Για αυτόν που ακολουθεί την επιστήμη, είναι σαφές ότι τα αγέννητα παιδιά στις 12 εβδομάδες κύησης είναι ήδη εκπληκτικά, πολύπλοκα ανθρώπινα όντα. Το να μειώσεις ή να αγνοήσεις την ανθρώπινη φύση ενός εμβρύου 12 εβδομάδων σημαίνει άρνηση των σαφών, συναρπαστικών στοιχείων της επιστήμης.
Από το «Charlotte Lozier Institute»
Ένα μοναδικό ανθρώπινο ον σχηματίζεται κατά τη γονιμοποίηση [1] όταν το σπέρμα ενός άνδρα συγχωνεύεται με το ωάριο μιας γυναίκας και δημιουργούν έναν ζυγώτη, ένα μονοκύτταρο ανθρώπινο έμβρυο, που θα γίνει ένας ενήλικας 30 τρισεκατομμυρίων κυττάρων.[2] Από τη στιγμή της σύλληψης, ο νέος άνθρωπος περιέχει ένα πλήρες και μοναδικό σύνολο γενετικών πληροφοριών που καθορίζουν τα φυσικά του χαρακτηριστικά, τη μορφή και το εύρος των ικανοτήτων του/της. Υπάρχει τόσο μεγάλη γενετική παραλλαγή, έτσι ώστε κανένας άνθρωπος δεν ήταν, ούτε θα είναι ποτέ γενετικά πανομοιότυπος με έναν άλλο.[3]
Το γονιδίωμα κάθε μοναδικού ανθρώπου είναι ένας κανονισμός, ένα βιβλίο οδηγιών, που διασφαλίζει ότι κατά την ανάπτυξη η καρδιά θα κτυπήσει τη σωστή στιγμή, τα μάτια θα σχηματιστούν στο μπροστινό μέρος του προσώπου, τα οστά αναπτύσσονται μέσα στο σώμα και τα αυτιά θα συνδέονται με τον εγκέφαλο ώστε ο νέος άνθρωπος να μπορεί να αντιληφθεί τη φωνή της μητέρας του και τον κόσμο γύρω του. Κάθε σύστημα στο σώμα διαμορφώνεται και λειτουργεί σύμφωνα με ένα ενδογενώς καθοδηγούμενο πλάνο που ξεκινά από τη γονιμοποίηση και διαρκεί μια ζωή.
Η ωορρηξία και η γονιμοποίηση συμβαίνουν περίπου δύο εβδομάδες μετά την τελευταία έμμηνο ρύση της γυναίκας (ΤΕΡ). Σε τρεις έως τέσσερις εβδομάδες ΤΕΡ, το αναπτυσσόμενο έμβρυο θα έχει ήδη ταξιδέψει στη μήτρα και θα έχει ενσωματωθεί στο τοίχωμα της μήτρας της μητέρας του, μέσα από μια πολυήμερη διαδικασία που ονομάζεται εμφύτευση. Σχεδόν αμέσως μετά την εμφύτευση, η ορμόνη που ονομάζεται ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG) μπορεί να ανιχνευθεί με ένα τεστ εγκυμοσύνης ούρων που γίνεται και χωρίς ιατρική συνταγή. Και στις 6 εβδομάδες (ΤΕΡ), η καρδιακή δραστηριότητα μπορεί να ανιχνευθεί στο έμβρυο με το διακολπικό υπερηχογράφημα.
Η ηλικία ενός αγέννητου παιδιού μπορεί να υπολογιστεί με δύο διαφορετικούς τρόπους. Οι γιατροί συνήθως χρονολογούν μια εγκυμοσύνη από την έναρξη της τελευταίας περιόδου της μητέρας (ΤΕΡ), που ονομάζεται ηλικία κύησης. Όμως η εγκυμοσύνη βιολογικά ξεκινά από τη γονιμοποίηση. Έτσι, εάν ένας γιατρός πει σε μια γυναίκα ότι είναι έγκυος 12 εβδομάδων (ΤΕΡ), τότε αυτό σημαίνει ότι το αγέννητο παιδί αναπτύσσεται μέσα στη μήτρα της μητέρας του για περίπου 10 εβδομάδες από τη σύντηξη (γονιμοποίηση) ωαρίου – σπερματοζωαρίου.*
Παρακάτω περιγράφουμε 12 εκπληκτικά γεγονότα που αφορούν στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο στις 12 εβδομάδες κύησης. Απολαύστε το ταξίδι!
12 εκπληκτικά γεγονότα για τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο στις 12 εβδομάδες κύησης
1) Όλα του τα κύρια όργανα έχουν σχηματιστεί.
Σχεδόν κάθε όργανο και ιστός έχει σχηματιστεί στις 12 εβδομάδες. Το υπόλοιπο της εγκυμοσύνης δαπανάται για να αναπτυχθούν τα όργανα αυτά και να ωριμάσουν για τη ζωή εκτός της μήτρας.[4] Μέχρι τις 10 εβδομάδες κύησης, το παιδί έχει ήδη πάνω από το 90% των περισσότερων από τις 4.500 ανατομικές δομές του σώματος των ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένων των χεριών, των ποδιών, των δακτύλων, του προσώπου και των βλεφάρων.[5] Το πεπτικό σύστημα, το δέρμα και οι μύες έχουν αρχίσει να λειτουργούν. Το έμβρυο στις 12 εβδομάδες μπορεί να είναι ακόμα μικρό (περίπου 6,5 εκ. σε μήκος και λιγότερο από 30 γρ. σε βάρος), αλλά είναι ήδη ένας απίστευτα πολύπλοκος άνθρωπος!
2) Η καρδιά έχει τέσσερις κοιλότητες και αντλεί πάνω από έξι λίτρα αίματος την ημέρα.
Οι τέσσερις κοιλότητες της καρδιάς σχηματίζονται την όγδοη εβδομάδα κύησης.[6] Η καρδιά φτάνει στο τελικό της σχήμα στις 10 εβδομάδες. Η καρδιά έχει ζωτική σημασία για την κυκλοφορία των θρεπτικών ουσιών και του οξυγονωμένου αίματος.[7] Η καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα ενός εμβρύου 12 εβδομάδων αντλεί κατά μέσο όρο έξι λίτρα αίματος την ημέρα. Για σύγκριση αναφέρουμε πως μια ενήλικη καρδιά αντλεί 6.000 λίτρα αίματος κάθε μέρα.[8]
3) Η καρδιά έχει ήδη χτυπήσει πάνω από 10 εκατομμύρια φορές.
Περίπου 22 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση (6η εβδομάδα κύησης ΤΕΡ), η καρδιά αρχίζει να χτυπά ρυθμικά.[9] Η καρδιά χτυπά με περίπου 110 παλμούς ανά λεπτό κατά τη διάρκεια της 6ης εβδομάδας, που αυξάνονται σε περίπου 160 παλμούς ανά λεπτό κατά τις 8 εβδομάδες και η καρδιακή συχνότητα κορυφώνεται κατά την 9η εβδομάδα στο διπλάσιο του καρδιακού παλμού της μητέρας, με πάνω από 170 παλμούς ανά λεπτό.[10] Ο μέσος καρδιακός ρυθμός στις 12 εβδομάδες είναι 167 παλμοί ανά λεπτό. Μέχρι τότε, η καρδιά έχει ήδη χτυπήσει πάνω από 10 εκατομμύρια φορές.[11]
4) Κάθε δάχτυλο κινείται χωριστά.
Ξεκινώντας από τη 101/2 εβδομάδα κύησης, όταν κάτι αγγίζει το χέρι του εμβρύου, αυτό αρχίζει να κλείνει τα δάχτυλά του.[12] Μέχρι τις 10 εβδομάδες, φέρνει τα χέρια του κοντά και αγγίζει το πρόσωπό του. Τυπικά, το έμβρυο κινεί όλα τα δάχτυλά του μαζί, εκτός από τον αντίχειρα. Τις επόμενες εβδομάδες, αρχίζει να λυγίζει τα δάχτυλά του πιο βαθιά και να κινεί τον αντίχειρά του, σαν να πιάνει ένα αντικείμενο. Μέχρι τη 12η εβδομάδα κύησης, το έμβρυο κινεί κάθε δάχτυλο ξεχωριστά και εξερευνά αυθόρμητα το περιβάλλον του με τα δάχτυλά του.[13]
5) Το έμβρυο πιπιλάει τον αντίχειρά του, δείχνοντας προτίμηση στο αριστερό ή στο δεξί του χέρι.
Ήδη από τις 10 εβδομάδες κύησης, είναι δυνατό να προσδιοριστεί εάν το αγέννητο παιδί είναι αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας παρατηρώντας τους υπερήχους. Περίπου το 85% των εμβρύων προτιμούν να κινούν το δεξί τους χέρι έναντι του αριστερού τους, και περίπου το 85% των ενηλίκων προτιμούν επίσης το δεξί τους χέρι.[14] Κατά την εξέταση των ίδιων παιδιών με την πάροδο του χρόνου, σχεδόν κάθε έμβρυο που προτιμούσε να πιπιλίζει τον δεξιό του αντίχειρα παρέμεινε δεξιόχειρας, ενώ λίγα μόνο από τα έμβρυα που πιπίλαγαν τον αριστερό τους αντίχειρα στη μήτρα της μητέρας τους άλλαξαν προτίμηση και ήταν δεξιόχειρες μέχρι την ηλικία των 10 ετών.[15]
6) Έχουν σχηματιστεί τα μοναδικά δακτυλικά αποτυπώματα.
Κάθε άνθρωπος έχει μοναδικά δακτυλικά αποτυπώματα, τα οποία αρχίζουν να σχηματίζονται κατά τη 12η εβδομάδα της κύησης. Ένα υποσύνολο κυττάρων στο δέρμα αρχίζει να αναπτύσσεται ταχύτερα από τα άλλα κύτταρα, και αυτά τα επιπλέον κύτταρα κάνουν το δέρμα να κάμπτεται και να αναδιπλώνεται σε ραβδώσεις που είναι τα δακτυλικά αποτυπώματα.[16] Καθώς τα δάχτυλα μεγαλώνουν, σχηματίζονται νέες ραβδώσεις και διακλαδώσεις στα δακτυλικά αποτυπώματα. Αργότερα στην ανάπτυξη, ένα στρώμα κερατίνης επικαλύπτει την επιφάνεια του δέρματος και σχηματίζονται μικρότερες, δευτερεύουσες ραβδώσεις από την ανομοιόμορφη ανάπτυξη της κερατίνης. Το εμβρυϊκό περιβάλλον στη μήτρα μπορεί να επηρεάσει το μοτίβο των δακτυλικών αποτυπωμάτων, συμπεριλαμβανομένων και του μεγέθους, της θέσης και των κινήσεων του εμβρύου.[17] Τα μεμονωμένα μοτίβα δακτυλικών αποτυπωμάτων καθορίζονται στις 19 εβδομάδες και παραμένουν σταθερά καθώς το παιδί μεγαλώνει.[18]
7) Το έμβρυο έχει πρόσωπο.
Μέχρι τη 12η εβδομάδα κύησης, το έμβρυο έχει ένα αναγνωρίσιμο πρόσωπο με εμφανή τα χαρακτηριστικά του προσώπου του και διαθέτει μέτωπο, μύτη, μάγουλα, γνάθο, γλώσσα, άνω και κάτω χείλη, μάτια και αυτιά.[19]
8) Το έμβρυο εκδηλώνει σύνθετες συμπεριφορές.
Μέχρι τη 12η εβδομάδα κύησης, το έμβρυο παρουσιάζει περίπλοκες συμπεριφορές όπως το χασμουρητό, το τέντωμα, η κατάποση, σφίξιμο των χεριών σε μικρές γροθιές, άγγιγμα του προσώπου του και ξύσιμο του κεφαλιού του.[20] Το έμβρυο μπορεί τώρα να λυγίσει τους αγκώνες του και να φέρει τα χέρια του κοντά, να λυγίσει, να πιάσει και να δείχνει προς τα δάχτυλα των ποδιών του.[21] Κάνει ακόμη και διακεκομμένες αναπνευστικές κινήσεις.[22]
9) Τα δόντια αναπτύσσονται.
Τα δόντια αρχίζουν να αναπτύσσονται ως καταβολές κατά την 9η εβδομάδα κύησης. Αυτά τα πρώτα δόντια που σχηματίζονται γίνονται τα «νεογιλά δόντια» που αρχίζουν να βγαίνουν από τα ούλα ξεκινώντας περίπου έξι μήνες μετά τη γέννηση.[23] Τα περισσότερα παιδιά έχουν πλήρη σειρά 20 νεογιλών δοντιών μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Γύρω στην 11η εβδομάδα της κύησης, οι καταβολές των μόνιμων δοντιών αρχίζουν να αναπτύσσονται κάτω από τα νεογιλά δόντια.[24] Αυτό το δεύτερο σετ «ενήλικων δοντιών» θα εξελιχθεί σιγά σιγά στα μόνιμα δόντια ενός ενήλικα που αντικαθιστούν τα νεογιλά δόντια κατά την παιδική ηλικία.
10) Το σώμα ανταποκρίνεται στο άγγιγμα και μπορεί να αισθανθεί πόνο.
Οι υποδοχείς αφής εμφανίζονται γύρω από το στόμα και τα χέρια στις 71/2 εβδομάδες κύησης[25] και το έμβρυο αρχίζει να απομακρύνεται αντανακλαστικά όταν ενοχληθεί στις 8 εβδομάδες.[26] Οι συνάψεις των νεύρων για τα νωτιαία αντανακλαστικά είναι απόλυτα παρούσες έως τις 10 εβδομάδες.[27] Για παράδειγμα, όταν κάτι αγγίζει το κάτω μέρος του ποδιού του, το έμβρυο των 12 εβδομάδων θα κουλουριάσει τα δάχτυλά του,[28] ακριβώς όπως γίνεται αντανακλαστικά στον ενήλικα.
Οι υποδοχείς πόνου (αλγοϋποδοχείς) αρχίζουν να σχηματίζονται σε ηλικία κύησης 7 εβδομάδων,[29] και τα νεύρα που συνδέουν τους υποδοχείς του πόνου με το τμήμα του εγκεφάλου που ανιχνεύει τον πόνο, τον θάλαμο, σχηματίζονται στις 12 εβδομάδες.[30] Μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση της επιστημονικής βιβλιογραφίας, που περιλαμβάνει τη νευρική ανάπτυξη, τη ψυχολογία της αίσθησης πόνου και τις ηθικές επιπτώσεις του εμβρυϊκού πόνου, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα αγέννητα μωρά μπορούν να αισθανθούν το πόνο ήδη από τις 12 εβδομάδες.[31]
11) Ο εγκέφαλος σχηματίζεται με γρήγορο ρυθμό.
Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός αρχίζουν να σχηματίζονται την 5η εβδομάδα κύησης.[32] Καθώς η εγκυμοσύνη εξελίσσεται, ο εγκέφαλος μεγαλώνει και αναδιπλώνεται για να δημιουργήσει τις ξεχωριστές περιοχές του. Για να υποστηριχθεί αυτή η ανάπτυξη, οι νευρώνες αναπτύσσονται γρήγορα — ο εγκέφαλος δημιουργεί πάνω από 250.000 νευρώνες ανά λεπτό. Τα νευρωνικά κυκλώματα ή οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων που μεταδίδουν τις πληροφορίες σε όλο τον εγκέφαλο, σχηματίζονται με πολύ γρήγορο ρυθμό κατά την εμβρυϊκή περίοδο. Οι νευρώνες αρχίζουν να παράγουν άμεσα τους χημικούς αγγελιοφόρους που τους επιτρέπουν να επικοινωνούν και ήδη από την όγδοη εβδομάδα κύησης έχει καταγραφεί μεταξύ συνδεδεμένων νευρώνων αυθόρμητη ηλεκτρική δραστηριότητα. [33] Όλο και περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου γίνονται πλήρως λειτουργικές καθώς το έμβρυο ωριμάζει και μετά τη γέννησή του.Ωστόσο, ο εγκέφαλος δεν είναι πλήρως ώριμος μέχρι την ηλικία των 25 ετών.
12) Οι εγκεφαλικές συνδέσεις που σχηματίζονται στη 12η εβδομάδα κύησης επιβιώνουν μέχρι την ενηλικίωση.
Οι αισθητηριακές πληροφορίες από τα μάτια, τα αυτιά, το στόμα και το σώμα του εμβρύου, ταξιδεύουν μέσω των νεύρων στις υποφλοιώδεις περιοχές και σε μια δομή του εγκεφάλου που ονομάζεται θάλαμος και είναι η πύλη προς τον φλοιό. Ο θάλαμος λειτουργεί σαν κέντρο αναμετάδοσης, συμπυκνώνοντας κάποιες πληροφορίες ή μειώνοντας ένα σήμα, εάν για παράδειγμα το άτομο κοιμάται, πριν το μεταδώσει στον εγκεφαλικό φλοιό. Ο εγκεφαλικός φλοιός βοηθά στην επεξεργασία των συναισθημάτων, στη λήψη αποφάσεων, στην επαγγελματική μνήμη και στην προσοχή. Πολλές ικανότητες που κάνουν τους ανθρώπους μοναδικούς και διαφορετικούς από τα άλλα θηλαστικά οργανώνονται από τον εγκεφαλικό φλοιό. Πριν σχηματιστεί ο εγκεφαλικός φλοιός, σχηματίζεται μια παχιά πλάκα νευρώνων, που ονομάζεται υποπλάκα.[34] Οι νευρώνες που προορίζονται για τον εγκεφαλικό φλοιό μεταναστεύουν πρώτα στην υποπλάκα και εκεί περιμένουν να ωριμάσουν τα υποστηρικτικά κύτταρα στον φλοιό. Στη συνέχεια μεταναστεύουν στις τελικές τους θέσεις. Τελικά, η υποπλάκα εξαφανίζεται και μετατρέπεται στη λευκή ουσία.[35]
Οι επιστήμονες έχουν βρει συνδέσεις μεταξύ του θαλάμου και της υποπλάκας ήδη από την ηλικία κύησης των 12 εβδομάδων.[36] Πρόσφατη εργασία έχει δείξει ότι οι συνδέσεις μεταξύ των ακουστικών νεύρων, της ακουστικής περιοχής του θαλάμου και των νευρώνων στην υποπλάκα επιβιώνουν μέχρι την ενηλικίωση.[37] Οι ακουστικές πληροφορίες οργανώνονται με βάση τη συχνότητα στο αυτί, στο θάλαμο και τον φλοιό. Αυτό το μοτίβο οργάνωσης φάνηκε επίσης στην υποπλάκα, υποδηλώνοντας ότι η προκαταρκτική υψηλού επιπέδου επεξεργασία, μπορεί να πραγματοποιηθεί πολύ πριν ο φλοιός σχηματιστεί πλήρως.[38]
Συμπέρασμα
Για αυτόν που ακολουθεί την επιστήμη, είναι σαφές ότι τα αγέννητα παιδιά στις 12 εβδομάδες κύησης είναι ήδη εκπληκτικά πολύπλοκα ανθρώπινα όντα. Όλα τα κύρια εσωτερικά όργανα έχουν σχηματιστεί και ήδη λειτουργούν συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς. Αρχίζουν να σχηματίζονται οι εγκεφαλικές συνδέσεις που θα διαρκέσουν μέχρι την ενηλικίωση, αναπτύσσονται τα μοναδικά δακτυλικά αποτυπώματα και ήδη φαίνεται μια προτίμηση στο δεξί ή το αριστερό χέρι. Το να ελαχιστοποιήσεις ή να αγνοήσεις την ανθρώπινη φύση ενός εμβρύου ηλικίας κύησης 12 εβδομάδων σημαίνει άρνηση των σαφών και συναρπαστικών στοιχείων της επιστήμης.
* Στο κείμενο η ηλικία κύησης αναφέρεται με βάση την ΤΕΡ, και είναι κατά δύο εβδομάδες μεγαλύτερη από εκείνη που ορίζεται με βάση την στιγμή της σύλληψης.
Παραπομπές:
[1] Ronan O’Rahilly and Fabiola Müller, Developmental Stages in Human Embryos: Including a Revision of Streeter’s “Horizons” and a Survey of the Carnegie Collection (Washington D.C.: Carnegie Institution of Washington, 637, 1987); and Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019; and Dr. Maureen Condic, Charlotte Lozier Institute, On Point “A Scientific View of When Life Begins”, available at: https://lozierinstitute.org/a-scientific-view-of-when-life-begins/, June 2014.
[2] AC Guyton and JE Hall, Textbook of Medical Physiology., 10th ed. (Philadelphia: W.B. Saunders, 2000).
[3] National Institutes of Health (US) and Biological Sciences Curriculum Study, Understanding Human Genetic Variation, NIH Curriculum Supplement Series [Internet] (National Institutes of Health (US), 2007), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK20363/.
[4] Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019.
[5] The Endowment for Human Development. Carnegie Stage 23 Introduction. Available at: https://www.ehd.org/virtual-human-embryo/intro.php?stage=23
[6] Tan C, M, J, Lewandowski A, J: The Transitional Heart: From Early Embryonic and Fetal Development to Neonatal Life. Fetal Diagn Ther 2020;47:373-386.
[7] Hill, M.A. (2023, January 28),Cardiovascular System Development, Available at: https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Cardiovascular_System_Development
[8] F. S. Molina et al., “Heart Stroke Volume and Cardiac Output by Four-Dimensional Ultrasound in Normal Fetuses,” Ultrasound in Obstetrics & Gynecology: The Official Journal of the International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology 32, no. 2 (August 2008): 181–87, https://doi.org/10.1002/uog.5374.
[9] Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019. Page 181; and Hill, M.A. (2023, January 28), Cardiovascular System Development, Available at: https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Cardiovascular_System_Development
[10] Murugan VA, Murphy BO, Dupuis C, Goldstein A, Kim YH. Role of ultrasound in the evaluation of first-trimester pregnancies in the acute setting. Ultrasonography. 2020 Apr;39(2):178-189. doi: 10.14366/usg.19043. Epub 2019 Oct 16. PMID: 32036643; PMCID: PMC7065984; and Hornberger LK, Sahn DJ. Rhythm abnormalities of the fetus. Heart. 2007 Oct;93(10):1294-300. doi: 10.1136/hrt.2005.069369. PMID: 17890709; PMCID: PMC2000955.
[11] EHD: Appendix, “Appendix | Prenatal Overview,” accessed March 15, 2023. https://www.ehd.org/dev_article_appendix.php#fb16.
[12] Humphrey, T., “Some Correlations between the Appearance of Human Fetal Reflexes and the Development of the Nervous System,” in Progress in Brain Research, ed. Dominick P. Purpura and J. P. Schadé, vol. 4, Growth and Maturation of the Brain (Elsevier,1964), 93–135, https://doi.org/10.1016/S0079-6123(08)61273-X.
[13] Ibid.
[14] Peter G Hepper, Glenda R McCartney, and E. Alyson Shannon, “Lateralised Behaviour in First Trimester Human Foetuses,” Neuropsychologia 36, no. 6 (June 1, 1998): 531–34, https://doi.org/10.1016/S0028-3932(97)00156-5.
[15] Peter G. Hepper, Deborah L. Wells, and Catherine Lynch, “Prenatal Thumb Sucking Is Related to Postnatal Handedness,” Neuropsychologia 43, no. 3 (January 1, 2005): 313–15, https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2004.08.009.
[16] Babler, W. J. “Embryologic Development of Epidermal Ridges and Their Configurations.” Birth Defects Original Article Series 27, no. 2 (1991): 95–112. “Embryologic Development of Epidermal Ridges and Their Configurations.”
[17] Singh, RK, M Sharma, A Tarannum, W Pet-Paul, and L Bernard. “A Case of Three Deltas in a Fingerprint.” J Forensic Res 9, no. 413 (2018): 2. https://doi.org/10.4172/2157-7145.1000416.
[18] Babler, “Embryologic Development of Epidermal Ridges and Their Configurations.”
[19] Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019.
[20] Liley, A. W. “The Foetus as a Personality.” The Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 6, no. 2 (June 1972): 99–105. https://doi.org/10.3109/00048677209159688.
[21] de Vries, J. I. P. de, G. H. A. Visser, and H. F. R. Prechtl. “The Emergence of Fetal Behaviour. I. Qualitative Aspects.” Early Human Development 7, no. 4 (December 30, 1982): 301–22. https://doi.org/10.1016/0378-3782(82)90033-0.
[22] Ibid.
[23] Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019.
[24] Ibid.
[25] Humphrey, T., “Some Correlations between the Appearance of Human FetalReflexes and the Development of the Nervous System,” in Progress in Brain Research, ed.Dominick P. Purpura and J. P. Schadé, vol. 4, Growth and Maturation of the Brain (Elsevier,1964), 93–135, https://doi.org/10.1016/S0079-6123(08)61273-X.
[26] Hooker, D. The Prenatal Origin of Behavior. Lawrence, KS: University of Kansas Press, 1952.
[27] Okado N et al., Synaptogenesis in the cervical cord of the human embryo: Sequence of synapse formation in a spinal reflex pathway, J. Comparative Neurol. 184, 491, 1979; Okado N, Onset of synapse formation in the human spinal cord, J. Comparative Neurol. 201, 211, 1981.
[28] Humphrey, T., “Some Correlations between the Appearance of Human Fetal Reflexes and the Development of the Nervous System.”
[29] Myers LB et al., Fetal endoscopic surgery: indications and anaesthetic management, Best Pract Res Clin Anaesthesiol 18, 231, 2004, doi: 10.1016/j.bpa.2004.01.001; Anand KJS, Hickey PR. Pain and its effects in the human neonate and fetus. New England Journal of Medicine. 317, 1321-1329, 1987, doi: 10.1056/NEJM198711193172105
[30] Derbyshire SWG and Bockmann JC, Reconsidering Fetal Pain, Journal of Medical Ethics 46, 3-6, 2020, doi: 10.1136/medethics-2019-105701; Kostović I, Judaš M, The development of the subplate and thalamocortical connections in the human foetal brain, Acta Paediatr 99, 1119–1127, 2010, doi: 10.1111/j.1651-2227.2010.01811.x; Van de Velde M, De Buck F, Fetal and Maternal Analgesia/Anesthesia for Fetal Procedures, Fetal Diagnosis and Therapy 31, 201, 2012, doi: 10.1159/000338146
[31] Derbyshire and Bockmann, “Reconsidering Fetal Pain.”
[32] Sadler, Thomas W., Medical Embryology, 14th edition, 2019.
[33] Borkowski, Winslow J., and Richard L. Bernstine. “Electroencephalography of the Fetus.” Neurology 5, no. 5 (May 1, 1955): 362. https://doi.org/10.1212/WNL.5.5.362.
[34] Anna Hoerder-Suabedissen and Zoltán Molnár, “Development, Evolution and Pathology of Neocortical Subplate Neurons,” Nature Reviews Neuroscience 16, no. 3 (March 2015):133–46, https://doi.org/10.1038/nrn3915.
[35] Stuart and Bockmann, “Reconsidering Fetal Pain.”
[36] Ivica Kostović and Nataša Jovanov-Milošević, “The Development of Cerebral Connections during the First 20–45 Weeks’ Gestation,” Seminars in Fetal and Neonatal Medicine, Assessing Brain Function in the Perinatal Period, 11, no. 6 (December 1, 2006):415–22, https://doi.org/10.1016/j.siny.2006.07.001.
[37] Jessica M. Wess et al., “Subplate Neurons Are the First Cortical Neurons to Respond to Sensory Stimuli,” Proceedings of the National Academy of Sciences 114, no. 47 (November21, 2017): 12602, https://doi.org/10.1073/pnas.1710793114.
[38] Derbyshire and Bockmann, “Reconsidering Fetal Pain.”
Επιστημονική πηγή: https://lozierinstitute.org/12-facts-at-12-weeks/