Ἡ ἐπ’ ὀνόματι τῆς Γεννήσεως τῆς Θεοτόκου Ἱερὰ Μονὴ Βελλᾶς βρίσκεται ΒΔ τῶν Ἰωαννίνων, δίπλα στὰ ἐρείπια τῆς ὁμώνυμης πόλεως καὶ κοντὰ στὸν ποταμὸ Καλαμᾶ. Ἀρχικὰ ἡ Ἱερὰ Μονὴ Βελλᾶς ἱδρύθηκε, κατὰ τὸν Χ. Σούλη, τὸν ΙΑ’ αἰῶνα, ἡ δὲ νῦν ὑπάρχουσα τὸ 1745, ὅπως μαρτυρεῖ ὑπέρθυρη ἐπιγραφὴ στὸν ναὸ τῆς Μονῆς. Τὸ 1863 ἔγινε σταυροπηγιακὴ ἀλλὰ πολὺ νωρὶς κατέστη πάλι ἐνοριακή, ὑπαγομένη κατ’ ἀρχὰς στὸν Βελλᾶς, ἔπειτα στὰ Ἰωάννινα καὶ πάλι τὸ 1876 στὸν Βελλᾶς. Ἐπὶ τουρκοκρατίας καὶ μέχρι τὰ προεπαναστατικὰ χρόνια ἦταν σπουδαῖο ἐκπαιδευτικὸ ἵδρυμα, πνευματικὸς φάρος σὲ ὅλη τὴν περιοχὴ τῆς Βελλᾶς.
Ὑπῆρξε κάτοχος μεγάλης κτηματικῆς περιουσίας ἐδῶ καὶ στὴ Ρουμανία, ὅπου κατεῖχε εὐπρόσοδο μετόχι καλούμενο Μπαμπιένι, τιμώμενο στὸ ὄνομα τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Τὸ 1817 ὁ Ἀλῆ Πασᾶς ἄρπαξε τὴν περιουσία τῆς Μονῆς. Κατόπιν τούτου, οἱ μοναχοὶ κατέφυγαν στὴν Κέρκυρα ἀπὸ τὴν ὁποία ἐπανῆλθαν, ἄγνωστο πότε· κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἀπουσίας τους πρόκριτοι τοῦ Ζαγορίου οἰκειοποιοῦνταν τὰ ἔσοδα τῆς Μονῆς. Τὸ 1860 ἡ Ρουμανικὴ Κυβέρνηση δήμευσε ὁλόκληρη τὴν περιουσία της, τὰ δὲ ἔσοδα μετὰ τὴ δήμευση ἦταν τόσο ἀσήμαντα, ὥστε εὐλόγως προκλήθηκε ἡ διαμαρτυρία καὶ τοῦ Ἐπισκόπου τῆς Μονῆς καὶ τῶν προυχόντων τῶν χωριῶν γύρω ἀπὸ αὐτή. Τὸν ΙΘ’ αἰῶνα ἡ Μονὴ περιπίπτει σὲ μαρασμό. Τὸ 1911 ὁ τότε Μητροπολίτης Βελλᾶς καὶ Κονίτσης Σπυρίδων Βλάχος, φιλοδοξῶν νὰ τὴν ἀνασυστήση σὲ πνευματικό κέντρο, ἱδρύει, μὲ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τὸ ἱεροδιδασκαλεῖο Βελλᾶς.
Ἡ Ἱερὰ Μονὴ Βελλᾶς μετὰ τὴν καταστροφὴ τῆς ὁμωνύμου πόλεως ἔγινε ἕδρα Ἐπισκοπῆς. Ὁ ναὸς τῆς Μονῆς ἔχει σπουδαιοτάτη σημασία ἀπὸ ἀρχιτεκτονικῆς καὶ ἁγιολογικῆς ἀπόψεως. Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι μέσα σὲ αὐτὸν εἰκονογραφοῦνται καὶ Ἕλληνες φιλόσοφοι καὶ ἱστορικοί. Ἐπιπλέον, στὸ ἀριστερὸ μέρος τοῦ πρόναου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Μονῆς σώζονται, στὸ ὀστεοφυλάκιο, ὀστᾶ διαφόρων μοναχῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ