Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΕΣΠΕΡΑΣ, Τροπάριο Γεωργίου Ἀκροπολίτου
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη : ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ ΕΣΠΕΡΑΣ, Ἀντίφωνο ΙΕ΄
Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΣΠΕΡΑΣ
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νὺξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δεῦτε, πιστοί, ἐπεργασώμεθα προθύμως τῷ Δεσπότῃ· νέμει, γὰρ τοῖς δούλοις τὸν πλοῦτον καὶ ἀναλόγως ἕκαστος, πολυπλασιάσωμεν τὸ τῆς χάριτος τάλαντον· ὁ μὲν σοφίαν κομιείτω δι’ ἔργων ἀγαθῶν· ὁ δὲ….
«Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὅν εὑρήσει γρηγοροῦντα· ἀνάξιὸς δὲ πάλιν, ὅν εὑρήσει ραθυμοῦντα. Βλέπε, οὗν ψυχή μου μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθῇς, ἵνα μὴ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς Βασιλείας ἔξω κλεισθῆς· ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν, προστασίαις τῶν Ἀσωμάτων, σῶσον ἡμᾶς».
Τί κοινὸ ἔχουν τὸ τάλαντο, ὁ Ἄτλας, τὸ ἀνατέλλω, ἡ τόλμη, τὸ ταλανίζω, ὁ Τελαμών, ἡ ἐντολή; Ὅλες αὐτὲς οἱ λέξεις ἀνήκουν στὴν ἴδια γλωσσικὴ οἰκογένεια. Πρὶν δοῦμε τὴν μεταξύ τους σχέση θὰ λύσουμε μιὰ παρεξήγηση. Τὸ τάλαντο δὲν εἶναι νόμισμα, ὅπως νομίζουν οἱ περισσότεροι. Ἦταν ἐπίπεδες πλάκες ὀρειχάλκου ποὺ….
Γωνιά της Γλώσσας 81 – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: Ἡ ἀπαιτητικὴ λέξη τῆς ἡμέρας
Γωνιά της Γλώσσας – Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη: 9 Φεβρουαρίου, Παγκόσμια Ἡμέρα Ἑλληνικῆς Γλώσσας
Γράψαμε στὸ προηγούμενο σημείωμά μας γιὰ τὴν λέξη «συγγνώμη» καὶ κάναμε λόγο γιὰ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία. Ὁρισμένες γλῶσσες, ὅπως ἡ Ἱσπανική, ἔχουν σύστημα γραφῆς φωνημικό, δηλαδὴ κάθε φώνημα παριστάνεται ἀπὸ τὸ ἴδιο γράμμα. Στὴν Νέα Ἑλληνικὴ ὅμως δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ σχέση μεταξὺ προφορᾶς καὶ ὀρθογραφίας. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ὀρθογραφία ὀνομάζεται ἱστορικὴ ἢ ἐτυμολογική.
Συγγνώμη ἢ συγνώμη; Ἐνῷ εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ ὀρθὴ γραφὴ εἶναι μὲ δύο γάμμα, ὁρισμένοι ἐπιλέγουν τὴν γραφὴ μὲ ἕνα γάμμα μὲ τὸ αἰτιολογικὸ ὅτι τὰ δύο γάμμα δὲν προφέρονται!
Ἕνας καλὸς συνάδελφος πῆγε σὲ ἕνα κατάστημα καὶ ὁ πωλητὴς τὸν ρώτησε: «Θέλετε τὸ ἀκριβὸ ἢ τοῦ εὐροῦ». Προφανῶς θὰ σχολιάσουμε τὸν τύπο «τοῦ εὐροῦ».
Ἕνα ἀπὸ τὰ δεινὰ ποὺ μᾶς κληροδότησε ἡ πτώση τῶν Πρωτοπλάστων εἶναι ἡ λύπη καὶ οἱ θλίψεις. Μὲ πολλὲς λέξεις ἐκφράζονται οἱ ἀποχρώσεις τῆς θλίψης, ἀναλόγως μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἐκδηλώνεται. Ὁ πιὸ γνωστὸς τρόπος εἶναι τὸ κλάμα. Ἅμα τὸ κλάμα εἶναι συνεχές, χαμηλόφωνο, μονότονο…
Μὲ τὴν λέξη «authentic» θὰ ἀσχοληθοῦμε σήμερα, δηλαδὴ μὲ τὴν λέξη αὐθεντικὸς ποὺ ἦταν ἡ λέξη ποὺ ἀναζητήθηκε περισσότερο ἀπ’ ὅλες στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς τὸ 2023 σύμφωνα μὲ τὸ ἠλεκτρονικὸ λεξικὸ Merriam-Webster καὶ ἀντανακλᾶ βέβαια τὶς ἀνησυχίες των Ἀμερικάνων γιὰ τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη.
Στὸν Πίνδαρο τῆς βυζαντινῆς ὑμνογραφίας -ὅπως τὸν ἔχουν ὀνομάσει-, τὸν ἅγιο Ρωμανὸ τὸν Μελωδὸ ὀφείλουμε πολλὰ ἀπὸ τὰ ἀπαράμιλλα τροπάρια ποὺ ψάλλουμε τὰ Χριστούγεννα. Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ γνωστὰ εἶναι τὸ προεόριο «Ἡ Παρθένος σήμερον».
Εὐκαιρία λοιπὸν νὰ ἀπευθύνουμε τὶς εὐχές μας, εὐχὲς μὲ περιεχόμενο καὶ οὐσία, εὐχὲς προσωπικὲς καὶ ὄχι ἀπρόσωπες καὶ ἰσοπεδωμένες, εὐχὲς ποὺ θὰ ἀποτελοῦν ἀφετηρία προβληματισμοῦ. Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν τὴν ἄχρωμη εὐχὴ: «Καλὲς γιορτὲς» καὶ νὰ προτιμᾶμε ….
Ἄς θυμηθοῦμε τὴν κλασσικὴ διατύπωση τοῦ Whorf: «Τὸ γλωσσικὸ σύστημα ποὺ βρίσκεται στὸ παρασκήνιο (μὲ ἄλλα λόγια ἡ γραμματική) κάθε γλώσσας δὲν εἶναι ἁπλᾶ ἕνα ἀναπαραγωγικὸ μέσο γιὰ τὴν διατύπωση ἰδεῶν, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτὸ εἶναι ὁ διαμορφωτὴς τῶν ἰδεῶν, τὸ πρόγραμμα καὶ ὁ ὁδηγὸς γιὰ τὴν νοητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἀτόμου, γιὰ τὴν ἀνάλυση τῶν ἐντυπώσεων του».
Ὅ,τι καὶ νὰ πῇ ἕνας ποιητής, μικρὸ ἢ μεγάλο, σημαντικὸ ἢ ἀσήμαντο, δὲν φέρνει ἀποτέλεσμα, θέλω νὰ πῶ δὲν γίνεται ποίηση ἂν δὲν περάσῃ ἀπὸ τὴν κρησάρα τῆς γλώσσας, ἂν δὲν φτάσῃ στὴν ὅσο γίνεται πιὸ τέλεια ἔκφραση. Ἀκόμα καὶ οἱ πιὸ μεγάλες ἰδέες, οἱ πιὸ εὐγενικές, οἱ πιὸ ἐπαναστατικές, παραμένουν σκέτα ἄρθρα, ἐὰν δὲν καταφέρῃ ὁ τεχνίτης νὰ ταιριάσῃ σωστά τα λόγια του.
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ φράση τῆς ἡμέρας
Τὸ κύριο ὄνομα Ἀχίλλ(ε)ιος πῶς γράφεται μὲ ει ἢ μὲ ι;
Τί σχέση ἔχει ὁ κύκλος μὲ τὴν ἐγκύλιο; Ἐγκύκλιος εἶναι τὸ ἐπίσημο ἔγγραφο τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ὁδηγίες γιὰ τὴν ἑρμηνεία καὶ ἐφαρμογὴ διαταγμάτων, κανονισμῶν, νόμων καὶ τὴν ἀντιμετώπιση ὁρισμένων προβλημάτων καὶ κοινοποιεῖται ἀπὸ μία ἀνώτερη Ἀρχὴ στὶς ὑφιστάμενές της. Διαφανὴς ἡ ἐτυμολογία της: ἀπὸ τὴν πρόθεση ἐν καὶ τὸν κύκλο…
Τὸ ρῆμα «ξεχνῶ» «σταματῶ νὰ θυμᾶμαι, δὲν διατηρῶ στὴ μνήμη μου» τὸ χρησιμοποιοῦμε ὅσοι εἴμαστε πάνω ἀπὸ σαράντα καθημερινά. Ὅταν ἀρχίζῃ ἡ βιολογικὴ ἀποδόμηση τοῦ ἀνθρώπου, λέμε: «αὐτὸς τὰ ἔχει χάσει»…
«Ἡ ἄμεση ἢ ἔμμεση ἐπίδραση τοῦ ἀλφαβήτου τῆς Ἑλληνικῆς, τοῦ λεξιλογίου της, τοῦ συντακτικοῦ της καὶ τῆς λογοτεχνίας της ἦταν καὶ εἶναι τεράστια» γράφει ὁ Ἱσπανὸς ἑλληνιστής, γλωσσολόγος, μεταφραστὴς καὶ μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Φρανθίσκο Ρ. Ἀδράδος στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του «Ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας»…
“Ἡ Ἑλληνικὴ καὶ ἡ Κινεζικὴ εἶναι οἱ μοναδικὲς ὁμιλούμενες γλῶσσες ἀκόμη καὶ σήμερα, τῶν ὁποίων ἡ ὕπαρξη εἶναι γνωστὴ ἐδῶ καὶ 3.500 χρόνια. Καὶ δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι, ἂν κρίνουμε ἀπὸ τὴν ἐπίδραση ποὺ ἄσκησαν σὲ ὅλες τὶς εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες, ἡ Ἐλληνικὴ εἶναι ἡ πρώτη γλῶσσα τοῦ κόσμου…”
μορμολυκεῖον ἢ μορμολύκειον: φόβητρον ἢ προσωπίδα ποὺ χρησιμοποιοῦσαν στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα γιὰ ἐκφοβισμὸ τῶν παιδιῶν
Στὸν περήφημο ὔμνο τῆς ἀγάπης στὸ 6ο ἐδάφιο συναντᾶμε τὸ ρῆμα «περπερεύομαι». «Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται». (Α΄ Κορινθίους 13, 4). Τὸ σπάνιο ρῆμα περπερεύομαι σημαίνει «καυχιέμαι ἢ κομπάζω γιὰ τὸν ἑαυτό μου».
Πολλὲς φορὲς τὰ λόγια στοιχεῖα ἔχουν ἰδιαίτερη ὑφολογικὴ συνυποδήλωση.
ἡδύς: ἡδεῖα, ἡδύ, I. ὁ γλυκὸς στὴν γεύση ἢ στὴν ὀσμὴ (εὔγευστος καὶ εὔοσμος)
Πτωχὸς στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ζαρώνει ἀπὸ τὸν φόβο του, ὁ ἐπαίτης, ὁ ζητιάνος. Ἔχει σχηματιστῆ ἀπὸ τὴν ρίζα τοῦ ρήματος πτήσσω «φοβίζω, μαζεύομαι, ζαρώνω».
Ἡ Ἐπιλύχνιος Εὐχαριστία, τὸ γνωστό μας «Φῶς Ἱλαρὸν» εἶναι ἀρχαῖος ὕμνος, ποὺ συνδέθηκε μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀπὸ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς χρόνους.
Βρῆκα μιὰ μικρὴ ἐκκλησία ὅλο τρεχούμενα νερά
καὶ τὴν κρέμασα στὸν τοῖχο. Τὰ μανουάλια της εἶναι
πήλινα καὶ μοιάζουν μὲ τὰ δάχτυλά μου ὅταν γράφω.
Πατριώτης εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἀγαπᾶ τὴν πατρίδα του, ὁ φιλόπατρις. Τί σήμαινε ὅμως στὴν ἀρχαία Ἑλληνική; Πατριώτης εἶναι αὐτὸς ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἴδια χώρα, ὁ συμπατριώτης, ὁ ὁμοήθης, ὁ ὁμόγλωσσος. Ὣς ἐδῶ ἡ σημασία του δὲν μᾶς ξενίζει.
Εἶναι παρήγορο ποὺ πληθαίνουν οἱ ἱστότοποι, οἱ ἐφαρμογὲς ποὺ καταγίνονται μὲ γλωσσικὰ θέματα. Χρειάζεται ὅμως προσοχή, διότι παρὰ τὶς καλὲς προθέσεις, στοὺς ἱστοχώρους αὐτοὺς ἐπιπολάζουν λάθη καὶ ἀστοχίες.