Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επιδιώκει ενεργά στρατηγικές για τη ρύθμιση της λεγόμενης ρητορικής μίσους και της παραπληροφόρησης διαδικτυακά, με σκοπό τη δημιουργία ενός ασφαλέστερου ψηφιακού περιβάλλοντος. Αυτό συνεπάγεται ένα πολύπλοκο σημείο τομής των ρυθμιστικών πλαισίων τόσο σε εθνικό όσο και σε επίπεδο ΕΕ.
Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η έγκριση μιας Ανακοίνωσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2021. Αυτή πρότεινε την επέκταση της λίστας των «εγκλημάτων της ΕΕ» σύμφωνα με το Άρθρο 83(1) της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) ώστε να περιλαμβάνει εγκλήματα μίσους και ρητορική μίσους. Εάν εγκριθεί από το Συμβούλιο, αυτό θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για την ΕΕ να ποινικοποιήσει πρόσθετες μορφές ρητορικής μίσους και εγκλημάτων μίσους πέρα από αυτά που υποκινούνται από τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.
Η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων, όπως η υποστήριξη των εθνικών αρχών στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και εγκλημάτων μίσους, η εστίαση στην υποστήριξη των θυμάτων, και ενίσχυση στην εκπαίδευση των αρχών επιβολής νόμου. Συγκεκριμένα, το 2016, η Επιτροπή ξεκίνησε έναν εθελοντικό Κώδικα Δεοντολογίας με μεγάλες εταιρίες πληροφορικής για την αντιμετώπιση παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Αυτό αντικατροπτίζει μια προσπάθεια σε επίπεδο ΕΕ για την καταπολέμηση του διαδικτυακού μίσους, συμπεριλαμβανομένων συγκεκριμένων μορφών ρητορικής μίσους και εγκλημάτων μίσους που στοχεύουν διαφορετικές κοινότητες.
Στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης για τη ρύθμιση των διαδικτυακών χώρων, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ευρωβουλευτές) τόνισαν την ανάγκη για νόμους, όχι μόνο κατευθυντήριες γραμμές για τις πλατφόρμες, που να διέπουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η συζήτηση αποκτά συνάφεια υπό το φως των εργασιών της ΕΕ για τον Νόμο των Ψηφιακών Υπηρεσιών (Digital Services Act (DSA)) και τον Νόμο Ψηφιακών Αγορών (Digital Markets Act (DMA)), οι οποίοι αναμένεται να περιλαμβάνουν κανονισμούς για τις διαδικτυακές πλατφόρμες και μέτρα για την αντιμετώπιση επιβλαβούς ή παράνομου περιεχομένου, όπως η «παραπληροφόρηση».
Ενώ ορισμένοι ευρωβουλευτές έχουν ζητήσει σαφείς κανόνες για τη διακυβέρνηση των κολοσσών του διαδικτύου και την προστασία του δημοκρατικού διαλόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, άλλοι έχουν εκφράσει ανησυχίες για την πιθανότητα λογοκρισίας και τον αντίκτυπο στην ελευθερία της έκφρασης. Το σύστημα ειδοποίησης και δράσης, για παράδειγμα, έχει επικριθεί ότι πιθανόν οδηγεί σε λογοκρισία, καθώς οι πλατφόρμες μπορεί να αναγκαστούν να φιλτράρουν το περιεχόμενο μέσω αλγορίθμων, με αποτέλεσμα ενδεχομένως υπερβολικά προσεκτική ή πολιτικά ορθή μετριοπάθεια.
Οι προσπάθειες της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα, ειδικά σε σχέση με μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας των ΗΠΑ, θα μπορούσαν να έχουν διεθνείς επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων πιθανών επιπτώσεων στην ομιλία των πολιτών των ΗΠΑ.
Η ρυθμιστική προσέγγιση της ΕΕ έρχεται σε αντίθεση με τις προστασίες της Πρώτης Τροποποίησης στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες περιορίζουν την ικανότητα της κυβέρνησης να ρυθμίζει την ομιλία.
Η αντιπροσωπεία της ΕΕ στην έδρα του ΟΗΕ στη Γενεύη παρουσίασε τις προτεραιότητές της όσον αφορά τις δραστηριότητες του ΟΗΕ που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα το 2024.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι παρατηρήσεις περιλαμβάνουν αναφορές στη δέσμευση της ΕΕ για την καταπολέμηση της «ρητορικής μίσους» και της «παραπληροφόρησης».
Τα συμπεράσματα που έχουν εκδοθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το σκέλος της χάραξης πολιτικής της ΕΕ, οργανώνονται σε τουλάχιστον 40 σημεία, δύο από τα οποία αναφέρουν τη «ρητορική μίσους» ενώ άλλα τρία αφορούν την «παραπληροφόρηση».
Η τελευταία κατηγορία απειλών κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την οποία η ΕΕ λέει ότι έχει δεσμευτεί να προστατεύει, βρέθηκε παρέα με πράγματα όπως οι πόλεμοι, ο αυταρχισμός και επίσης «μία ώθηση κατά της ισότητας των φύλων».
Μετά από αυτή τη φαινομενικά τυχαία επιλεγμένη συλλογή απειλών, η παραπληροφόρηση κάνει άλλη μία εμφάνιση στην ενότητα που είναι αφιερωμένη στα παγκόσμια ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Εδώ, η ΕΕ ισχυρίζεται μάλιστα ότι όχι μόνο «προωθεί ενεργά» το κράτος δικαίου, αλλά και ότι το μπλοκ το κάνει αυτό ειδικά στο πλαίσιο της τεχνητής νοημοσύνης και της ανάπτυξης του διαδικτύου επίσης.
Αυτή η εξέλιξη, καθώς και η ανάπτυξη , πρέπει να πραγματοποιηθεί περαιτέρω με «δημοκρατικές» αλλά και «υπεύθυνες, ασφαλείς και αξιόπιστες» αρχές σε θέση – και τα συμπεράσματα αναφέρουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να ρυθμίζεται με τρόπο «κατάλληλο για τον σκοπό».
Στη συνέχεια, η νοητική γυμναστική μπαίνει σε υψηλό ρυθμό: πρώτον η ΕΕ δεσμεύεται να «επιστήσει την προσοχή» (αν και όχι «καταπολέμηση») σχετικά με τη διαδικτυακή λογοκρισία, κλείσιμο του διαδικτύου κ.λπ. – αλλά στην επόμενη πρόταση, γίνεται λόγος για «παραπληροφόρηση».
Σε αυτό το σημείο αρκετά γνωστό και μάλιστα τεκμηριωμένο πόσο λανθασμένα χρησιμοποιείται αυτός ο όρος, και πόσο υπερφουσκωμένη γίνεται η υποτιθέμενη πρόσφατη εμφάνιση της παραπληροφόρησης στον κόσμο, όταν διάφορες κυβερνήσεις, μέσα ενημέρωσης και κοινωνικές πλατφόρμες ψάχνουν να λογοκρίνουν χρήστες και περιεχόμενο.
Ανεξάρτητα, στο έγγραφο, η «παραπληροφόρηση» τοποθετείται μαζί με το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, και την «τεχνολογικά-διευκολυνόμενη παρενόχληση και κακοποίηση με βάση το φύλο». Αυτά τα πράγματα η ΕΕ δεν θα τους δώσει απλά προσοχή, αλλά στην πραγματικότητα θα «καταπολεμήσει».
Η πολιτική πλαισιώνεται σαν ένας τρόπος για τη βελτίωση της προστασίας δεδομένων, του «διαδικτυακού αστικού χώρου» καθώς και ό,τι επιλέγει η ΕΕ να θεωρήσει ως «υπεύθυνη» διακυβέρνηση πλατφόρμας.
Τότε για άλλη μια φορά, επαναλαμβάνουμε τις υποσχέσεις για την προώθηση «ενός ανοιχτού, ελεύθερου, ασφαλούς και διαλειτουργικού διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένης της διαφύλαξης του πολυμετοχικού ιδρύματος».
Η ΕΕ θέλει να το δει αυτό να ενσωματώνεται στο Παγκόσμιο Ψηφιακό Σύμφωνο του ΟΗΕ, ενώ τα συμπεράσματα αποκαλύπτουν ότι η ΕΕ επίσης θέλει ενεργή συμμετοχή σε οποιαδήποτε παγκόσμια πλαίσια διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης που θα εμφανιστούν στο εγγύς μέλλον.
Όσο για τη ρητορική μίσους, αναφέρεται μαζί με τον ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις, την ξενοφοβία και την πολύ ευρεία διατύπωση «μισαλλοδοξία».
Ο καθορισμός σοβαρών προβλημάτων όπως αυτό χωρίς να τα καθορίζει πραγματικά, είναι μία αγαπημένη μέθοδος μη φιλικών προς τον λόγο εταιριών και οργανισμών, καθώς ένας μεγάλος αριθμός παραβάσεων και «παραβάσεων» μπορεί να χωρέσει σε έναν τέτοιο μη καθορισμό.
Τα συμπεράσματα της ΕΕ συγκεκριμένα αναφέρουν ότι η δέσμευση για εξάλειψη αυτών των ασθενειών βασίζεται σε νομικά πλαίσια, όπως το σχέδιο δράσης του μπλοκ κατά του ρατσισμού 2020-2025.
Εδώ, η ΕΕ λέει ότι θα δουλέψει με τα Ηνωμένα Έθνη, δηλαδή για να «εμπλακεί» με σχετικούς μηχανισμούς του παγκόσμιου οργανισμού, είτε συμμετείχε είτε όχι στη δημιουργία τους.
Η ρητορική μίσους επισημαίνεται και πάλι σε ένα συμπέρασμα που αφορά την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Πρώτα, η ΕΕ ισχυρίζεται ότι σκοπεύει να «συνεχίσει» να προτρέπει «όλα τα κράτη» να σεβαστούν τη Διακύρηξη των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε Εθνικές ή Φυλετικές, Θρησκευτικές και Γλωσσικές Μειονότητες.
Για ακόμα μία φορά, ο οργανισμός λέει ότι θα προστατεύσει τον ελεύθερο λόγο και έκφραση, ταυτόχρονα «θα εναντιωθεί» όχι μόνο στην υποκίνηση της βίας και του μίσους, αλλά και στη ρητορική μίσους «διαδικτυακά και εκτός δικτύου».
Και έτσι, ένα συμπέρασμα λέει ότι η ΕΕ θα «συνεχίσει να προειδοποιεί» για τον αυξημένο κρατικό έλεγχο στον διαδικτυακό χώρο, αλλά στη συνέχεια «να αντιμετωπίσει προληπτικά τη χειραγώγηση ξένων πληροφοριών» καθώς επίσης και να προωθήσει «την ακεραιότητα των πληροφοριών στον αγώνα κατά της παραπληροφόρησης».
Ένα θέμα που διατρέχει τα συμπεράσματα είναι ο διαχωρισμός των θεμάτων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας των φύλων, αλλά και η μεταξύ τους σύνδεση. Ο σκοπός αυτής της προσέγγισης θα μπορούσε να είναι το να δοθεί μεγαλύτερη προβολή στο τελευταίο.
Η μέθοδος με την οποία η ΕΕ σκοπεύει να έχει τις θέσεις της για διάφορα πράγματα που θεωρεί ότι σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα (όπως όχι μόνο οι γενικές παραβιάσεις τους, η προώθηση της εκπαίδευσης, η υγεία κλπ. αλλά επίσης τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, μια ποικιλόμορφη κοινωνία των πολιτών, κλιματική αλλαγή…) είναι μέσα στον λαβύρινθο διαφόρων πρωτοβουλιών του ΟΗΕ.