Η Elaine Spector ανυπομονούσε να μάθει αν ο γιος της είχε επιστρέψει με ασφάλεια στη φοιτητική εστία του στο Τέξας μετά από μια πρόσφατη επίσκεψη στο σπίτι τους στη Βαλτιμόρη. Αλλά αντί να περιμένει να της τηλεφωνήσει ή να της στείλει μήνυμα, η μαμά συνέχιζε τη μέρα της περιμένοντας ένα καθησυχαστικό «ντινγκ» από το τηλέφωνό της.
Αυτό συμβαίνει επειδή, όπως άλλα 32 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, η Spector και ολόκληρη η οικογένειά της έχουν εγκαταστήσει το Life360 στα τηλέφωνά τους. Η εφαρμογή παρακολουθεί συνεχώς το πού βρίσκονται τα τρία παιδιά της ενημερώνοντάς την πότε κινούνται, πότε έχουν φτάσει με ασφάλεια στο σπίτι, αν βρίσκονται κάπου που δεν θα έπρεπε και μια ολόκληρη σειρά από άλλα δεδομένα. «Έφτασαν στο σχολείο, ντινγκ. Έφτασαν σπίτι, ντινγκ», λέει η Spector δικηγόρος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. «Είναι απλώς ένας τρόπος για να γνωρίζουμε ως οικογένεια πού βρίσκονται όλοι».
Η οικογένεια χρησιμοποιεί την εφαρμογή εδώ και αρκετά χρόνια και η Spector λέει ότι, ενώ τα μικρότερα παιδιά της τείνουν να απενεργοποιούν τις τοποθεσίες τους κατά καιρούς, ο μεγαλύτερος γιος της ήταν πάντα χαλαρός με τη χρήση της. Όμως παρόλο που είναι τώρα πια 18 ετών και ζει στην άλλη μεριά της χώρας παραδέχεται ότι η ιδέα να βγει από την εφαρμογή και να της αφαιρέσει αυτά τα καθησυχαστικά ντινγκ την κάνει να νιώθει άγχος. «Δεν θέλω να γίνω ο “γονιός του ελικοπτέρου” (που διαρκώς πετάει ελεγκτικά πάνω από το κεφάλι του παιδιού) αλλά χρησιμοποιούμε την εφαρμογή εδώ και καιρό και ένα μέρος του εαυτού μου διστάζει να το κόψει εντελώς» λέει.
Οι εφαρμογές παρακολούθησης οικογένειας έχουν αυξηθεί σε δημοτικότητα την τελευταία δεκαετία. Το φυσικό ένστικτο του γονέα να προστατεύει τα παιδιά του είναι δομικό στοιχείο της ανάπτυξης – αλλά αυτές οι εφαρμογές συνεχίζουν να αναπτύσσονται καθώς πολλοί γονείς αισθάνονται ότι ο κόσμος –τόσο ο πραγματικός όσο και ο διαδικτυακός– είναι εγγενώς και ολοένα και περισσότερο επικίνδυνος.
Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι οι γονείς που θέλουν να τις χρησιμοποιήσουν θα πρέπει να σκεφτούν πολύ καλά πώς θα το κάνουν και πώς θα μιλήσουν στα παιδιά τους για αυτές. Οι εφαρμογές γίνονται όλο και πιο εξελιγμένες στα δεδομένα που συλλέγουν, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την προσωπική ασφάλεια. Και τα παιδιά που μεγαλώνουν υπό την παρακολούθηση εφαρμογών φθάνουν τώρα στην ενηλικίωση, αφήνοντας τους γονείς με το δίλημμα – πότε τις απενεργοποιούν;
Εικονικοί φράχτες, παρακολούθηση ταχύτητας και πολλά άλλα
Ενώ το Life360 κυριαρχεί στην αγορά οικογενειακής παρακολούθησης – αυτή τη στιγμή είναι η έκτη εφαρμογή μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τις περισσότερες λήψεις στο iOS App store τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ – υπάρχει μια τεράστια γκάμα διαθέσιμων λογισμικών, τα οποία προσφέρουν στους γονείς διαφορετικούς βαθμούς παρακολούθησης.
Η Ghislaine Bombusa, επικεφαλής ψηφιακού τμήματος της Internet Matters με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία συμβουλεύει τους γονείς για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, λέει ότι υπάρχουν ουσιαστικά δύο τύποι επιλογών παρακολούθησης. Η επιλογή μεταξύ των δύο «εξαρτάται από το τι τύπος γονέα είστε, όσον αφορά το πόσο στενά θέλετε να παρακολουθείτε το παιδί σας».
Οι απλούστερες είναι οι εφαρμογές κοινής χρήσης τοποθεσίας, οι οποίες εγκαθίστανται σε τηλέφωνα, όπως το Find My Friends σε συσκευές iOS ή το Google Family για Android. Υπάρχουν επίσης άλλες εφαρμογές που επιτρέπουν στους χρήστες να συλλέγουν ένα φαινομενικά απεριόριστο εύρος δεδομένων από συνδεδεμένα τηλέφωνα.
Περιλαμβάνονται λειτουργίες όπως το geofencing (δημιουργία εικονικού “φράχτη” γύρω από μία περιοχή στην οποία επιτρέπεται να κινείται το παιδί), κατά τη χρήση του οποίου αποστέλλεται μια ειδοποίηση όταν ένα τηλέφωνο βγαίνει από ή εισέρχεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή.
Για γονείς με έφηβους οδηγούς, υπάρχει επίσης παρακολούθηση ταχύτητας και ανίχνευση σύγκρουσης – κάτι που η Spector λέει ότι της έχει φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο. Στο πιο ακραίο άκρο της αγοράς, εφαρμογές όπως το FindMyKids επιτρέπουν σε έναν γονέα να ενεργοποιεί εξ αποστάσεως το μικρόφωνο στο τηλέφωνο του παιδιού του και ακόμη και να μαγνητοσκοπεί ήχο, ενώ το TeenSafe υπερηφανεύεται για την “stealth mode” (μυστική λειτουργία) του, χάρη στην οποία, όπως διαφημίζει η εταιρεία, το παιδί «δεν θα μάθει ποτέ ότι οι γονείς του το παρακολουθούν».
Πέρα από τη φυσική παρακολούθηση, οι εφαρμογές μπορούν επίσης να διαχειριστούν την ψηφιακή ζωή ενός παιδιού, «είτε πρόκειται για το τι ξοδεύει εάν διαθέτει χαρτζιλίκι για χρήση στο διαδίκτυο, είτε για το πώς χρησιμοποιούν τις κονσόλες παιχνιδιών, ή πότε τις χρησιμοποιούν», λέει η Bombusa. Εφαρμογές όπως το OurPact επιτρέπουν σε έναν γονέα να βλέπει στιγμιότυπα οθόνης των διαδικτυακών αλληλεπιδράσεων του παιδιού του, ενώ το Bark πρακτικά σαρώνει τα μηνύματά του για να ειδοποιήσει τους γονείς για «ανησυχητικές αλληλεπιδράσεις».
Αν και η Bombusa δεν πιστεύει ότι όλοι οι γονείς χρησιμοποιούν τώρα τέτοιες εφαρμογές, θεωρεί ότι ο πολλαπλασιασμός τους και το ύψος της επένδυσης σε αυτές είναι σίγουρα ενδεικτικά της υψηλής ζήτησης. Μια έρευνα του 2019 σε γονείς και κηδεμόνες στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι το 40% χρησιμοποιούσε κάποιο είδος παρακολούθησης GPS σε καθημερινή βάση.
Και πρόκειται για πραγματικά μεγάλες επιχειρήσεις. Μόνο το Life360 έχει εκτιμηθεί σε πάνω από 1 δισ. δολάρια και λειτουργεί σε περισσότερες από 140 χώρες. Ενώ πολλές εφαρμογές έχουν δωρεάν επιλογές, οι περισσότερες προσφέρουν επίσης την επιλογή αναβάθμισης σε λογαριασμούς επί πληρωμή για πρόσθετες λειτουργίες ή για σύνδεση περισσότερων συσκευών. Το Circle για παράδειγμα, το οποίο παρακολουθεί τη χρήση του Διαδικτύου, ξεκινά από 9,99 δολάρια τον μήνα και το πρόγραμμα πέντε συσκευών της TeensSafe είναι επί του παρόντος στα 99,99 δολάρια τον μήνα.
Δεδομένα εναντίον εμπιστοσύνης
Οι εφαρμογές παρακολούθησης τοποθεσίας διαφημίζονται ως βασικά εργαλεία γονικής μέριμνας σε έναν κόσμο γεμάτο κινδύνους. Βασίζονται στο ότι οι γονείς πιστεύουν ότι όσο γνωρίζουν πού βρίσκεται το παιδί τους, θα είναι πιο ασφαλές ή ότι τα παιδιά θα αποφύγουν την επικίνδυνη συμπεριφορά, αν ξέρουν ότι παρακολουθούνται. Και σίγουρα υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες γονείς έχουν χρησιμοποιήσει εφαρμογές παρακολούθησης για να βρουν εφήβους που είχαν εμπλακεί σε κάποιο ατύχημα ή ακόμα και πέσει θύματα απαγωγής.
Αλλά η Sonia Livingstone, καθηγήτρια στο τμήμα ΜΜΕ και Επικοινωνίας στο London School of Economics and Political Science, πιστεύει ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία απολύτως απόδειξη ότι οποιαδήποτε από αυτές τις εφαρμογές κρατά τα παιδιά πιο ασφαλή. «Δεν έχω δει ποτέ κανένα αποδεικτικό στοιχείο και κοιτάζω όλα τα στοιχεία», λέει.
Ως ειδική στα ψηφιακά δικαιώματα και την ασφάλεια των παιδιών, που έχει γράψει πολλά βιβλία για την ανατροφή των παιδιών στην ψηφιακή εποχή, η Livingstone πιστεύει ότι η εκτεταμένη υιοθέτηση εφαρμογών παρακολούθησης είναι μια κατανοητή απάντηση στον βομβαρδισμό άρθρων σχετικά με τους «τρομερούς κινδύνους για τα παιδιά μας». Ωστόσο, υποστηρίζει ότι μακροπρόθεσμα, οι εφαρμογές παρακολούθησης μπορεί να έχουν «ακούσιες αλλά και επιζήμιες συνέπειες», ιδίως στη σχέση γονέα-παιδιού.
Οι κατασκευαστές εφαρμογών και οι διαφημιστές μπορεί να θέλουν να κάνουν τους γονείς να πιστεύουν ότι η απόκτηση μιας εφαρμογής είναι μια πράξη γονεϊκής αγάπης, λέει η ίδια, αλλά «το πιο σημαντικό πράγμα για την ανάπτυξη είναι να μαθαίνει το παιδί να εμπιστεύεται τους γονείς και οι γονείς το παιδί». Το να στηρίζονται σε μια εφαρμογή για να μάθουν πού βρίσκεται ένα παιδί ή τι κοιτάζει στο διαδίκτυο, ιδίως αν αυτό γίνεται εν αγνοία του, μπορεί να υπονομεύσει σοβαρά αυτήν την εμπιστοσύνη, κάτι που μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε πιο επικίνδυνες επιλογές ή να αναζητήσουν ευέλικτους τρόπους να αποφύγουν τον εντοπισμό. Πέρα από το δικαίωμα στην ασφάλεια, τα παιδιά έχουν επίσης δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, ιδιαίτερα καθώς μεγαλώνουν, τονίζει η Livingstone.
Σίγουρα δεν χρειάζεται να ψάξετε πολύ για να βρείτε εφήβους –και ακόμη και μεγαλύτερα άτομα– που αισθάνονται ότι οι γονείς τους καταπατούν αυτά τα δικαιώματα ή δεν είναι πρόθυμοι να αφήσουν τα ψηφιακά ηνία. Το Reddit είναι γεμάτο ιστορίες νέων που αισθάνονται περιορισμένοι από την αγχώδη τηλε-παρακολούθηση των γονιών τους.
Μια πρόσφατη ανάρτηση στο subreddit του Insane Parents έγραφε: «Η μαμά μου είδε ότι η τοποθεσία μου ήταν απενεργοποιημένη στο Life360 και απείλησε να κλείσει το τηλέφωνό μου και επίσης μου είπε ότι δεν μπορώ να οδηγώ πια το αυτοκίνητο (ενώ μένω μία ώρα μακριά από τη σχολή μου)… Ω, σας είπα επίσης ότι είμαι 20 χρονών;» Ένας άλλος στο subreddit Life360, όπου οι χρήστες ανταλλάσσουν συμβουλές για το πώς να αποφύγουν την παρακολούθηση, είπε ότι ήταν 19 ετών, αλλά η μαμά τους πλήρωνε για το τηλέφωνό τους, επομένως τους ανάγκασε να κατεβάσουν την εφαρμογή. «Είμαι κυριολεκτικά σπίτι όλη την ώρα εκτός κι αν είμαι στο μάθημα, στο οποίο με πηγαινοφέρνει η ίδια. Γιατί νιώθει την ανάγκη να παρακολουθεί την τοποθεσία μου όταν βρίσκομαι μόνο σε δύο μέρη;»
Η Livingstone λέει ότι υπάρχει πράγματι αληθινός κίνδυνος η γονική παρακολούθηση «να μετατραπεί από παρεμβατική σε κακοποιητική». Υποστηρίζει ότι είναι «κρίσιμο για την αυτονομία μας και την προσωπική μας ακεραιότητα να μην παρατηρείται κάθε ιδιωτική μας σκέψη. Αυτό σημαίνει ιδιωτικό».
Ένα επιπλέον βασικό μέλημα για την Livingstone είναι ο «τρομακτικός» όγκος δεδομένων που συλλέγουν οι εταιρείες τεχνολογίας πίσω από αυτές τις εφαρμογές. Ενώ το Life360 λέει ότι παρέχει στους χρήστες «πλήρη έλεγχο και διαφάνεια» στις πληροφορίες τους και ότι οι ρυθμίσεις μπορούν να τροποποιηθούν ανάλογα με τις προτιμήσεις του ατόμου, πολλές εφαρμογές είναι αρκετά ανοιχτές στην κοινή χρήση δεδομένων με τρίτα μέρη όπως ασφαλιστικές εταιρείες. Η Livingstone πιστεύει ότι υπάρχει μια ανησυχητική έλλειψη κατανόησης, ακόμη και μεταξύ των ειδικών, σχετικά με τον τρόπο χρήσης των δεδομένων ή τον τρόπο χρήσης τους στο μέλλον.
Η Spector λέει ότι δεν ανησυχεί «καθόλου» για τη συλλογή δεδομένων και πιστεύει ότι τα πλεονεκτήματα υπερτερούν κατά πολύ των ανησυχιών σε αυτόν τον τομέα. Όμως η Livingstone υποστηρίζει ότι οι γονείς πρέπει να σκεφτούν πολύ όχι μόνο για τους άμεσους κινδύνους, αλλά και για το πώς μπορεί να αναπτυχθεί η τεχνολογία την επόμενη δεκαετία. Τα δεδομένα που συγκεντρώνονται για ένα επτάχρονο παιδί σήμερα θα μπορούσαν, θεωρητικά, να τροφοδοτηθούν σε κάποιον «λαμπρό αλγόριθμο» στο μέλλον, ο οποίος θα κάνει διακρίσεις εναντίον τους με βάση το ιστορικό των κινήσεών τους.
«Κανείς δεν θα ήθελε να συμβεί κάτι τέτοιο, οπότε πιστεύω ότι οι γονείς θα πρέπει πραγματικά να σκεφτούν πολύ προσεκτικά προτού δώσουν αυτή την πρόσβαση σε οποιονδήποτε».
Όρια και ισορροπία
Ωστόσο, εάν ένας γονέας πιστεύει ότι μια εφαρμογή είναι η σωστή προσέγγιση για εκείνον, υπάρχουν τρόποι να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους που επισημαίνει η Livingstone.
Η Bombusa λέει ότι είναι σημαντικό η χρήση μιας εφαρμογής να είναι κάτι που κάνουν γονείς και παιδιά μαζί, μετά από μια ανοιχτή συνομιλία, και ότι το παιδί ξέρει ότι δεν αντικαθιστά τη σωστή σχέση εμπιστοσύνης τους. Βεβαιωθείτε ότι όλοι οι ενδιαφερόμενοι καταλαβαίνουν τι θα κάνει η τεχνολογία, γιατί τη θέλετε, ποια όρια βάζετε και, κυρίως, πώς νιώθει το παιδί γι’ αυτήν, προσθέτει. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας η προσαρμογή της χρήσης των εφαρμογών με την πάροδο του χρόνου, καθώς το παιδί μεγαλώνει και χρειάζεται περισσότερη ανεξαρτησία.
«Νομίζω ότι έχει να κάνει με τη συμπεριφορά που δείχνει το παιδί σας. Εάν το χρησιμοποίησαν όταν πήραν για πρώτη φορά το τηλέφωνο και ακολούθησαν τους κανόνες… θα μπορούσε ίσως να γίνει μια συζήτηση για την απενεργοποίηση ορισμένων από αυτές τις εφαρμογές παρακολούθησης. Ή ίσως απλώς να πούμε: “Εντάξει, θα το ενεργοποιώ μόνο όταν νιώθω ότι υπάρχει μια ανησυχία”, και όχι όλη την ώρα».
Η Livingstone, ωστόσο, ανησυχεί ότι υπάρχουν υπερβολικά πολλά ερωτηματικά σχετικά με το τι κάνουν οι εφαρμογές παρακολούθησης στα παιδιά και την ανάπτυξή τους, για να προτείνει τη χρήση τους. «Απλώς δεν ξέρουμε πώς θα είναι για αυτή τη γενιά παιδιών να μεγαλώσει σε έναν κόσμο στον οποίο πάντα παρακολουθούνταν, και δεν χάθηκαν ποτέ και έπρεπε να ανακτήσουν τον εαυτό τους από μόνα τους», λέει. «Σέβομαι πραγματικά το άγχος των γονιών που τους κάνει να πιστεύουν ότι αυτή θα μπορούσε να είναι μια λύση και τους προσκαλώ πραγματικά να βρουν μια διαφορετική».
Η Spector είναι περήφανη που η οικογένειά της έχει το είδος του «ανοιχτού διαλόγου» που προτείνει η Bombusa, επομένως δεν χρειάστηκε ποτέ να «αστυνομεύσει» τις δραστηριότητες των παιδιών της. Αλλά παραδέχεται ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να εγκαταλείψει αυτά τα τακτικά «ντινγκ» από το Life360 και την ηρεμία που νιώθει ξέροντας ότι μπορεί να δει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκονται τα παιδιά της. «Δεν νομίζω ότι ο εθισμός είναι μια ανακριβής λέξη, γιατί στη σκέψη του να μην το έχω αυτό αγχώνομαι», λέει.
Ο μεγαλύτερος γιος της εξακολουθεί να είναι χαρούμενος που έχει την εφαρμογή προς το παρόν, «γιατί ξέρει ότι δεν τον παρακολουθώ ούτε τον ελέγχω», λέει. Ξέρει όμως ότι έρχεται η ώρα που θα χάσει τα «ντινγκ». «Θα μου το έλεγε αν δεν το ήθελε και θα το σεβόμουν. Θα ήταν δύσκολο, αλλά δεν θα ήταν το πρώτο δύσκολο πράγμα που χρειάστηκε να κάνουμε ως γονείς».
Αναδημοσίευση από BBC