Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 1ο – Χαμομήλι

16 Απριλίου 2024 σε ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ

Εισαγωγή

            Η Ελληνική γη είναι πολύ πλούσια σε φυτά και βότανα που πολλά από αυτά   ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι η  συστηματική και οργανωμένη χρήση τους ως φάρμακα στην Ελλάδα έχει τις ρίζες της περίπου 2500 χρόνια πριν, ξεκινώντας κυρίως από τους Ιπποκράτη, Διοσκουρίδη, Αριστοτέλη και Γαληνό. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε κάποια βασικά φυτά και βότανα που φύονται στην ελληνική γη  και την φαρμακευτική χρήση των.

Αναγνώριση:   

Η σωστή αναγνώριση του φυτού είναι ουσιώδους σημασίας διότι πολλά από αυτά μοιάζουν μεταξύ τους εξωτερικά. Εάν έχουμε κάποια αμφιβολία καλό είναι να μην κόψουμε το φυτό διότι μια λάθος αναγνώριση μπορεί να απολήξει σε δηλητηρίαση. Καλό είναι όπου μπορούμε να έχουμε  καλλιεργούμενα βότανα προς ευκολία συγκομιδής και αποφυγή λαθών. Φυσικά τα αυτοφυή έχουν πιο ισχυρή δράση αρκεί να έχουμε την εμπειρία που απαιτείται για την σωστή αναγνώρισή τους.

Συγκομιδή γενικά:  

Το κάθε φυτό έχει τον δικό του τρόπο και χρόνο όπου γίνεται η συγκομιδή, γι αυτό τον λόγο θα αναφερθούμε  για το κάθε φυτό ξεχωριστά στην συνέχεια του άρθρου. Πρέπει να προσέχουμε να επιλέξουμε φυτά μακριά απο ρυπογόνους παράγοντες π.χ. όχι στις άκρες των δρόμων, μέσα σε ρεματιές όπου υπάρχουν σκουπίδια κλπ. Καλό είναι να προσέχουμε να συλλέγουμε μόνο υγιή φυτά. Ανάμεσα στην συγκομιδή και την επεξεργασία του φυτού καλό είναι ο χρόνος να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος λόγω αποξήρανσης του φυτού και εξασθένησης μερικών ουσιών που περιέχει. Καλό επίσης είναι το προς συλλογή φυτό να είναι σε πλήρη ωριμότητα ,ώστε να έχει την υψηλότερη συγκέντρωση σε ενεργά συστατικά. Η βέλτιστη χρονική στιγμή της συγκομιδής είναι όταν το φυτό έχει ελάχιστη υγρασία εξωτερικά π.χ. νωρίς το απόγευμα σε ηλιόλουστη ημέρα.

Βασικοί τρόποι επεξεργασίας:

Η επεξεργασία των βοτάνων γίνεται με σκοπό την παρασκευή γιατρικών.Υπάρχουν πολλοί τρόποι επεξεργασίας των φυτών. Εδώ θα αναφερθούμε σε τέσσερις: τα εγχύματα (σε νερό),τα αφεψήματα, τα έλαια με έγχυση και τα σιρόπια. Αναλόγως τον τρόπο που θα εφαρμόσουμε αλλάζει  η ποιότητα και η ποσότητα των αποδεσμευόμενων ενεργών συστατικών του κάθε βοτάνου καθώς και η διάρκεια ζωής του παρασκευάσματος.

    Το έγχυμα είναι ο απλούστερος τρόπος επεξεργασίας για τα υπέργεια μέρη του φυτού. Γίνεται όπως το τσάι χρησιμοποιώντας νερό το οποίο έχει βράσει και τοποθετώντας το μέσα το βότανο ή το μίγμα βοτάνων για περίπου 10 λεπτά. Προσοχή ,το κάθε βότανο έχει την δική του δοσολογία. Εάν θέλουμε μπορούμε να προσθέσουμε μια κουταλιά μέλι.Το έγχυμα μπορεί να διατηρηθεί σε δροσερό μέρος μέχρι 24 ώρες.

    Το αφέψημα είναι μια πιο ισχυρή μέθοδος επεξεργασίας και εφαρμόζεται για τις ρίζες,τα κλωνάρια, τον φλοιό και τους καρπούς ενός φυτού. Το αφέψημα παριλαμβάνει τον σιγανό βρασμό αυτών σε νερό. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί νωπό ή αποξηραμένο υλικό το οποίο θα πρέπει προηγουμένως να έχει τεμαχιστεί σε μικρά κομματάκια.Προσοχή και εδώ με την αναλογία νερού – βοτάνου ώστε να έχουμε την επιθυμητή συγκέντρωση. Ο χρόνος βρασμού είναι 20-30 λεπτά αναλόγως του φυτού. Το αφέψημα μπορεί να διατηρηθεί σε δροσερό μέρος μέχρι 48 ώρες

   Τα έλαια με έγχυση είναι μια μέθοδος επεξεργασίας όπου τα λιποδιαλυτά μέρη του φυτού εκχυλίζονται στο έλαιο.Τα εν θερμώ εγχεόμενα βότανα σε έλαια βράζονται σιγανά, ενώ τα εν ψυχρώ εγχεόμενα θερμαίνονται με φυσικό τρόπο υπό την επήρρεια της ηλιακής ακτινοβολίας.Η πρώτη μέθοδος είναι γρήγορη αλλά το έλαιο δεν έχει μεγάλη διάρκεια ζωής  ενώ η δεύτερη είναι πολύ πιο αργή μέθοδος και το έλαιο μπορεί να κρατήσει τις ιδιότητές του μέχρι και για ένα έτος. Για εξωτερική χρήση εάν θέλουμε ένα πιο ισχυρό έλαιο μπορούμε σε έλαιο που έχει γίνει έγχυση να επαναλάβουμε την διαδικασία με νέο βότανο. Το έλαιο μπορεί να διατηρηθεί σε αεροστεγείς φιάλες από σκουρόχρωμο γυαλί μέχρι και για 1 χρόνο.

    Τα σιρόπια γίνονται με την ανάμιξη ενός εγχύματος ή αφεψήματος και μελιού ή αραφινάριστης ζάχαρης σε ίσες αναλογίες.Το μέλι και η ζάχαρη είναι άριστα συντηρητικά μέσα. Ένα πλεονέκτημα της μεθόδου είναι ότι έχουν μαλακτική δράση και είναι ότι πρέπει για την παρασκευή μιγμάτων για τον βήχα και για τον ερεθισμένο λαιμό.Με την γλυκιά τους γεύση μπορούν να καλύψουν αρκετά την δυσάρεστη οσμή και γεύση πολλών φυτών , για τον λόγο αυτό έχουν μεγάλη απήχηση στα παιδιά.Σε ένα σκεύος θερμαίνουμε το μέλι ή την ζάχαρη και προσθέτουμε το έγχυμα ή αφέψημα και ανακατεύουμε μέχρι να ομογενοποιηθεί το μείγμα. Έπειτα κρυώνουμε και το βάζουμε σε αποστειρωμένες φιάλες με φελλό σε δροσερό μέρος ή στο ψυγείο μέχρι και για 6 μήνες.

ΧΑΜΟΜΗΛΙ

Το χαμομήλι ή Ματρικαρία το χαμαίμηλον ή Χαμαίμηλον το κοινόν     (λατινική ονομασία: Matricaria chamomilla L) είναι  μονοετές φυτό με ύψος μέχρι 35 εκατοστά, αυτοφυές και καλλιεργείται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και άλλων περιοχών του πλανήτη με αντίστοιχες κλιματικές συνθήκες. Το όνομά του σημαίνει μήλο που είναι κάτω από το έδαφος (χάμω – μήλο).Η συγκομιδή γίνεται την άνοιξη προς καλοκαίρι. Στην Ελλάδα αθφονεί  ως αυτοφυές τόσο στα ορεινά όσο και στα πεδινά μέρη. Από το χαμομήλι χρησιμοποιούμε τα άνθη τα οποία ως νωπά μπορούμε να παρασκευάσουμε έκχυμα σε έλαιο ή εάν τα αποξηράνουμε μπορούμε να παρασκευάσουμε έκχυμα σε νερό ή αφέψημα. Το χαμομήλι έχει πληθώρα ενεργών συστατικών με κυριότερα τα πτητικά έλαια, φλαβονοειδή, γλυκοζίτες, κουμαρίνες και ταννίνες. Οι χρήσεις του βοτάνου είναι πάρα πολλές με κυριότερες εξ’ αυτών ως αντιφλεγμονώδες, αντισπασμωδικό, χαλαρωτικό, τονωτικό, αντιαλλεργικό και αντιμικροβιακό. Επίσης έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Κλινικές δοκιμές στην Γερμανία το 1987 έχουν δείξει πως κρέμα που παρασκευάστηκε με χαμομήλι είχε πολύ καλή ικανότητα επούλωσης πληγών.Το 1993 σε κλινική δοκιμή όπου χρησιμοποιήθηκαν χαμομήλι και άλλα 4 βότανα έδειξαν πως είναι πολύ αποτελεσματικό στην καταπραύνση των κολικών των νηπίων. Παραδοσιακά το χαμομήλι χρησιμοποιούταν εξωτερικά όπου υπήρχε μόλυνση ή ερεθισμός του δέρματος  και των οφθαλμών και εσωτερικά ως έκχυμα σε νερό για συμπτώματα του γαστρεντερικού.

ΧΡΗΣΕΙΣ:

            Το χαμομήλι μπορεί να ληφθεί εσωτερικά  για τα προβλήματα του πεπτικού τόσο σε ενήλικες όσο και σε μικρά παιδιά. Το βότανο είναι κατάλληλο για τους πόνους, την δυσπεψία, την οξύτητα, την γαστρίτιδα,τα αέρια,  τον τυμπανισμό,τους κολικούς και καταπραύνει την ευερεθιστότητα φέρνοντας υπνηλία. Επίσης το έκχυμα χαμομηλιού χρησιμεύει εξωτερικά έως τοπικό αντιμικροβιακό- αντισηπτικό για απολύμανση πληγών, ερεθισμένο δέρμα, κνησμό,  δερματίτιδα και επιπεφυκίτιδα. Μελέτες έχουν δείξει πως ασθενείς με κοινό κρυολόγημα αναπνέοντας ατμό χαμομηλιού έχουν βελτίωση των συμπτωμάτων τους.

ΒΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ:

            Το νωπό φυτό εάν έρθει σε άμεση επαφή με το δέρμα για αρκετό χρόνο, μπορεί να προκαλέσει δερματίτιδα λόγω της πολύ υψηλής συγκέντρωσης των ενεργών συστατικών που περιέχει.

 Ένα από τα πιο γνωστά παρασκευάσματα είναι το έκχυμα σε νερό. Σε ένα ποτήρι νερό που έβρασε και απομακρύνθηκε από την εστία θερμότητας ,ρίχνουμε περίπου 1κτ.΄του γλυκού αποξηραμένο βότανο. Αφήνουμε για 10 λεπτά , στραγγίζουμε, κρυώνουμε και κατόπιν το χρησιμοποιούμε είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά.

Ένα άλλος όχι και τόσο γνωστός αλλά σχετικά απλός τρόπος παρασκευής είναι το έγχυμα σε έλαιο (εν ψυχρώ). Για την παρασκευή του ελαίου χρησιμοποιούμε νωπό βότανο (άνθη που πριν λίγο έχουν συλλεχθεί) τοποθετώντας τα χωρίς να τα πιέζουμε σε ένα γυάλινο δοχείο με καπάκι (π.χ. βάζο) . Έπειτα γεμίζουμε το δοχείο με ελαιόλαδο έτσι ώστε να καλύπτει το λάδι το βότανο. Το τοποθετούμε σε άμεσο ηλιακό φώς για 15 – 25 ημέρες ηλιοφάνειας περίπου. Κατά την διάρκεια των ημερών αυτών προσέχουμε να είναι τα άνθη καλυμμένα με το λάδι για να μην μουχλιάσουν. Τέλος στραγγίζουμε και βάζουμε το λάδι σε γυάλινα μπουκάλια ώστε να είναι έτοιμο για χρήση. Συντηρείται σε θερμοκρασία δωματίου για 1-2 χρόνια. Αυτή η μέθοδος έχει το πλεονέκτημα της μεγάλης διάρκειας του παρασκευάσματος λόγω της αντοχής του ελαίου στον χρόνο.

Γ. Π.

1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

   1. Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 1ο – Χαμομήλι
   2. Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 2ο – Τσουκνίδα
   3. Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 3ο  – Αγριοτριανταφυλλιά
   4. Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 4ο – Σύμφυτο
   5. Φυτά και Βότανα της Ελληνικής Γής και Θεραπευτική Χρήση αυτών – Μέρος 5ο – Βαλσαμόχορτο
   6. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 6ο – Σκόρδο
   7. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 7ο – Γαϊδουράγκαθο
   8. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 8ο – Βασιλικός
   9. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 9ο – Θυμάρι
   10. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 10ο – Δενδρολίβανο
   11. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 11ο – Κρεμμύδι
   12. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 12ο – Ρίγανη
   13. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 13ο – Αγριοράδικο
   14. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 14ο – Λεμόνι
   15. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 15ο – Σχίνος (Μαστιχόδενδρο)
   16. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 16ο – Μαϊντανός
   17. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 17ο – Σέλινο
   18. Φυτά καί Βότανα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς καί Θεραπευτική Χρήση αὐτῶν – Μέρος 18ο – Μέντα

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. https://kentromeletisarxaiasthourias.wordpress.com/2015/05/13/matricaria-chamomilla-%CF%87%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CE%AF%CE%BC%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%BD-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BD-%CF%87%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CE%BB%CE%B9/
2. ΒΟΤΑΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ – ΜΕΓΑΛΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Andrew Chevallier , Εκδόσεις Δομική.
3. INTRODUCTION TO BIOTECHNOLOGY, Ray V Herren, 2^nd edition ,pages 268-269.
4. CHAMOMILE, A HERBAL MEDICINE OF THE PAST WITH BRIGHT FUTURE Janmejai k Srivastava, Eswar Shankar, Sanjay Gupta. (https://www.researchgate.net/publication/49658820_Chamomile_A_herbal_medicine_of_the_past_with_a_bright_future_Review).

1/7/20