς τρόπος εἶναι τὸ κλάμα. Ἅμα τὸ κλάμα εἶναι συνεχές, χαμηλόφωνο, μονότονο…
Πολὺ ἐνδιαφέρουσα διαδρομὴ ἔχουν συνήθως οἱ κοινόχρηστες λέξεις. Τὶς χρησιμοποιοῦμε καθημερινά, ὡστόσο δὲν γνωρίζουμε τὴν προέλευσή τους. Μία ἀπὸ αὐτὲς τὶς λέξεις εἶναι τὸ ρῆμα πιάνω. Στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (3,7) ὁ Ἀπόστολος Πέτρος,…
Ἀδολεσχία εἶναι ἡ ἔντονη καὶ κουραστικὴ φλυαρία, ἡ ἀνούσια περιττολογία, ἡ πολυλογία, ἡ ἀμετροέπεια, ὁ βερμπαλισμός. Τὸ ἀντίθετό της εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς λακωνικότητας.
Ἀκόμα μία ξενόγλωσση φράση προστέθηκε στὸ λεξιλόγιο τῶν ἑλληνόφωνων: τὸ «street party». Υἱοθέτηση ἄνευ ὅρων τῆς ἀμερικανικῆς κουλτούρας….
Ἴσως ἔχετε ἀκούσῃ ἢ διαβάσῃ τὶς φράσεις: «ἀναλύθηκε σὲ κοπετούς» ἢ «θρῆνος καὶ κοπετός». Ὁ κοπετὸς ἀνήκει στὸ ἀπαιτητικὸ λεξιλόγιο καὶ δηλώνει τὸ γοερὸ κλάμα ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ ἔντονες κινήσεις τῶν χεριῶν καὶ σπαρακτικὲς φωνές. Παράγεται….
Ὁ γέρων τῆς Σκιάθου σχεδιάζει τὸ τελευταῖο του διήγημα, λίγο προτοῦ ἀποδημήσει, παραμονὲς τῶν Φώτων.
Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, υἱὸς τοῦ ἱερέως Ἀδαμαντίου Ἐμμανουήλ, διηγηματογράφος καὶ ἱεροψάλτης, ὠνειρεύθη τὴν νύκτα τῆς 2ας πρὸς 3ην Ἰανουαρίου 1911, εἰς τὴν Σκίαθον, ὅτι εὑρίσκετο εἰς τὰς Ἀθήνας, ἔλαβε δὲ σημείωμα τοῦ Βλ. Γαβριηλίδου…..
Μιὰ ἀκόμα ἑλληνικὴ λέξη ἦταν ἡ δημοφιλέστερη τὸ 2024 σύμφωνα μὲ τὸ ἠλεκτρονικὸ λεξικὸ Merriam-Webster, ποὺ καταγράφει 100 ἑκατομμύρια προβολὲς τὸν μῆνα στὸν ἱστότοπό του. Πρόκειται γιὰ τὴν λέξη «polarization», ποὺ δηλώνει τὴν πρόκληση ἔντονης διαφωνίας μεταξὺ ἀντίθετων πλευρῶν ἢ ὁμάδων. Ἡ δημοφιλία της ὀφείλεται στὴν ἰδιαιτέρως τεταμένη προεκλογικὴ περίοδο γιὰ τὴν ἀνάδειξη Προέδρου στὶς Η.Π.Α.
Μὲ τὴν λέξη «authentic» θὰ ἀσχοληθοῦμε σήμερα, δηλαδὴ μὲ τὴν λέξη αὐθεντικὸς ποὺ ἦταν ἡ λέξη ποὺ ἀναζητήθηκε περισσότερο ἀπ’ ὅλες στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς τὸ 2023 σύμφωνα μὲ τὸ ἠλεκτρονικὸ λεξικὸ Merriam-Webster καὶ ἀντανακλᾶ βέβαια τὶς ἀνησυχίες των Ἀμερικάνων γιὰ τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη.
Στὸν Πίνδαρο τῆς βυζαντινῆς ὑμνογραφίας -ὅπως τὸν ἔχουν ὀνομάσει-, τὸν ἅγιο Ρωμανὸ τὸν Μελωδὸ ὀφείλουμε πολλὰ ἀπὸ τὰ ἀπαράμιλλα τροπάρια ποὺ ψάλλουμε τὰ Χριστούγεννα. Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ γνωστὰ εἶναι τὸ προεόριο «Ἡ Παρθένος σήμερον».
Εὐκαιρία λοιπὸν νὰ ἀπευθύνουμε τὶς εὐχές μας, εὐχὲς μὲ περιεχόμενο καὶ οὐσία, εὐχὲς προσωπικὲς καὶ ὄχι ἀπρόσωπες καὶ ἰσοπεδωμένες, εὐχὲς ποὺ θὰ ἀποτελοῦν ἀφετηρία προβληματισμοῦ. Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν τὴν ἄχρωμη εὐχὴ: «Καλὲς γιορτὲς» καὶ νὰ προτιμᾶμε ….
Ἄς θυμηθοῦμε τὴν κλασσικὴ διατύπωση τοῦ Whorf: «Τὸ γλωσσικὸ σύστημα ποὺ βρίσκεται στὸ παρασκήνιο (μὲ ἄλλα λόγια ἡ γραμματική) κάθε γλώσσας δὲν εἶναι ἁπλᾶ ἕνα ἀναπαραγωγικὸ μέσο γιὰ τὴν διατύπωση ἰδεῶν, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸ εἶναι ὁ διαμορφωτὴς τῶν ἰδεῶν, τὸ πρόγραμμα καὶ ὁ ὁδηγὸς γιὰ τὴν νοητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἀτόμου, γιὰ τὴν ἀνάλυση τῶν ἐντυπώσεων του».
ἁβρότητα: Δυσεύρετη ἀρετὴ στὶς μὲρες μας ἡ ἁβρότητα, ἡ ἰδιότητα δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπινου χαρακτῆρα ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ εὐγενικὴ καὶ ἐκλεπτυσμένη συμπεριφορά, ἡ ἁβροφροσύνη. Περικλείει τρεῖς ἰδιότητες: τὴν εὐγένεια, τὴν λεπτότητα καὶ τὴν τρυφερότητα.
Συμπληρώθηκαν φέτος ἀπὸ τὴν βάρβαρη εἰσβολὴ τῶν Τούρκων στὴν Κύπρο μας πενήντα χρόνια. Πενήντα χρόνια σκλαβιᾶς. Γιὰ νὰ ξεχάσουμε τὴν εἰσβολὴ οἱ ἰθύνοντες ἀποκαλοῦν τὰ Κατεχόμενα Βόρεια Κύπρο καὶ τοὺς αἰχμαλώτους ἀγνοούμενους.
Ὅλοι ἔχουμε αἰσθανθῇ τὴν μυρωδιὰ τῆς βροχῆς. Δύο ἐρευνητὲς ὠνόμασαν τὴν ὀσμὴ πετριχὼρ ἀπὸ τὶς λέξεις πέτρα καὶ ἰχώρ. Ἡ συγκεκριμένη ὀσμὴ ἀναδύεται ἀπὸ ἕνα ἔλαιο τὸ ὁποῖο παράγεται ἀπὸ κάποια φυτὰ κατὰ τὴν διάρκεια τῶν περιόδων ξηρασίας, καὶ τὸ ὁποῖο ἀπορροφᾶται ἀπὸ τὰ μαλακὰ πετρώματα τοῦ ἐδάφους καὶ ἀπελευθερώνεται ὅταν πέφτῃ ἡ βροχή.
Στὸ κλασσικὸ βιβλίο τοῦ Κωστῆ Μπαστιᾶ γιὰ τὸν Παπουλᾶκο βρῆκα τὸ ρῆμα «ἀγγελοσκιάζομαι»: «Τὴν Παρασκευή, ὅμως, τὸ μεσημέρι ὅλοι νόμιζαν πὼς ὁ ἄρρωστος ἀγγελοσκιάστηκε. Ἀπὸ ἐκείνη τὴν ὥρα ὁ ἄρρωστος ἔμοιαζε περισσότερο πεθαμένος παρὰ ζωντανός» (Κωστῆ Μπαστιᾶ, Παπουλᾶκος, ἐκδ. Μπαστιᾶ, Ἀθήνα 1975, σελ. 32).
Ὅ,τι καὶ νὰ πῇ ἕνας ποιητής, μικρὸ ἢ μεγάλο, σημαντικὸ ἢ ἀσήμαντο, δὲν φέρνει ἀποτέλεσμα, θέλω νὰ πῶ δὲν γίνεται ποίηση ἂν δὲν περάσῃ ἀπὸ τὴν κρησάρα τῆς γλώσσας, ἂν δὲν φτάσῃ στὴν ὅσο γίνεται πιὸ τέλεια ἔκφραση. Ἀκόμα καὶ οἱ πιὸ μεγάλες ἰδέες, οἱ πιὸ εὐγενικές, οἱ πιὸ ἐπαναστατικές, παραμένουν σκέτα ἄρθρα, ἐὰν δὲν καταφέρῃ ὁ τεχνίτης νὰ ταιριάσῃ σωστά τα λόγια του.
Τί σχέση ἔχει ὁ μόσχος, τὸ μοσχάρι μὲ τὸ μουσκεύω; Ὁ μόσχος στὴν ἀρχαιότητα ἦταν ὁ μικρὸς ταῦρος καὶ μεταφορικὰ τὸ βλαστάρι, ἡ παραφυάδα. Ἀπὸ τὸν μόσχο σχηματίστηκε τὸ μοσχεύω ποὺ σήμαινε «πολλαπλασιάζω φυτὸ ἢ δέντρο ἀποσπῶντας μόσχευμα….
Ἡ ἀγγλικὴ box προέρχεται ἀπὸ τὴν λατινικὴ puxis καὶ αὐτὴ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πύξος: τὸ “πυξάρι”, τὸ δένδρο ἢ τὸ ξύλο του
Ἄκουσα ἀπὸ μία συνάδελφο νὰ λέῃ: «Εἶμαι γεννηθεὶς τὸ 1977».
«Ὁ… ἐμετρήθη καὶ ἐζυγίσθη ὡς ἀντίπαλο δέος τοῦ … καὶ εὑρέθη ἐλλειπής». Βρήκατε τὸ λάθος;
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ φράση τῆς ἡμέρας
Παλαιότερα τὸ Ἡράκλειο, ἀπὸ τὸν μυθικὸ Ἡρακλῆ, ὀνομαζόταν Χάνδακας.
Χρὼς εἶναι τὸ φυσικό, ἐξωτερικὸ περίβλημα τοῦ σώματος ζώων, τὸ δέρμα, ἡ ἐπιδερμίδα.
Ὑπάρχουν δύο ὁμόηχα ρήματα: τὸ γλείφω «κινῶ τὴν γλῶσσα μου πάνω σὲ κάτι» (γλείφω τὸ πιάτο) καὶ τὸ γλύφω «χαράσσω, λαξεύω»
Τὸ κύριο ὄνομα Ἀχίλλ(ε)ιος πῶς γράφεται μὲ ει ἢ μὲ ι;
Τί σχέση ἔχει ὁ κύκλος μὲ τὴν ἐγκύλιο; Ἐγκύκλιος εἶναι τὸ ἐπίσημο ἔγγραφο τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ὁδηγίες γιὰ τὴν ἑρμηνεία καὶ ἐφαρμογὴ διαταγμάτων, κανονισμῶν, νόμων καὶ τὴν ἀντιμετώπιση ὁρισμένων προβλημάτων καὶ κοινοποιεῖται ἀπὸ μία ἀνώτερη Ἀρχὴ στὶς ὑφιστάμενές της. Διαφανὴς ἡ ἐτυμολογία της: ἀπὸ τὴν πρόθεση ἐν καὶ τὸν κύκλο…
Τὸ ρῆμα «ξεχνῶ» «σταματῶ νὰ θυμᾶμαι, δὲν διατηρῶ στὴ μνήμη μου» τὸ χρησιμοποιοῦμε ὅσοι εἴμαστε πάνω ἀπὸ σαράντα καθημερινά. Ὅταν ἀρχίζῃ ἡ βιολογικὴ ἀποδόμηση τοῦ ἀνθρώπου, λέμε: «αὐτὸς τὰ ἔχει χάσει»…
«Ἡ ἄμεση ἢ ἔμμεση ἐπίδραση τοῦ ἀλφαβήτου τῆς Ἑλληνικῆς, τοῦ λεξιλογίου της, τοῦ συντακτικοῦ της καὶ τῆς λογοτεχνίας της ἦταν καὶ εἶναι τεράστια» γράφει ὁ Ἱσπανὸς ἑλληνιστής, γλωσσολόγος, μεταφραστὴς καὶ μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Φρανθίσκο Ρ. Ἀδράδος στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του «Ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας»…
“Ἡ Ἑλληνικὴ καὶ ἡ Κινεζικὴ εἶναι οἱ μοναδικὲς ὁμιλούμενες γλῶσσες ἀκόμη καὶ σήμερα, τῶν ὁποίων ἡ ὕπαρξη εἶναι γνωστὴ ἐδῶ καὶ 3.500 χρόνια. Καὶ δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν ἐπίδραση ποὺ ἄσκησαν σὲ ὅλες τὶς εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες, ἡ Ἐλληνικὴ εἶναι ἡ πρώτη γλῶσσα τοῦ κόσμου…”