τοῦ Ξεν.Τζαβάρα*
Εἶναι πραγματικὰ συγκλονιστικὸ πόσο μπορεῖ νὰ ἀλλάξει τὸν τρόπο σκέψης σου καὶ τελικὰ ὁλόκληρη τὴν ζωή σου ἕνα ταξίδι! Ὅταν – πρὶν ἀπὸ 17 ὁλόκληρα χρόνια – τὸν Αὔγουστο τοῦ 1996, δευτεροετὴς φοιτητὴς τῆς Κλασικῆς Κατεύθυνσης τῆς Φιλολογίας, ἐπισκέφθηκα γιὰ πρώτη φορὰ τὴν ἰδιαίτερη πατρίδα μου τὴν Ἴμβρο γιὰ τὴν ὁποία εἴχα ἀκούσει τόσο πολλὰ ἀλλὰ σὲ καμία περίπτωση δὲν μποροῦσα νὰ φανταστῶ ὅλα ὅσα θὰ συναντοῦσα ἐκεῖ, αἰσθάνθηκα τὴν ὑποχρέωση νὰ κάνω καὶ ὁ ἴδιος κάτι ἀπὸ τὸ δικό μου μετερίζι, μὲ βάση τὶς γνώσεις καὶ τὴν εἰδικότητά μου, προκειμένου, μαζὶ μὲ τὸ παρὸν τῆς Ἴμβρου ποὺ τότε ἔμοιαζε νὰ χάνεται, νὰ μὴν χαθεὶ καὶ τὸ παρελθόν της, ἡ πλούσια πολιτιστική της κληρονομιά, ὁ ἰμβριακὸς λαϊκὸς πολιτισμός, τὸ ἰμβριακὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα, τὰ ἤθη-ἔθιμα. Ἔτσι, ἀπὸ τὸν ἑπόμενο χειμῶνα (τοῦ 1997) ξεκίνησα γιὰ πρώτη φορὰ τὴν καταγραφὴ ἰμβριακῶν ἰδιωματικῶν λέξεων ἀρχικὰ ἀπὸ ἀκούσματα τοῦ στενότερού μου οἰκογενειακοῦ περιβάλλοντος καὶ στὴν συνέχεια τοῦ εὐρύτερου συγγενικοῦ καὶ τοῦ φιλικοῦ ἐνῶ πλέον ἀπὸ τὴν ἑπόμενη χρονιὰ οἱ ἐπισκέψεις μου στὴν Ἴμβρο ἄρχισαν νὰ μετατρέπονται σὲ ἐρευνητικὸ αὐτοσκοπὸ γιὰ τὸν περαιτέρω ἐμπλουτισμὸ τοῦ λεξιλογικοῦ μου καταλόγου ἐνῶ μετὰ τὴν ἀποφοίτησή μου ἀπὸ τὴν Κλασικὴ Κατεύθυνση τῆς Φιλολογίας στράφηκα πλέον συνειδητὰ σὲ ἐπίπεδο μεταπτυχιακοῦ καὶ διδακτορικοῦ στὴν Γλωσσολογία προκειμένου νὰ διευκολυνθεῖ ἡ – σχεδὸν ἐπαγγελματικὴ πλέον – ἐνασχόλησή μου μὲ τὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τῆς Ἴμβρου.
Παράλληλα μὲ τὴν συγκέντρωση πρωτογενοῦς ὑλικοῦ μέσω μαγνητοφωνημένων συνεντεύξεων κατὰ προτίμηση ἡλικιωμένων Ἰμβρίων καὶ συμπλήρωσης ἐρωτηματολογίων, ξεκίνησε καὶ ἡ ἀποδελτίωση κάθε ἐντύπου ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ περιέχει ἔστω καὶ μία λέξη τοῦ ἰμβριακοῦ ἰδιώματος.
Ἔτσι, μεταξὺ ἄλλων, κατάφερα νὰ ἀποδελτιώσω:
α) Τὰ 3 χειρόγραφα ποὺ ὑπάρχουν στὸ Κέντρο Ἐρεύνης τῶν Νεοελληνικῶν Διαλέκτων-Ἰδιωμάτων τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν καὶ ἀναφέρονται στὸ Ἰμβριακὸ Ἰδίωμα,
β) Τὰ 7 χειρόγραφα ποὺ ἐναπόκεινται στὸ Σπουδαστήριο Λαογραφίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ ἀναφέρονται στὰ Ἰμβριακὰ ἤθη-ἔθιμα,
γ) Τὸ βιβλίο τοῦ νησιοῦ μας ἡ γλῶσσα: Γλωσσάρι τῆς Ἴμβρου τοῦ Κώστα Ξεινοῦ,
δ) Τὶς μελέτες τοῦ ἀείμνηστου συμπατριώτη μας Γλωσσολόγου, Καθηγητῆ καὶ Πρύτανη τοῦ Α.Π.Θ. Νικόλαου Ἀνδριώτη ἀναφορικὰ μὲ τὸ Ἰμβριακὸ Ἰδίωμα (Περὶ τοῦ γλωσσικοῦ ἰδιώματος τῆς Ἴμβρου, Οἱ ἀρχαϊσμοί, τὰ σύνθετα, μεσαιωνικὰ στοιχεῖα τοῦ γλωσσικοῦ ἰδιώματος τῆς Ἴμβρου) καθὼς καὶ τὸ μνημειῶδες διαλεκτικὸ γερμανόφωνο λεξικὸ τοῦ (Archaismen in neugriechischen Dialekten),
ε) Τὶς μελέτες τοῦ Παν. Καλαϊτζὴ Ἐπαγγελματικὸ γλωσσάρι τῆς Ἴμβρου, Ἀγοραία ποίηση τῆς Ἴμβρου,
στ) Τὰ ἔργα λαογραφικοῦ ἐνδιαφέροντος τοῦ Κώστα Ξεινοῦ (Λαογραφικά τῆς Ἴμβρου), τοῦ Ἀριστείδη Πασαδαίου (Ἡ λαϊκὴ ἀρχιτεκτονικὴ τῆς Ἴμβρου, Τὸ λαϊκὸ σπίτι τῆς Ἴμβρου), τοῦ Νίκου Νταλντᾶ (Ἱστορικὴ Λαογραφικὴ Μελέτη τῆς Ἴμβρου), τοῦ Δημήτριου Φράγκου (Ἰμβριώτικες Ἱστορίες), τῆς Ἑλένης Βλάχου (Λαογραφία καὶ ἱστορία τῆς Ἴμβρου), τοῦ Ἀλέξανδρου Μπαϊκάμη (Γαμήλια ἔθιμα τῆς Ἴμβρου), τοῦ Χατζηευστράτιου Γαζιάρη (Παροιμίες καὶ Ἀφηγήματα).
ζ) Τὸ ὀνοματολογικοῦ ἐνδιαφέροντος βιβλίο τοῦ Κώστα Μαλαθούνη (Νῆσος Ἴμβρος: ὀνομάτων ἐπίσκεψις),
η) Τα ἰμβριακὰ ἔντυπα Ἴμβρος (Συλλόγου Ἰμβρίων), Ἰμβριώτικα (ΙΕΜΘ), Ἰμβριακά, Κριτόβουλος, Ἰμβριακὸς Ἀγῶνας, Ἰμβριακὸς Φάρος, Ἰμβριακὸς Τύπος, Ἰμβριακὸ Βῆμα (Κέντρο Ἰμβριακῶν καὶ Τενεδιακῶν Σπουδῶν Μελβούρνης), Ἴμβρος, Ἡ Φωνὴ τῆς Ἴμβρου (Σύλλογος Ἰμβρίων Κων/πόλης), Ἰμβριακὸς Παλμὸς (Σαλαμίνα).
Τὶς περισσότερες ἀπὸ τὶς παραπάνω ἀποδελτιωμένες λέξεις ἐνέτασσα στὴν συνέχεια σὲ ἐρωτηματολόγια μὲ τὰ ὁποῖα ἀπευθυνόμουν σὲ ἡλικιωμένους Ἰμβρίους γνῶστες τοῦ ἰδιώματος, προκειμένου νὰ διευκρινίσω περαιτέρω καὶ νὰ διασταυρώσω τὴν σημασία καὶ τὴν χρήση τους.
Τὸ Λεξικὸ περιέχει τὸ σύνολο – κατὰ τὸ δυνατὸν – τῶν ἰδιωματικῶν λέξεων ποὺ ἀπαντοῦν στὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τῆς Ἴμβρου κατὰ τὰ τελευταῖα 100 περίπου χρόνια 1920-2010. Αὐτὲς μὲ τὴν σειρά τους διακρίνονται στὶς ἑξῆς κατηγορίες:
α) Λέξεις τοῦ ἰμβριακοῦ ἰδιώματος ποὺ δὲν ἀπαντοῦν στὴν ΝΕ.Κ. (κυρίως ἰδιωματικές). π.χ.: αλικατιά, γλιτζιάζου, δισκουπάν’, κασάρα, ’λιέμι, μισκίν’ς, μπουζάς, μπουρμάς, παππούδα, πιριβρίσκου
β) Λέξεις τῆς ΝΕ.Κ. ποὺ ἀπαντοῦν καὶ στὸ Ἰμβριακὸ Ἰδίωμα ἀλλὰ μὲ 1 τουλάχιστον διαφορετικὴ σημασία (σημασιολογικὰ ἰδιωματικές). π.χ.:
αγκάθι, αγκώνας, γ’δί, κουρούνα, λουμός, νώμους, φλουρὶ
γ) Λέξεις τῆς ΝΕ.Κ. ποῦ ἀπαντοῦν καὶ στὸ Ἰμβριακὸ Ἰδίωμα ἀλλὰ μορφοφωνολογικὰ διαφοροποιημένες καὶ χωρὶς νὰ λαμβάνεται ὑπόψη τὸ φωνολογικὸ φαινόμενο τῆς κώφωσης καὶ ἀποβολῆς τῶν ἀτόνων /e, o/ καὶ /i, u/ ἀντίστοιχα (μορφοφωνολογικὰ ἰδιωματικές).
π.χ.: αβδέλλα, γαζιά, καραβουπάν’, κρουμμύδι, κρουσάρους, λιμπίδα, λούνου, μαγέριμα, πλύνου, τρώγου
Ἔτσι, προσπάθησα ἰδιαίτερα ὥστε νὰ μὴν συμπεριλάβω λέξεις ποὺ ἀπαντοῦν στὴν ΝΕ.Κ., ἐφόσον αὐτὲς δὲν διαφοροποιοῦνται εἴτε στὴν σημασία εἴτε στὴν μορφή, ὥστε νὰ διατηρηθεῖ ἀλώβητη ἡ ἔννοια τῆς ἰδιωματικότητας τοῦ Λεξικοῦ, παρόλο ποὺ κάτι τέτοιο θὰ τὸ μεγάλωνε ἀκόμη περισσότερο.
Ἀπώτερος στόχος τοῦ Λεξικοῦ εἶναι ἡ κατὰ τὸ δυνατὸν πληρέστερη παρουσίαση τῶν ἰδιωματικῶν λέξεων ποὺ ἀπαντοῦν στὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τῆς Ἴμβρου. Βασική μου φιλοδοξία εἶναι αὐτὸ νὰ καταστεῖ ἀφ’ ἑνὸς ἐγχειρίδιο ἀναφορᾶς τῶν Ἰμβρίων κάθε ἡλικίας, ποὺ θὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ἀνατρέχουν σὲ αὐτὸ ἀνὰ πάσα στιγμὴ ἐπιθυμήσουν νὰ θυμηθοῦν ἢ νὰ γνωρίσουν τὴν ἐτυμολογικὴ προέλευση κάποιας ἰμβριακῆς λέξης καὶ ἀφ’ ἑτέρου πηγὴ πληροφοριῶν τόσο γιὰ ἐπιστήμονες γλωσσολόγους, λεξικογράφους, διαλεκτολόγους, ὀνοματολόγους, λαογράφους, κοινωνιολόγους ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ προσεγγίσουν διάφορες πτυχὲς – κυρίως γλωσσικές – τοῦ λαϊκοῦ πολιτισμοῦ τῆς Ἴμβρου ὅσο καὶ γενικότερα γιὰ ὅποιον ἐνδιαφέρεται εἴτε γιὰ τὸν λαϊκὸ πολιτισμὸ καὶ κυρίως τὸ γλωσσικὸ ἰδίωμα τῆς Ἴμβρου εἴτε γιὰ θέματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὸν εὐρύτερο τομέα τῆς λεξικογραφίας, τῆς διαλεκτολογίας, τῆς λαογραφίας.
Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀναμενόμενη ἀλφαβητικὴ παρουσίαση καὶ ἑρμηνεία τῶν σημασιῶν τοῦ κάθε λήμματος, θεώρησα ἀπαραίτητο τὸν περαιτέρω προσδιορισμό του ἀπὸ ἕνα σύνολο τόσο γλωσσικῶν πληροφοριῶν ὅσο καὶ ἐξωγλωσσικῶν, πραγματολογικῶν, λαογραφικῶν, κ.λπ. στὸ ἐσωτερικὸ τῶν προτάσεων ποὺ χρησιμοποιοῦνται ὡς παραδείγματα.
Ἀναλυτικότερα:
α) Φωνητικὲς Πληροφορίες
Ἰδιαίτερα μεγάλη ἔμφαση ἔδωσα στὴν παροχὴ πληροφοριῶν ποὺ θὰ προσδιορίζουν λεπτομερῶς τὴν προφορὰ τῶν λημμάτων. Ἔτσι, δίπλα ἀκριβῶς στὸ κάθε λῆμμα ἐμφανίζεται ἡ φωνητική του μεταγραφὴ μέσα σὲ τετράγωνες ἀγκύλες ( […] ) μὲ τὴν χρήση τῶν γραμμάτων τοῦ λατινικοῦ (κυρίως) καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου ἐμπλουτισμένο μὲ τὸ σύμβολο ~, τὸ ὁποῖο ἀποδίδει τὴν οὐρανικὴ προφορὰ τοῦ συμφώνου πάνω στὸ ὁποῖο βρίσκεται (π.χ.: [maraz]) ἐνῶ τὸ ἴδιο σύμβολο χρησιμοποιεῖται καὶ στὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία (π.χ.: σ’μάδι).
Συγχρόνως, προσπάθησα νὰ κάνω συνεπῆ χρήση τῆς ἀποστρόφου ( ’ ) σὲ κάθε σημεῖο ποὺ ἔχει ἀποβληθεῖ κάποιο γράμμα ὥστε νὰ μὴν συσκοτίζεται ἡ μορφὴ τῆς λέξης (π.χ.: τ’ς ἀνέμ’ς) ἐνῶ ὅταν τὸ ἄτονο φωνῆεν /i/ (ι, η, υ, εἰ, οἱ) ἀποβάλλεται ἀφήνοντας ὡστόσο πίσω του ἕνα ἴχνος ἴδιας φωνολογικῆς ποιότητας, αὐτὸ δηλώνεται μὲ ἐκθετικὴ μορφὴ (π.χ.: [δifteri], θὰ πάρει).
β) Γραμματικὲς Πληροφορίες
Τὸ σύνολο τῶν (ἐξωτερικῶν) λημμάτων προσδιορίζεται ἀπὸ ποικίλες γραμματικὲς πληροφορίες οἱ ὁποῖες βρίσκονται κωδικοποιημένες συντομογραφικὰ μέσα σὲ ἀγκιστροειδεῖς ἀγκύλες ({…}). π.χ.:
ξιπαρτσαλώνου … {Ρ}{ξιπαρτσάλουσα / ξιπαρτσαλώθ’κι / ξιπαρτσαλουμένους} κλώθου … {Ρ}{έκλουσα-’κλώσα / κλώσ’κι / κλουσμένους} ἀγ’ός …{ΟΥΣ} {ἀγ’ού, -ό / ἀγ’οί} …
ἀγουγιάτ’ς … {ΟΥΣ} {ἀγουγιάτη / ἀγουγιάτ’δις-ἀγουγιάτηδοι} …
σ’μαδαχείλ’ς (-α/-ού, -κου) …, σουγλουμύτ’ς (-α/-σσα, -κου) …
ἀβέρτα … {ΕΠΙΡΡ} … γιρινέ … {ΠΡΟΘ} … μπιρνά … {ΣΥΝΔ} …
κιντί … {ΕΠΙΦ} …
γ) Σημασιολογικὲς Πληροφορίες
Τὸ σημαντικότερο καὶ δυσκολοτερο ἔργο ἑνὸς λεξικογράφου εἶναι ἡ ἑρμηνεία τῶν σημασιῶν τῶν λημμάτων κατὰ τρόπο ἁπλό, εὔληπτο καὶ ἐπαρκῆ. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ προσπάθησα νὰ δώσω ἰδιαίτερη ἔμφαση στὰ ἑρμηνεύματα τῶν λημμάτων τὰ ὁποῖα συνολικὰ ξεπερνοῦν τὶς 10.000 καὶ ἐμφανίζονται μετὰ τὶς φωνητικὲς καὶ γραμματικὲς πληροφορίες μὲ κανονικοὺς τυπογραφικοὺς χαρακτῆρες ὥστε νὰ διακρίνονται ἀπὸ τὶς ὑπόλοιπες πληροφορίες τοῦ κάθε λήμματος. π.χ.: καπρούλ’ (τὸ) [kaprul] {ΟΥΣ} {καπρουλιού / καπρούλια} 1 ἀπὸ τὰ πολλὰ χοντρὰ δοκάρια τῆς στέγης ποὺ βρίσκονται δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ κουρφιάτη καὶ πάνω στὰ ὁποῖα καρφώνονται τὰ σανίδια … θ’κάν’ (η) [θkan] {ΟΥΣ} {θ’κάν’ς / θ’κάνις} (γεωργ.) γεωργικὸ ἐργαλεῖο ποὺ σύρεται ἀπὸ 1 ζευγάρι βόδια καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 2 χοντρά, στενόμακρα, πελεκυμένα ξύλα σὰν σανίδια ἐνωμένα καὶ γυριστὰ πρὸς τὰ πάνω στὴν μία ἄκρη, ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ τῶν ὁποίων εἶναι προσαρμοσμένες θ’κανόπιτρις καὶ στὴν ἄλλη κάθεται ὁ γεωργὸς κατὰ τὸ ἁλώνισμα.
Στὴν πολὺ συχνὴ περίπτωση ποὺ κάποιο λῆμμα ἐμφανίζει 2 ἢ περισσότερες διαφορετικὲς σημασίες, ὁ ὁρισμὸς τῆς καθεμιᾶς δίνεται σὲ συνεχῆ ἀραβικὴ ἀρίθμηση (1, 2, 3 …), προκειμένου γιὰ τὶς βασικὲς σημασίες καὶ σὲ κεφαλαιογράμματη ἑλληνικὴ (Α, Β, Γ …) γιὰ τὶς τυχὸν ὑποδιαιρέσεις αὐτῶν ἐνῶ τυχὸν περαιτέρω διακρίσεις τῆς σημασίας γίνονται κατὰ σειρὰ μὲ τὴν χρήση συνεχοῦς μικρογράμματης λατινικῆς (i, ii, iii …) καὶ ἑλληνικῆς ἀρίθμησης (α, β, γ …).
λαγός … 1. λαγὸς (καὶ στὴν ΝΕ.Κ.). 2. (μτφ.) Α. ὁλόγυμνος / τελείως γυμνὸς … Β. ΦΡ.: (i) τ’ λαγοῦ τὰ μ’στάκια: εἶδος ἀγριολούλουδου … (ii) τ’ λαγοῦ τὰ μάτια: ξερὸς καρπὸς καυκαλήθρας …
Κάθε φορὰ ποὺ ἡ σημασία ἑνὸς λήμματος προέρχεται ἀπὸ κάποιο συγκεκριμένο ἐπαγγελματικὸ καὶ γενικότερα κοινωνικὸ τομέα (π.χ.: ξυλουργικό, οἰκοδομικό, ναυτικό, ὑφαντικό, γεωργικό, ποιμενικό, ἰχθυολογικό, μελισσοκομικό, κ.λπ.), αὐτὸς δηλώνεται συντομογραφικὰ σὲ παρένθεση. π.χ.:
μιτζί … 1. (ὑφαντ.) συνεργασία γυναικῶν γιὰ τὸ γνέσιμο τοῦ λαναρ’σμένου μαλλιοῦ … 2. (γεωργ.) συνεργασία τοῦ γεωργοῦ μὲ συγγενεῖς, φίλους, γείτονες, κ.λπ. γιὰ τὴν ἀπὸ κοινοῦ ἐκτέλεση κάποιας μεγάλης γεωργικῆς ἐργασίας …
νέσ’πους … (ποιμεν.) 1. γλιστερὸ μεῖγμα λίπους, ἱδρώτα καὶ σκόνης ποὺ σκεπάζει τὸ μαλλὶ τῶν αἰγοπροβάτων … 2. ζεστὸ νερὸ ποὺ μένει μετὰ τὴν πλύση τοῦ μαλλιοῦ τῶν αἰγοπροβάτων …
Ἀμέσως μετὰ τὸ τέλος τοῦ κάθε ἑρμηνεύματος ἀκολουθοῦν τυχὸν μεγεθυντικὰ καὶ ὑποκοριστικὰ τοῦ κυρίως λήμματος, ποὺ συνολικὰ φθάνουν σὲ ἀριθμὸ περίπου τὰ 700. π.χ.:
κ’μάρι … πήλινο (ἀρχικὰ) ἢ χάλκινο (ἀργότερα) δοχεῖο νεροῦ, κρασιοῦ, κ.λπ. μὲ 1 χερούλι, ποὺ χρησιμοποιεῖται ὡς ποτήρι. ΜΕΓΕΘ.: κ’μάρα / κούμαρους. ΥΠΟΚ.: κ’μαρί / κ’μαρούδι …
Τὰ τυχὸν μεγεθυντικὰ-ὑποκοριστικὰ μποροῦν ἀκόμη νὰ ἀκολουθοῦνται ἀπὸ ἄλλα ἰδιωματικὰ συνώνυμα καὶ ἀντώνυμα λήμματα ποὺ συνολικὰ ξεπερνοῦν τὶς 3500. Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἡ σημασία τοῦ ἐπιθέτου «ἀνόητος» ἐκφράζεται μὲ 30 λήμματα ἐνῶ ἡ ἀντίστοιχη τοῦ ρήματος «χτυπῶ» μὲ 43. π.χ.:
κουρνιάρ’ς … (μτφ. / ἐπὶ ἀνθρ.) ἀνόητος / χαζός / βλάκας / ἐλαφρόμυαλος. ΣΥΝ.: αραρός / αχμάκ’ς / βουδουκιφάλα / ζαβουκαλιάρ’ς / ζαβούλακας / ζιβζέκ’ς / ζο / ζούδι / κ’βλέλ’ / κνούδουλου / κνούκους / κουτράκ’ς / κουτρούλ’ς / ’κσίκ’ς / μπαναβάς / μπαφνιώτ’ς / μπόν’ς / μπουγάς / μπουνάκ’ς / ξόγανου / όχας / πιλικάνους / πιτ’νόμυαλους / ρουκουκέφαλου / σιρσιρής / χαϊβάν’ / χάπους / χαφίφ’ς / χουχλιούλακας …καταχιρίζου … 1. (μετβ., ἀμετβ.) ἀρχίζω / ξεκινῶ. ΣΥΝ.: αγκλουνιάζουμ’ / αρχινώ / κάνου άρχιμα / παίρνου καταχέρι / πιάνου νά – κι …. ΑΝΤ.: ἀβγατίζου / ἀπισβῶ / ἀπισώνου / καρινάρου / μπιτίζου / νταβραντίζου / ξικιφαλώνου / ξινιτέρνου … 2. (μετβ.) Α. ἐλέγχω / κάνω παρατήρηση / βάζω τὶς φωνὲς … Β. τιμωρῶ χτυπώντς / χτυπὼ / δέρνω. ΣΥΝ.: ἁλατίζου ντ’ μπρουβδιά / θέτου τοῦ μ’τσὶ / ἀργάζου τοῦ τουμάρι / γαρναδιάζου / γκιώνουμ’ στ’ς καρπαζιές / δαμάζου / δίνου πατλάκ’ / δίνου σαμάρι / ζαλουξ’λώνου / ζουματῶ / ζουναριάζου / θέτου στ’ ἀντὶ / κάνου τοῦ ξ’στρί / κάνου τοῦ ταλίμ’ / κάνου τοῦ ψυχ’κό / κασαγιαντίζου / καστιγάρου / κουπανίζου / βάνου διαργυρου στ’ ἀφτὶ / βρουντῶ / ζ’λουπατῶ / κάνου άμμουρου / κουλουκόφτου / μαλλουγδέρνου / ματσιακόφτου / μ’σουσιλιάζου / μ’τσουθέτου / ξαγκλησιάζου / ξικ’τρίζου / ξιμπουστανίζου / ξισιάζου / ξιτ’νάσσου ντ’ γκιλιμπία / ξ’λιάζου / ξ’λουφέγγου στοῦ ξύλου / παίζου τοῦ κουρκμᾶ / σκιτζεύου / σπάζου / σπάζου τοῦ σαγούν’ / σιάζου / στ’βάζου / στ’λειαρίζου / τ’νάσσου τὰ σκαμάγγια / τραβῶ κασαγιά / τσβικίζου / φαστέρνου / φ’σκώνου.
δ) Παραδείγματα
Κομβικὸ σημεῖο καὶ σημαντικὴ ἰδιαιτερότητα τοῦ Λεξικοῦ θεωρῶ ὅτι εἶναι ἡ ἔνταξη καθεμιᾶς ἀπὸ τὶς 10.000 λέξεις-λήμματα (καθὼς καὶ τῶν ἐπιμέρους σημασιῶν τους) σὲ ἰσάριθμα παραδείγματα μὲ τὴν μορφὴ φράσεων σὲ γνήσιο ἰδιωματικὸ λόγο ποὺ δίνονται σὲ πλαγιασμένη μορφὴ στὰ πλαίσια μάλιστα τῶν ὁποίων παρέχονται συχνά, ὅπου αὐτὸ ἤταν δυνατὸ καὶ σκόπιμο, πολύτιμες λαογραφικὲς καὶ ὀνοματολογικὲς πληροφορίες. π.χ.: γροικῶ … 1. (μετβ., ἀμετβ.) Α. ἀκούω. ΠΑΡΑΔ.: Τί κάθισι κι γροικᾶς; // Ἰσένα μ’λῶ βρέ, δὲ γροικᾶς; Β. βλέπω / παρατηρῶ. ΣΥΝ.: βιγλίζου / ἀγναδεύου. ΠΑΡΑΔ.: Τί γροικᾶς ἀπ’ τοῦ παναθύρι; // Κάθουμ’ κι γροίκουμ’ μουναχόζ-οὐμ’. Γ. καταλαβαίνω / κατανοῶ / ἀντιλαμβάνομαι. ΣΥΝ.: ἀγναντίζου / κουτιάζου / νουγῶ / ντιγνιντίζου. ΠΑΡΑΔ.: Ἰγῶ ντοὺ γροίκ’σα μὶ μιᾶς τί ἤθιλι ἀλλὰ δὲ μίλουμ’ γιὰ νὰ διω τί θὰ κάν’. // Ἐ ντὶπ καθόλ’ δὲ γροικᾶς, καμέν’ γ’ναίκα! 2. (μετβ.) νιώθω / αἰσθάνομαι. ΠΑΡΑΔ.: Ἂχ πάγου-πάγου, τί κουρασιὰ εἶν’ αὐτήν’; Δὲ γροικῶ τὰ πουδάρια μ’ πουθόλ’! 3. (ἀμετβ. / μτφ.) ΦΡ.: δὲ γροικῶ ποὺ πάν’ τὰ πέντι: δὲν γνωρίζω τίποτα / «δὲν ξέρω ποὺ πάν’ τὰ τέσσερα». ΠΑΡΑΔ.: Δὲ γροικᾶ ποὺ πάν’ τὰ πέντι κι μ’λᾶ κιόλα! ἀκατουστή … (ὑφαντ.) ἑκατὸ πλήρεις περιστροφὲς τῆς κλωστῆς στὸ τ’λιγάδι. ΠΑΡΑΔ.: Ἡ θειά μας ἡ Κατινάρα πέρασι ντ’ν ἀκατουστὴ ἀπ’ τοῦ τ’λιγάδι σντ’ν ἀνὲμ’ γιὰ νὰ ντή ντ’λὶξ’ στὰ καλαμ’κάνια.
Τελειώνοντας, θεωρῶ ὅτι θὰ ἦταν παράλειψή μου νὰ μὴν ἐκφράσω τὶς θερμές μου εὐχαριστίες πρὸς ὅλους ὅσους συνέβαλαν περισσότερο ἢ λιγότερο γιὰ τὴν πραγματοποίηση καὶ ἔκδοση τοῦ παρόντος Λεξικοῦ. Συγκεκριμένα, θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω:
Τὸν Πρόεδρο τοῦ ΟΔΕΓ κ. Καρκανιᾶ τόσο γιὰ τὴν εὐγενικὴ παραχώρηση τῆς αἴθουσας «ΔΑΙΔΑΛΟΣ» γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς ἐκδήλωσης ὅσο καὶ γιὰ τὸν ἐπιτυχημένο συντονισμὸ τῆς παρουσίασης.
Τὸν Γενικὸ Γραμματέα τοῦ ΟΔΕΓ κ. Γ. Παυλάκο ποὺ εἶχε τὴν εὐθύνη τῆς ὅλης ἐκδήλωσης.
Τὸν Σύλλογο Ἰμβρίων ποὺ σήμερα ἐκπροσωπεῖται ἀπὸ τὸν κ. Ν. Κοιλό, τὸν κ. Σ. Σταγιᾶ καὶ τὴν κ. Μ. Τριανταφύλλου γιὰ τὴν παρουσία καὶ τὴν βοήθειά τους.
Τοὺς 2 ἀξιότιμους ὁμιλητὲς ποὺ μᾶς τίμησαν μὲ τὴν παρουσία τους. Συγκεκριμένα, τὸν κ. Χρ. Χαραλαμπάκη, Καθηγητὴ Γλωσσολογίας τοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν καθὼς καὶ τὴν κ. Ἑλ. Σελλᾶ, Καθηγήτρια Γλωσσολογίας τοῦ Τμήματος Τουρκικῶν Σπουδῶν καὶ Σύγχρονων Ἀσιατικῶν Σπουδῶν γιὰ τὰ πολὺ ἐνδιαφέροντα, εὔστοχα καὶ ἐμπεριστατωμένα σχόλιά τους ἀναφορικὰ μὲ τὸ Λεξικὸ καὶ τὸ Ἰμβριακὸ Ἰδίωμα γενικότερα.
* Ὁ Ξενοφῶν Τζαβάρας εἶναι Διδάκτορας Γλωσσολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.
http://www.odeg.gr/oi-ekdhlwseis-mas/2-uncategorised/135-paroysiash-leksikoy.html