“Η ΠΙΟ ΚΡΙΣΙΜΗ ΑΠΟΦΑΣΗ”
(ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ , ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ)
Η Ιστορία είναι γνωστό αφενός μεν ότι επαναλαμβάνεται και ανακυκλώνεται αλλά και αφετέρου ότι κρύβει στα σπλάχνα της λεπτομέρειες για πρόσωπα και γεγονότα, η ύπαρξη και δράση των οποίων έχει αποτελέσει ορόσημο στην κυριολεξία στην ζωή και στον πολιτισμό του ανθρώπου μέχρι και σήμερα.
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας , η οποία διεξήχθη στις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ ανήκει στις σημαντικότερες πολεμικές αναμετρήσεις παγκοσμίως , διότι αν οι Έλληνες έχαναν όχι μόνο θα είχε υποδουλωθεί η Ελλάδα στους Πέρσες αλλά και η ίδια η Ευρώπη σήμερα θα ήταν εντελώς διαφορετική, καθότι οι Πέρσες θα την είχαν καταλάβει. Το ηθικό των Περσών καταρρακώθηκε πλήρως από την ολέθρια καταστροφική ήττα την οποία υπέστησαν. Ο σύγχρονος πολιτισμός θα είχε άλλη μορφή από αυτή, την οποία γνωρίζουμε και βιώνουμε, αν είχαν νικήσει. (Μέχρι και σήμερα το 2021 η Ελλάδα εξακολουθεί και παραμένει το ανάχωμα και το οχυρό της Δύσης σε σχέση με τις επεκτατικές διαθέσεις της Ανατολής, ας το έχουμε στον νού μας). Ο Θεμιστοκλής είναι πασίγνωστος καθότι εκείνος σφράγισε με το όνομά του την Νίκη στην Ναυμαχία της Σαλαμίνος. Εν τούτοις όμως είναι πάμπολλα τα γεγονότα και τα πρόσωπα, τα οποία προσέφεραν ανεκτίμητη και καίρια βοήθεια σε όλη την Ιστορία της Περσικής εισβολής, μέχρι την ολοκληρωτική επιτυχία.
(για λόγους συντομίας η βιβλιογραφία καθώς και τα αποσπάσματα των αρχαίων κειμένων με τις αποδόσεις τους στα νέα Ελληνικά παρατίθενται στο τέλος του άρθρου)
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε αποκλειστικά την δράση και συνεισφορά ενός προσώπου (σχετικά αγνώστου), η οποία ήταν τόσο σημαντική, καίρια, μεγάλου κύρους, έδρασε καταλυτικά και οδήγησε στην επιτυχία και σωτηρία. Το πρόσωπο αυτό ήταν ο Αθηναίος Μνησίφιλος. Αναφορές στο πρόσωπό του και την δράση του εντοπίζουμε στον Ηρόδοτο και στον Πλούταρχο. Η καταγωγή του ήταν από τον δήμο των Φρεαρρίων της Λεοντίδος φυλής, μίας εκ των δέκα φυλών της Αττικής και ως επάγγελμα είχε την τότε ονομαζόμενη σοφία, δηλαδή την πολιτική δεινότητα, καθότι ήταν θαυμαστής του Σόλωνος που ήταν προγενέστερος. Από τον ίδιο δήμο και από την ίδια Φυλή καταγόταν και ο γνωστός Θεμιστοκλής, γεγονός το οποίο εξηγεί ενδεχομένως την μεταξύ τους γνωριμία. Μάλιστα σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Θεμιστοκλής προσπάθησε να γίνει μιμητής του Μνησίφιλου.
Ο Μνησίφιλος λοιπόν ήταν ο άνθρωπος που πίεσε τον Θεμιστοκλή να δοθεί η μάχη στο στενό της Σαλαμίνος στην Κυνόσουρα (να σημειωθεί, ότι Κυνόσουρα έχουμε και στον Μαραθώνα, όπου έγινε η μάχη) και όχι στον Ισθμό της Κορίνθου, όπως πίεζε ο στρατηγός Ευριβιάδης ( Σπαρτιάτης, αρχηγός όλου του στόλου των Ελλήνων) και ο Αδείμαντος (Κορίνθιος στρατηγός) στο συμβούλιο των ναυάρχων. Μάλιστα ήταν τόσο βαρύς ο λόγος του, ο οποίος τελικά έπεισε όλους του Έλληνες στρατηγούς για την ορθότητά του, ως προς την επιλογή του πεδίου της μάχης. Είναι εξάλλου γνωστό, ότι όσο μεγάλη σημασία έχει το θάρρος, η ανδρεία και η πολεμική ικανότητα άλλη τόση σημασία έχουν ο χρόνος, ο τρόπος και ο τόπος, όπου θα δοθεί μία μάχη, εφόσον αποφασιστεί τελικά να δοθεί.
Χρονικά λοιπόν είμαστε στην στιγμή κατά την οποία οι Πέρσες έχουν κυριεύσει την πόλη των Αθηνών και λεηλατούν ό,τι βρούν στο πέρασμά τους ( βεβήλωσαν επιπλέον κάθε Ιερό χώρο που προοριζόταν για θρησκευτική λατρεία, γεγονός το οποίο αποδεικνύει, ότι μέχρι και σήμερα ο εξ Ανατολών κίνδυνος τηρεί την ίδια τακτική) . Ο Ελληνικός στόλος έχει αγκυροβολήσει στην Σαλαμίνα, στην Αίγινα και στον Πόρο, χωρισμένος σε τρία τμήματα. Στην Σαλαμίνα, όπου είχαν μεταφερθεί από την λεηλατημένη Αθήνα οι γυναίκες και τα παιδιά, βρισκόταν το πολυπληθέστερο τμήμα του στόλου. Οι Έλληνες ναύαρχοι ευρισκόμενοι σε αναταραχή και εγρήγορση συσκέπτονται για το πώς, που και πότε θα αναμετρηθούν με την δύναμη των Περσών, ώστε να ανακόψουν την πορεία τους. Η πρώτη απόφαση ήταν να οπισθοχωρήσουν και να δώσουν οι Έλληνες την μάχη στον Ισθμό της Κορίνθου σε ανοιχτή θάλασσα, προκειμένου να σώσουν την Πελοπόννησο θεωρώντας όλα τα υπόλοιπα χαμένα.
Το βράδυ αφού τελείωσε το πολεμικό συμβούλιο των Ελλήνων και επέστρεψαν οι ναύαρχοι στα πλοία τους, ο Θεμιστοκλής είχε μία απρόσμενη επίσκεψη, ως από μηχανής Θεός. Ο Μνησίφιλος τον επισκέφθηκε με μία βάρκα στο πλοίο του και τον ρώτησε τελικά τί αποφάσισαν στο πολεμικό συμβούλιο. Ο Θεμιστοκλής του απάντησε, ότι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στον Ισθμό της Κορίνθου (από την πλευρά του Σαρωνικού). Τότε ο Μνησίφιλος μόλις άκουσε την απόφαση αυτή συμβουλεύει και προτρέπει έντονα τον Θεμιστοκλή να κάνει ό,τι μπορεί για να την ανατρέψει εξηγώντας του συγχρόνως όχι μόνο ότι είναι λανθασμένη στρατηγικά η απόφαση αυτή αλλά και ότι θα αποβεί ολέθρια για όλη την Ελλάδα και θα οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή όλους τους Έλληνες. Διαφαίνεται, ότι ο Μνησίφιλος ήταν απολύτως σίγουρος για την νίκη των Ελλήνων, αν ναυμαχούσαν στην Σαλαμίνα, γνώριζε προφανώς με απόλυτη σιγουριά, τον χώρο, τον καιρό αλλά και κάθε όπλο και μέσο που θα ήταν βοηθητικό στην μάχη για την επίτευξη της Νίκης. Όντως λοιπόν ο Θεμιστοκλής χωρίς να πεί κουβέντα αμέσως πήγε στο πλοίο του Ευρυβιάδη και ζήτησε να τον δεί. Ο Ευρυβιάδης τον δέχθηκε και ο Θεμιστοκλής αμέσως του εξέθεσε όλο το σκεπτικό του Μνησίφιλου (ως δικό του προσθέτοντας βέβαια και επιπρόσθετα επιχειρήματα) και ζήτησε επιτακτικά να συγκληθεί νέο πολεμικό συμβούλιο, το οποίο και έγινε. Στο νέο πολεμικό συμβούλιο αν και ο Αδείμαντος και ο Ευριβιάδης αντέδρασαν και αρνήθηκαν να δοθεί η μάχη στο στενό της Σαλαμίνος τελικά πείσθηκαν μη μπορώντας να αντικρούσουν τα επιχειρήματα του Θεμιστοκλή – Μνησίφιλου.
Αφού τελείωσε το πολεμικό συμβούλιο αργά την νύχτα και άρχισε να ξημερώνει έγινε ένας αισθητός σεισμός τόσο στην θάλασσα όσο και στην ξηρά στο συγκεκριμένο μέρος. Οι Έλληνες αφού προσευχήθηκαν στους θεούς τους και στον Αιακό, να πολεμήσουν μαζί τους οι υίοι του (οι Αιακίδες, όπερ και εγένετο με τον Ίακχο από την Ελευσίνα σύμφωνα με την Ιστορία), ετοίμασαν τον στόλο τους και ξεκίνησαν να λαμβάνουν θέσεις μάχης για να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που όλοι γνωρίζουμε, ο θρίαμβος των Ελλήνων, η σωτηρία της Ελλάδος και η πλήρης διάλυση του στόλου των Περσών, οι οποίοι όχι μόνο δεν συνέχισαν αλλά αντίθετα ντροπιασμένοι πήραν τον δρόμο της επιστροφής με το ηθικό τους πλήρως εξαφανισμένο.
Καθαρά για Ιστορικούς λόγους θα πρέπει να αναφερθεί, ότι ο Πλούταρχος στο έργο του “Περί της Ηροδότου κακοήθειας – Ηθικά” κατηγορεί τον Ηρόδοτο όχι απλώς ότι δεν γράφει σωστά την Ιστορία του αλλά τον αποκαλεί επιπλέον κακοήθη. Μάλιστα για τον ζήτημα του Μνησίφιλου κατηγορεί τον Ηρόδοτο, ότι κακώς αφήνει να εννοηθεί, ότι ο Θεμιστοκλής επηρρεάστηκε από τον Μνησίφιλο και ότι το σχέδιο ήταν καθαρά δική του επινόηση (δηλαδή του Θεμιστοκλή). Όμως εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε τα εξής :
– Ο Πλούταρχος γεννήθηκε γύρω στο 50 μ.Χ. στην Χαιρώνεια της Βοιωτίας και πέθανε περίπου το 120 μ. Χ. ενώ ο Ηρόδοτος γεννήθηκε το 484 π.Χ. στην Αλικαρνασσό και πέθανε περίπου το 425 π.Χ. Συνεπώς ο Ηρόδοτος έζησε χρονικά πιο κοντά στα γεγονότα και άρα γνώριζε καλύτερα τί συνέβη
– Ο Ηρόδοτος κατηγόρησε τους Βοιωτούς (δηλαδή την ιδιαίτερη πατρίδα του Πλουτάρχου), ότι είχαν μηδίσει, ότι δηλαδή κατά την διάρκεια της εκστρατείας του Ξέρξη πήγαν με το μέρος του και όχι με τους Έλληνες, κάτι το οποίο έγινε. Ο Πλούταρχος στενοχωρημένος είναι πολύ πιθανό να θέλησε να ανασκευάσει την προσβολή αυτή και να αποκαταστήσει την τιμή και υπόληψη των συμπατριωτών του. Έτσι λοιπόν στο έργο του “περί της Ηροδότου κακοήθειας” εξέφρασε αυτήν την άποψη περί Θεμιστοκλή και Μνησίφιλου
– Ο Πλούταρχος ενώ στο έργο του “περί της Ηροδότου κακοήθειας” κατακρίνει τον Ηρόδοτο, γιατί παρουσιάζει τον Θεμιστοκλή να αντιγράφει την πρόταση του Μνησίφιλου ως δική του, στο άλλο έργο του στους Βίους Παράλληλους με θέμα τον βίο του Θεμιστοκλή, ο ίδιος ο Πλούταρχος λέει, ότι περισσότερο αξιόπιστοι είναι όσοι λένε, ότι ο Θεμιστοκλής έγινε μιμητής του Μνησίφιλου, παραδεχόμενος στην ουσία την επιρροή και επίδραση του ενός προς τον άλλο.
Τόσο ο Ηρόδοτος, ο Πατέρας της Ιστορίας, όσο και ο Πλούταρχος, ιερεύς στο μαντείο των Δελφών για μια τριακονταετία, είναι παγκόσμιας εμβέλειας μορφές του Ελληνικού πολιτισμού, με βαθύτατο φιλοσοφικό στοχασμό, εγκάρδια θεοσέβεια. Το έργο και των δύο έχει προσφέρει ανεξίτηλες βάσεις στον ανθρώπινο πολιτισμό .
Εν προκειμένω το πρόσωπο του Θεμιστοκλή σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να χάσει την αξία του, ήταν ηγετική φυσιογνωμία και σφράγισε με το όνομά του την Νίκη στην Σαλαμίνα. Το ίδιο συνέβη και με τον Μνησίφιλο και ας μην είναι τόσο γνωστή η δράση και η συνεισφορά του. Σημασία έχει το αποτέλεσμα …..ΣΥΝ ΘΕΩ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΑΝ, ΝΙΚΗΣΑΝ και ΕΜΕΙΝΑΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ, ΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥΣ!
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, “Βίοι Παράλληλοι – Θεμιστοκλής” 1.1
Θεμιστοκλεῖ δὲ τὰ μὲν ἐκ γένους ἀμαυρότερα πρὸς δόξαν ὑπῆρχε· πατρὸς γὰρ ἦν Νεοκλέους οὐ τῶν ἄγαν ἐπιφανῶν Ἀθήνησι, Φρεαρρίου τῶν δήμων ἐκ τῆς Λεωντίδος φυλῆς, νόθος δὲ πρὸς μητρός
Απόδοση στην νέα Ελληνική :
Του Θεμιστοκλέους το γένος ήταν αφανέστερον και όχι τόσο ένδοξον. Διότι πατέρας του ήταν ο Νεοκλής, όχι από τους πολύ επιφανείς Αθηναίους, από τον Δήμο Φρεαρρίων της Λεοντίδος φυλής. Από μητέρα ήταν νόθος.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, “Βίοι Παράλληλοι – Θεμιστοκλής” 2.1
μᾶλλον οὖν ἄν τις προσέχοι τοῖς Μνησιφίλου τὸν Θεμιστοκλέα τοῦ Φρεαρρίου ζηλωτὴν γενέσθαι λέγουσιν, οὔτε ῥήτορος ὄντος οὔτε τῶν φυσικῶν κληθέντων φιλοσόφων, ἀλλὰ τὴν τότε καλουμένην σοφίαν, οὖσαν δὲ δεινότητα πολιτικὴν καὶ δραστήριον σύνεσιν, ἐπιτήδευμα πεποιημένου καὶ διασῴζοντος ὥσπερ αἵρεσιν ἐκ διαδοχῆς ἀπὸ Σόλωνος·
Απόδοση στην νέα Ελληνική :
Περισσότερο λοιπόν αξιόπιστοι είναι οι λέγοντες, ότι ο Θεμιστοκλής έγινε μιμητής του Φρεαρρίου Μνησίφιλου, ο οποίος ούτε ρήτωρ ήταν ούτε εκ των φυσικών λεγομένων φιλοσόφων, αλλά επάγγελμα είχε την τότε καλούμενη σοφία, η οποία ήταν δεινότητα πολιτική και σύνεση δραστήρια και την διατηρούσε συνεχώς ως αίρεσιν ( παράδοση) από τον Σόλωνα.
ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Βιβλίο Θ’, Ουρανία, 8.57 έως 8.64
( Σημείωση : στο συγκεκριμένο σημείο καθαρά για λόγους συντομίας του άρθρου θα παρατεθεί το σημείο που αναφέρεται αποκλειστικά στην συνάντηση Θεμιστοκλή και Μνησίφιλου. Το υπόλοιπο κείμενο μέχρι και την τελική απόφαση για να δοθεί η ναυμαχία στο στενό της Σαλαμίνος καθώς και τα επιχειρήματα αφήνεται στην αναγνώστρια και στον αναγνώστη να το μελετήσει )
ἐνθαῦτα δὴ Θεμιστοκλέα ἀπικόμενον ἐπὶ τὴν νέα εἴρετο Μνησίφιλος ἀνὴρ Ἀθηναῖος ὅ τι σφι εἴη βεβουλευμένον. πυθόμενος δὲ πρὸς αὐτοῦ ὡς εἴη δεδογμένον ἀνάγειν τὰς νέας πρὸς τὸν Ἰσθμὸν καὶ πρὸ τῆς Πελοποννήσου ναυμαχέειν, εἶπε· Οὔ τοι ἄρα, ἢν ἀπάρωσι τὰς νέας ἀπὸ Σαλαμῖνος, οὐδὲ περὶ μιῆς ἔτι πατρίδος ναυμαχήσεις· κατὰ γὰρ πόλις ἕκαστοι τρέψονται, καὶ οὔτε σφέας Εὐρυβιάδης κατέχειν δυνήσεται οὔτε τις ἀνθρώπων ἄλλος ὥστε μὴ οὐ διασκεδασθῆναι τὴν στρατιήν· ἀπολέεταί τε ἡ Ἑλλὰς ἀβουλίῃσι. ἀλλ᾽ εἴ τις ἔστι μηχανή, ἴθι καὶ πειρῶ διαχέαι τὰ βεβουλευμένα, ἤν κως δύνῃ ἀναγνῶσαι Εὐρυβιάδην μεταβουλεύσασθαι ὥστε αὐτοῦ μένειν. κάρτα τε τῷ Θεμιστοκλέϊ ἤρεσε ἡ ὑποθήκη καὶ οὐδὲν πρὸς ταῦτα ἀμειψάμενος ἤιε ἐπὶ τὴν νέα τὴν Εὐρυβιάδεω. ἀπικόμενος δὲ ἔφη ἐθέλειν οἱ κοινόν τι πρῆγμα συμμεῖξαι. ὁ δ᾽ αὐτὸν ἐς τὴν νέα ἐκέλευε ἐσβάντα λέγειν, εἴ τι θέλει. ἐνθαῦτα ὁ Θεμιστοκλέης παριζόμενός οἱ καταλέγει ἐκεῖνά τε πάντα τὰ ἤκουσε Μνησιφίλου, ἑωυτοῦ ποιεύμενος, καὶ ἄλλα πολλὰ προστιθείς, ἐς ὃ ἀνέγνωσε χρηίζων ἔκ τε τῆς νεὸς ἐκβῆναι συλλέξαι τε τοὺς στρατηγοὺς ἐς τὸ συνέδριον.
Απόδοση στην νέα Ελληνική :
Ένας Αθηναίος που λεγόταν Μνησίφιλος πήγε στο πλοίο του Θεμιστοκλή και τον ρώτησε τί είχαν αποφασίσει. Όταν έμαθε, ότι είχαν συμφωνήσει σχεδόν για τον Ισθμό και να υπερασπιστούν όλοι μαζί την Πελοπόννησο, είπε ” Ασφαλώς μόλις ο στόλος φύγει από την Σαλαμίνα, δεν θα πολεμάτε πια για μία χώρα. Ο καθένας θα πάει στην πατρίδα του και ούτε ο Ευρυβιάδης, ούτε κανείς δεν θα μπορέσει να εμποδίσει την ολοκληρωτική διάλυση του στόλου μας. Αυτό το σχέδιο είναι παράλογο και θα οδηγήσει την Ελλάδα στον όλεθρο. Προσπάθησε, αν μπορέσεις, να ανατρέψεις την απόφαση του Ευρυβιάδη και να μείνετε εδώ. Ο Θεμιστοκλής συμφώνησε με αυτήν την πρόταση και χωρίς να πεί λέξη, πήγε στο πλοίο του Ευρυβιάδη και ζήτησε να τον δεί για κάτι που αφορούσε στο γενικό συμφέρον. Ο Ευρυβιάδης τον κάλεσε στο πλοίο του και του ζήτησε να πεί την γνώμη του, οπότε ο Θεμιστοκλής κάθισε πλάϊ του, επανέλαβε ως δικές του ιδέες τα επιχειρήματα του Μνησίφιλου προσθέτοντας και μερικά άλλα, ώσπου τον έπεισε, με την επιτακτική έκκλησή του, ότι έπρεπε να πάει αμέσως στην ξηρά και να καλέσει νέο συμβούλιο στρατηγών.
Πηγές :
– Εκδόσεις Πάπυρος, Τα Άπαντα των Αρχαίων Ελλήνων, αρίθμηση βιβλίου 339, Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι – Θεμιστοκλής, κεφάλαιο 1.1. , σελίδα 11, κεφάλαιο 2.1. σελίδα 13
– Εκδόσεις Κάκτος, Σειρά Αρχαία Ελληνική Γραμματεία – Οι Έλληνες, αρίθμηση βιβλίου 51, Ηρόδοτος – Ιστορία , Βιβλίο Θ – Ουρανία, κεφάλαια 8.57 έως 8.64 και σελίδες 87 έως 95
– Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου, ψηφιακή μορφή εκδόσεις Τάλως , τόμος Ι σελίδες 289, 303 και τόμος ΙΗ σελίδα 459
27-09-2021
Ρούντας Ναπ. Γεώργιος