Γράφει ο Jan M. Fijor,
Πολωνός δημοσιογράφος
Δεν είναι τυχαίο ότι η Νιγηρία, με πληθυσμό πάνω από διακόσια εκατομμύρια, έγινε το πρώτο παγκόσμιο πεδίο δοκιμών για την εφαρμογή ψηφιακών νομισμάτων κεντρικής τράπεζας (Central Bank Digital Currency). Όχι μόνο είναι η πλουσιότερη χώρα στην ήπειρο όπου οι παγκοσμιοποιητές κάνουν σχέδια, αλλά η Νιγηρία διαθέτει επίσης σημαντικά αποθέματα υδρογονανθράκων και μετάλλων και ταλαντούχους πολίτες. Για αυτούς τους λόγους μπορεί να χρησιμεύσει ως σχετικά καλό παράδειγμα για τις υπόλοιπες φτωχότερες ηπείρους.
Οι γεωπολιτικές εκτιμήσεις δεν είναι ασήμαντες. Οι παγκοσμιοποιητές του Νταβός, που είναι παρόντες στη Νιγηρία εδώ και αρκετό καιρό, αισθάνονται ότι αν δεν φροντίσουν τη Νιγηρία, θα το κάνουν οι Ρώσοι, που είναι παρόντες εκεί από τη σοβιετική εποχή. Τα πολιτικά συμφέροντα στη Νιγηρία αναζητούνται επίσης από τους Κινέζους, οι οποίοι κατασκευάζουν σιδηροδρόμους, δρόμους, αεροδρόμια και εταιρείες εξόρυξης στη Νιγηρία, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργούν καλές σχέσεις με φυλετικούς και πολιτικούς ηγέτες.
Εδώ είναι το χρονοδιάγραμμα της ίδρυσης του eNaira, του νιγηριανού ψηφιακού νομίσματος (CBDC). Αν και η προσπάθεια ψηφιοποίησης του νομίσματος της Νιγηρίας κατέληξε σε αποτυχία, διδάσκει ένα μάθημα στον υπόλοιπο κόσμο.
Στις 25 Οκτωβρίου 2022, ένα χρόνο μετά το εθνικό δημοψήφισμα για την ίδρυση του ψηφιακού νομίσματος στη Νιγηρία, στο οποίο το 99,5% των πολιτών ψήφισαν κατά της ψηφιοποίησης του νομίσματος, ο τότε πρόεδρος της χώρας, Muhammadu Buhari από τη φυλή Fulani, εξέδωσε διάταγμα ότι παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας του λαού η οικονομική επανάσταση θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς!
Τον Δεκέμβριο του 2022, η κυβέρνηση στην Αμπούτζα εξαπέλυσε ολοκληρωτική επίθεση σε μετρητά. Η κατάσταση έμοιαζε με γεγονότα του 2016 στην Ινδία, όταν η κυβέρνηση απονομιμοποίησε τα τραπεζογραμμάτια υψηλότερης ονομαστικής αξίας. Ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Νιγηρίας (CBN) ανακοίνωσε ότι μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2023 (αργότερα παρατάθηκε μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου 2023), η Νιγηρία θα μεταβεί πλήρως από τα φυσικά μετρητά (naira) στο eNaira, το ψηφιακό νόμισμα. Οι άνθρωποι έπρεπε να μεταφέρουν τα μετρητά τους στην Κεντρική Τράπεζα, ώστε να εξυπηρετούνται υπό το νέο νομισματικό καθεστώς. Το εκτελεστικό διάταγμα εφαρμόστηκε από τον τότε κυβερνήτη της Κεντρικής Τράπεζας, Γκοντγουίν Εμφιέλε από τη φυλή Ίμπο, στρατηγό και μοναδικό χριστιανό στην ισλαμική άρχουσα ελίτ της χώρας.
Όταν έφτασε η 10η Φεβρουαρίου 2023 και περίπου το 80% των 7,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων που προηγουμένως ήταν σε ιδιώτες, κατέληξαν σε ψηφιακούς λογαριασμούς ως ψηφιακό νόμισμα, το φτωχότερο τμήμα του πληθυσμού (πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού) δεν είχε ακόμα τραπεζικούς λογαριασμούς. Παρά τις διαβεβαιώσεις από την Κεντρική Τράπεζα ότι τα φυσικά μετρητά δεν θα εξαλειφθούν μέχρι να λειτουργήσει πλήρως το ψηφιακό νόμισμα, το μισό έθνος έμεινε με παλιά, άχρηστα τραπεζογραμμάτια! Οι επιβάτες από και προς την πρωτεύουσα έμειναν χωρίς μετρητά για να πληρώσουν τα μεταφορικά της επιστροφής τους. Πολλές μικρές επιχειρήσεις, ένα σημαντικό μέρος της οικονομίας που βασίζεται σε πληρωμές με μετρητά, έκλεισαν επειδή οι πελάτες τους δεν είχαν χρήματα να πληρώσουν.
Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί ξέσπασαν βίαιες ταραχές στη χώρα στις 16 Φεβρουαρίου 2023, με αποτέλεσμα να υπάρξουν θύματα. Στερούμενοι από όλη τους την περιουσία, απελπισμένοι και πεινασμένοι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους απαιτώντας την αποκατάσταση της ισχύος του παλιού χαρτονομίσματος. Κυκλοφόρησαν φήμες ότι η κυβέρνηση Μπουχάρι είχε εκδώσει ένα νέο νόμισμα σε χαρτί, το «νέο νάιρα», που θα χρησιμοποιηθεί προσωρινά.
Μέχρι το τέλος Ιανουαρίου 2023, οι συναλλαγές που χρησιμοποιούν το eNaira λειτουργούσαν ομαλά, αλλά περιορίζονταν σε εκπροσώπους της μεσαίας τάξης – συνολικά περίπου τριάντα πέντε έως σαράντα εκατομμύρια άτομα στη Νιγηρία. Η συντριπτική πλειοψηφία των Νιγηριανών που χρησιμοποιούσαν μετρητά στην καθημερινή τους ζωή έτρεχαν άσκοπα ψάχνοντας να ανταλλάξουν τα παλιά τους χρήματα με οτιδήποτε μπορούσαν να φάνε. Η φήμη ότι η κυβέρνηση του Buhari εξέδωσε νέο νόμισμα επιβεβαιώθηκε τις τελευταίες ημέρες του Ιανουαρίου 2023.
Το πρόβλημα ήταν ότι τα νέα μετρητά δεν υπήρχαν πουθενά. Ακόμη και σήμερα, όταν η κεντρική τράπεζα έχει αποσυρθεί από το πείραμα, η προσφορά των νέων μετρητών δεν έφτασε ούτε το 10% της συνολικής προσφοράς νομίσματος της Νιγηρίας. Δεν υπάρχουν πουθενά νέα χρήματα. ακόμα κι αν ήταν, δεν υπάρχει δυνατότητα μαζικής ανταλλαγής του παλιού, ακυρωμένου νάιρα με το νέο. Παρά τα γεγονότα της 16ης Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση αναγνώρισε ότι «το νόμισμα που εκδόθηκε πρόσφατα προορίζεται να καλύψει τις απαιτήσεις των διαδηλωτών και να αποκαταστήσει την αγοραστική τους δύναμη».
Ακόμη και οι πιο έξυπνοι Νιγηριανοί δεν μπόρεσαν να καταλάβουν πώς η κυβέρνηση σχεδίαζε να εξαλείψει τα υπάρχοντα μετρητά και να εκδώσει νέα χρήματα λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τις γενικές εκλογές που είχαν προγραμματιστεί για τις 24 Φεβρουαρίου 2023. Δεν κινδύνευσε η κυβέρνηση μια προφανή ήττα μέσα στο χάος; Λοιπόν όχι! Τα νέα μετρητά ήταν η εγγύηση της εκλογικής νίκης: προοριζόταν να διανεμηθούν στη φτωχή αλλά σημαντική πλειοψηφία, ώστε να ξέρουν ποιον να ψηφίσουν δημοκρατικά.
Όπως είχε προβλεφθεί, ο νέος πρόεδρος της Νιγηρίας είναι εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος, του ίδιου υπεύθυνου για το χάος. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μιλάμε για μια χώρα που ήδη αντιμετώπιζε νομισματική κρίση, εκτοξευόμενο πληθωρισμό και ελλείψεις καυσίμων (παρόλο που είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στην Αφρική), όπου η σοβαρή έλλειψη χρημάτων και οι ατελείωτες ουρές στα ΑΤΜ έχουν επικρατούσε εδώ και χρόνια. Ακόμη και τα δολάρια ήταν σπάνια παρά τα ασφάλιστρα της μαύρης αγοράς.
Η κατάσταση της αβεβαιότητας και του κινδύνου παρέμεινε για τρεισήμισι μήνες μέχρι την ορκωμοσία του νέου προέδρου, Bola Ahmed Tinubu από τη φυλή Yoruba, πρώην πολιτικό κυβερνήτη της πολιτείας Λάγος. Στις 29 Μαΐου 2023, περίπου 108 ημέρες μετά την πραγματική εξάλειψη των μετρητών, ο Πρόεδρος Tinubu αποκατέστησε την ισχύ του παλιού νομίσματος, μαζί με το νέο naira και το eNaira.
Τι οδήγησε τον Tinubu να κάνει μια τέτοια χειρονομία; Αναγκάστηκε να το κάνει από επιβλέποντες του πειράματος από το ΔΝΤ, τη Fed ή το WEF; Αν ναι, γιατί τους πήρε τρεισήμισι μήνες για να καταδικάσουν εκατό εκατομμύρια ανθρώπους σε πείνα;
Πολιτικοί παρατηρητές στην Abuja πιστεύουν ότι κανείς δεν παρενέβη. Ο πρόεδρος Bola Tinubu έβαλε τέλος στο πείραμα και έμεινε στη θέση του. Μόλις ακύρωσε το CBDC, διέταξε έρευνα για το CBN, με αποτέλεσμα την άνευ προηγουμένου κράτηση του πρώην κυβερνήτη του CBN, Godwin Emefiele, στις 10 Ιουνίου 2023. Στα τέλη Ιουλίου το δικαστήριο τον απελευθέρωσε από την κράτηση, αλλά η υπηρεσία ασφαλείας τον συνέλαβε εκ νέου και τον κρατά υπό κράτηση. Η έρευνα είναι σε εξέλιξη. Οι προστάτες με επιρροή από το ΔΝΤ, τη Fed, ακόμη και τον Λευκό Οίκο, που ξεχώρισαν τη Νιγηρία ως τον παγκόσμιο πρωταγωνιστή της ψηφιοποίησης νομισμάτων, παραμένουν σιωπηλοί.
Από την προοπτική της έναρξης του νομισματικού πειράματος στη Νιγηρία, φαίνεται ότι η κυβέρνηση στην Abuja δεν είχε ούτε την όρεξη ούτε ένα σαφές σχέδιο για αυτήν την ψηφιοποίηση. Οι σύμβουλοι από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, το ΔΝΤ ή ίσως ακόμη και το Γραφείο Βιομηχανίας και Ασφάλειας δεν είχαν σχέδιο επίσης, παρά την σθεναρή προσήλωσή τους στις στρατηγικές ψηφιοποίησης. Γιατί αυτοί οι επόπτες δεν αντέδρασαν και δεν σταμάτησαν την ψηφιοποίηση; Υπήρχε άλλος σκοπός; Η στέρηση εκατό εκατομμυρίων ανθρώπων από τα μέσα για να ζήσουν για τρεισήμισι μήνες συνορεύει με μια πράξη γενοκτονίας.
Ωστόσο, μια τραγωδία δεν συνέβη. Πώς επιβίωσαν οι φτωχοί Νιγηριανοί για τρεισήμισι μήνες χωρίς χρήματα, αποθέματα ή οποιαδήποτε βοήθεια από το κράτος; Οι Νιγηριανοί, σε αντίθεση με τους περισσότερους κατοίκους των χωρών της Ομάδας των Επτά, δεν πιστεύουν ούτε μια λέξη που λένε οι κυβερνητικοί τους εκπρόσωποι. Νιώθοντας εξαπατημένος για άλλη μια φορά, όταν φάνηκε ότι ούτε το παλιό ούτε το νέο νάιρα λειτούργησαν, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Ακούστηκαν πυροβολισμοί και μερικοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Σε απάντηση στις αρνήσεις να δεχτούν τα παλιά τους μετρητά που ακυρώθηκαν στα τέλη Ιανουαρίου, άτομα χωρίς τραπεζικούς λογαριασμούς, νόμιμα μετρητά ή οποιεσδήποτε αποταμιεύσεις κατέφυγαν σε παραδοσιακές μεθόδους: ανταλλαγή και εμπορική πίστωση. Οι κάτοχοι καυσόξυλων τα αντάλλαξαν με γιαμ με αγρότες. Οι παραγωγοί σαπουνιού διαπραγματεύονταν καύσιμα και οι ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων παρέτειναν μεγαλύτερους όρους πίστωσης στους εργολάβους τους. Δάσκαλοι και καθαρίστριες από τοπικά σχολεία αναζήτησαν βοήθεια, κυρίως τρόφιμα, από τις οικογένειες των μαθητών τους.
Η φυσική έλλειψη πίστης των Νιγηριανών στον κρατισμό, κάτι που οι πλούσιοι πολίτες της Γερμανίας ή του Καναδά θα μπορούσαν να θεωρήσουν απρόσεκτο, απέτρεψε ένα παρόμοιο αποτέλεσμα με αυτό της Καναδικής Συνοδείας Ελευθερίας. Εξάλλου, λόγω της νομισματικής πολιτικής της χώρας τους, οι Γερμανοί συνταξιούχοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Σύμφωνα με τους Νιγηριανούς, ένα αδύναμο μικρό κράτος μπορεί να μην τους βοηθήσει, αλλά τουλάχιστον ο φόρος προστιθέμενης αξίας στη Νιγηρία είναι το πολύ 5% και η είσπραξη φόρων δεν υπερβαίνει το 25%. Η υγειονομική περίθαλψη μπορεί να είναι ανεπαρκής, αλλά οι άνθρωποι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στους σαμάνους τους από τους βαριεστημένες και διεφθαρμένες από τη Big Pharma γιατρούς. Τα πρόστιμα για υπερβολική ταχύτητα είναι σπάνια λόγω έλλειψης αστυνομικών, αλλά δεν υπάρχει επιθεώρηση εργασίας και κανείς δεν υποχρεώνει κανέναν να κάνει πειραματικό εμβόλιο.
Φυλετικές ομάδες, αγροτικές αρχές και γείτονες παρείχαν βοήθεια. Οι οικογένειες, που στην αφρικανική ζωή είναι το απόλυτο στήριγμα, βοήθησαν. Η αυτοβοήθεια ήταν η βάση επιβίωσης για τους Νιγηριανούς που στερήθηκαν κάθε βοήθεια. Το γράφω αυτό γιατί σύντομα πολύ περισσότερα έθνη θα υποστούν παρόμοια ψηφιοποίηση νομισμάτων.
Η κατάσταση στο Λάγος, την Αμπούτζα και το Πορτ Χάρκορτ επιστρέφει σε κανονικούς ρυθμούς και το eNaira είναι ένα από τα πολλά νόμιμα νομίσματα. Μετά την απελευθέρωση της ισοτιμίας του δολαρίου ΗΠΑ, οι τιμές στη μαύρη αγορά έπεσαν στο επίσημο επίπεδο. Το Nigerian Exchange Group, εκφρασμένο σε δολάρια ΗΠΑ, έχει αυξηθεί κατά 37% μέχρι στιγμής το 2023. Ο πληθωρισμός Naira μειώνεται ταχύτερα από τον πληθωρισμό στις ΗΠΑ. Από τη σύλληψη του Emefiele, το φάντασμα ενός μονοπωλίου CBDC έχει εξαφανιστεί. Όσοι βρίσκουν πιο βολικό το ηλεκτρονικό χρήμα το χρησιμοποιούν. Όταν χαθεί αυτή η ευκολία, θα στραφούν σε μετρητά ή στην ψηφιακή εναλλακτική τους. Ο κόσμος γνωρίζει πλέον ότι δεν θα υπήρχε τέτοιο χάος εάν η ψηφιοποίηση νομισμάτων ήταν εθελοντική και δεν συνοδευόταν από μεταβίβαση μετρητών.
Θα βοηθήσει η περίπτωση της Νιγηρίας άλλους παγκόσμιους κεντρικούς τραπεζίτες και πολίτες να καταλήξουν σε παρόμοιο συμπέρασμα; Μάλλον όχι, οπότε περιμένουμε την επόμενη οικονομική καταστροφή.