Πρόλογος – Οἱ Κυδωνιές στίς ἀρχές τοῦ 19ου Αἰώνα
Στό ψηφιδωτό των χριστιανικῶν κοινοτήτων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας οἱ Κυδωνιές (Ἀϊβαλί) κατεῖχαν μιά περίοπτη θέση. Καί αὐτό γιατί ἦταν ἀπό τίς ἐλάχιστες πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας πού δέν εἶχε σχεδόν καθόλου μουσουλμάνους κατοίκους. Οἱ Κυδωνιές ἱδρύθηκαν στό τέλος τοῦ 16ου ἤ στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰώνα ἀπό κατοίκους τῆς Λέσβου, οἱ ὁποῖοι ἐγκατέλειψαν τήν πατρίδα τούς ἀναζητώντας προστασία ἀπό τίς ἐπιδρομές τῶν πειρατῶν ἀλλά καί καλύτερους ὅρους διαβίωσης. Εἶναι ἄγνωστο πόσοι ἦταν οἱ ἄποικοι, ὅταν δημιουργήθηκε ὁ πρῶτος οἰκισμός· ἡ ἀνάπτυξη ὅμως τῆς πόλης ὑπῆρξε ραγδαία καί ἀπό τά μέσα του 18ου αἰώνα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στήν οἰκονομική καί πνευματική ζωή τῆς περιοχῆς. Τό 1773, κατά τήν ἐπικρατέστερη ἄποψη, ὁ Σουλτάνος παραχώρησε εἰδικά προνόμια στήν Μικρασιατική πόλη, χάρις τον κληρικό Ἰωάννη Δημητρακέλλη, γνωστό καί ὡς Οἰκονόμο (ἀπό τό ἐκκλησιαστικό ἀξίωμά του) καί τόν δραγουμάνο τοῦ στόλου Νικολάου Μαυρογένη (1770-1786). Σύμφωνα μέ τά προνόμια αὐτά ὁ Σουλτάνος ἀναγνώριζε τίς Κυδωνιές ὡς καθαρά χριστιανική κοινότητα, ἐνῶ καί ἡ φορολογία πού ἐπιβαλλόταν ἦταν περιορισμένη, σέ σχέση μέ τήν σκληρή φορολογία πού πλήρωναν οἱ χριστιανικές κοινότητες. Οὐσιαστικά ἡ Τουρκική ἐξουσία ἀντιπροσωπευόταν μόνο ἀπό τόν καδή καί τόν βοεβόδα οἱ ὁποῖοι διορίζονταν μέ τήν συγκατάθεση τῆς κοινότητας καί μισθοδοτοῦνταν ἀπό αὐτήν.
Χάρις τά προνόμια αὐτά καί τήν ἐλαστική φορολόγηση, πολύ σύντομα στίς Κυδωνιές ἀναπτύχθηκε τό ἐμπόριο κι ἡ ναυτιλία κομίζοντας σημαντικά οἰκονομικά ὀφέλη στούς κατοίκους της. Στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα οἱ Κυδωνίες διέθεταν νοσοκομεῖο, λεπροκομεῖο, σχολεῖα καί ἦταν ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα κέντρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ στήν Μικρά Ἀσία. Τό μεγαλύτερο πολιτιστικό ἐπίτευγμα της πόλης ἦταν ἡ περίφημη Ἀκαδημία της στήν ὁποία εἶχαν διδάξει οἱ μεγάλοι διδάσκαλοι τοῦ Γένους Βενιαμίν Λέσβιος (δίδαξε φιλοσοφία, μαθηματικά καί φυσιογνωστικές ἐπιστῆμες, μαθήματα «καινοφανῆ» γιά τήν ἐποχή) καί Θεόφιλος Καΐρης. Οἱ Κυδωνίες εἶχαν περίπου 25.000 κατοίκους, ἐνῶ γύρω στούς 400 ἦταν μυημένοι στήν Φιλική Ἑταιρεία.
Ὁ Ἑλληνικός στόλος ἐμφανίζεται μπροστά στό λιμάνι τῶν Κυδωνιῶν
Μετά τήν ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων τήν 25η Μαρτίου 1821 καί τήν συμμετοχή τῶν σημαντικότερων πλοιοκτητικῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου σέ αὐτή, ὁ καθαρά χριστιανικός χαρακτήρας τῆς πόλης τῶν Κυδωνιῶν καί ἡ πιθανότητα συμμετοχῆς της στήν ἐπανάσταση εἶχε προβληματίσει ἰδιαίτερα τήν Ὀθωμανική ἡγεσία. Ὁ Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ ἔδωσε αὐστηρές ὁδηγίες στόν Τοῦρκο διοικητή τοῦ Ἀϊδινίου νά ἐξασφαλίσει τήν τάξη στήν περιοχή. Αὐτός ἀπέστειλε ἀμέσως 700 στρατιῶτες στήν περιοχή τῶν Κυδωνιῶν, οἱ ὁποῖοι στρατοπέδευσαν ἔξω ἀπό τήν πόλη δημιουργώντας συνεχῶς προστριβές μέ τόν τοπικό πληθυσμό. Πολύ σύντομα οἱ Τοῦρκοι ἐνισχύθηκαν ἀπό ἄτακτα στίφη μουσουλμάνων ὁπλοφόρων τῆς περιοχῆς (ζεϊμπέκιδες κτλ) πού ἐποφθαλμιοῦσαν τόν πλοῦτο τῶν κατοίκων, ἐλπίζοντας σέ μιά ἔνοπλη ἐπέμβαση καί λεηλασία της, ἐνῶ καί ὁ Τουρκικός στόλος ἔκανε τήν ἐμφάνισή του στό λιμάνι τῆς πόλης. Οἱ κάτοικοι τῶν Κυδωνιῶν συνεχῶς διαβεβαίωναν τίς Ὀθωμανικές Ἀρχές γιά τήν νομιμοφροσύνη τους, ἐνῶ οἱ πρόκριτοι τούς εἶχαν μεταβεῖ στήν Περγάμο ὡς αἰχμάλωτοι. Οἱ Κυδωνιεῖς πλέον ζοῦσαν σέ ἕνα καθεστώς καθημερινῆς τρομοκρατίας καί ἀντιλαμβάνονταν ὅτι ἡ ἐπίθεση τῶν μουσουλμάνων ἦταν ἁπλῶς θέμα χρόνου.
Στίς 24 Μαΐου εμφανίζεται στήν περιοχή της Μυτιλήνης απεναντι ἀπό τίς Κυδωνίες ὁ ἑνωμένος ἐπαναστατικός Ἑλληνικός στόλος πού τόν ἀποτελοῦσαν 52 πλοῖα, 30 μίστικα καί δύο πυρπολικά ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Ὑδραίου Γιακουμάκη Τομπάζη. Σκοπός τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου ἦταν νά ἐμποδίσει τόν Τουρκικό στόλο νά ἐπιβάλλει ξανά τήν ἐξουσία τοῦ Σουλτάνου στό Αἰγαῖο, ἐξασφαλίζοντας την μεταφορά Τουρκικῶν στρατευμάτων ἀπό τήν Μικρά Ἀσία στήν ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα. Στίς 27 Μαΐου ὁ Ἑλληνικός στόλος σημειώνει τήν πρώτη μεγάλη του ἐπιτυχία μέ τήν ἀνατίναξη του απομονωμένου ἀπό τόν ὑπόλοιπο στόλο Τουρκικοῦ δικρότου (1) “Μανσουριγιέ” ἀπό τόν Ψαριανό πλοίαρχο Δημήτριο Παπανικολή μέ πυρπολικό.
Μετά τήν ἀξιοσημείωτη αὐτή πρώτη ἐπιτυχία πού ἀναπτέρωσε τό ἠθικό των Ἑλλήνων, ὁ Ἑλληνικός στόλος ἐμφανίστηκε στίς 2 Ἰουνίου μπροστά στό λιμάνι τῶν Κυδωνιῶν τό ὁποῖο εἶχε ἐκκενωθεῖ ἐσπευσμένα ἀπό τόν Τουρκικό στόλο πού ἀποσύρθηκε στόν Ἑλλήσποντο λόγω τοῦ φόβου τῶν Ἑλληνικῶν πυρπολικῶν (2). Ἡ ἐμφάνιση τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου ἔδωσε τό ἔναυσμα (3) στούς τρεῖς χιλιάδες ἔνοπλους μουσουλμάνους ὑπό τόν Δαούτ Πασά να εισβάλλουν στην πόλη καί νά ὀχυρωθοῦν στά σπίτια καί στό λιμάνι της. Ἀποσπάσματα Τούρκων κυκλοφοροῦσαν στοῦ δρόμους τῆς πόλης ὑβρίζοντας χυδαία τους κατοίκους γιά τό χριστιανικό τους φρόνημα καί δημιουργώντας συνεχῶς βίαια ἐπεισόδια εἰς βάρος τους. Ἡ καθημερινή αὐτή ἀφόρητη κατάσταση μεγάλωσε τήν ἀγωνία τῶν κατοίκων πού καταλάβαιναν πώς ἡ καταστροφή πλησίαζε. Ἤδη ἀπό τίς προηγούμενες ἡμέρες οἱ εὐπορότεροι Κυδωνιεῖς εἶχαν ξεκινήσει νά ἐκκενώνουν τήν πόλη μεταφέροντας τίς οἰκογένειές τους καί τήν κινητή τους περιουσία στά ἐπαναστατημένα γειτονικά Μοσχονήσια.
Ὁ Ἑλληνικός στόλος μετέφερε γιά λόγους ἀσφαλείας, ὅλους τους Κυδωνιεῖς πού εἶχαν καταφύγει στά Μοσχονήσια (ἀλλά καί ντόπιους Μοσχονησιῶτες) στά Ψαρά. Ἡ πλειοψηφία ὅμως τῶν κατοίκων τῶν Κυδωνιῶν πού εἶχαν παραμείνει στήν πόλη, βρισκόταν σέ πολύ μεγάλο κίνδυνο λόγω τῆς παρουσίας τῶν Τούρκων πού εἶχαν κατασκηνώση στήν ὕπαιθρο. Ἔτσι, οἱ κάτοικοι πού βρίσκονταν ἐγκλωβισμένοι στίς Κυδωνίες ἀπέστειλαν τόν Βενιαμίν Λέσβιο στά Μοσχονήσια γιά νά ζητήσουν ἀπό τόν Τομπάζη νά σώσει καί αὐτούς, μεταφέροντάς τους στά Ψαρά. Ὁ Τομπάζης αποφασισε τήν ἑπομένη νά πλεύσει μέ ὅλο τόν στόλο καί νά σώσει ὅσους περισσότερους Κυδωνιεῖς μποροῦσε. Τά χαράματα τῆς 3ης Ἰουνίου 1821 ἡμέρα Παρασκευή, ξημέρωνε ἄλλη μιά τραγική ἡμέρα γιά τόν Ἑλληνισμό, μέ τόν Ἑλληνικό στόλο νά προβάλλει ἐνώπιόν της Τουρκοκρατούμενης πόλης. Χιλιάδες κάτοικοι τῆς πόλης βρίσκονταν συνωστισμένοι στο λιμάνι τῆς πόλης ἐκλιπαρώντας γιά τήν σωτηρία τους, πολλοί ἄλλοι παρέμεναν ἀκόμη στήν πόλη διστάζοντας νά ἐγκαταλείψουν τίς ἐστίες τους, ἐλπίζοντας ὅτι τό κακό μποροῦσε νά ἀποτραπεῖ τελικά. Ἡ πρόσθετη δυσκολία ἦταν ὅτι ὁ Ἑλληνικός στόλος δέν μποροῦσε νά πλησιάσει γιατί τά νερά τοῦ λιμανιοῦ ἦταν ἀβαθῆ.
Ἡ καταστροφή τῶν Κυδωνιῶν καί ὁ ἐξανδραποδισμός τῶν κατοίκων της ἀπό τόν Τουρκικό ὄχλο
Ἡ δυσκολία τῆς ἐπιχείρησης ἦταν καταφανής καθώς οἱ Τοῦρκοι εἶχαν ὀχυρωθεῖ στήν ἀκτή, οἱ Ἕλληνες ὅμως δέν δείλιασαν. Ὑπό τό σφοδρό πῦρ τῶν Τούρκων (4), τά μικρά σκάφη πού ἦταν ἐφοδιασμένα καί μέ μικρά κανόνια, ἀποβίβασαν ἄγημα χιλίων ἐπίλεκτων Ἑλλήνων ναυτῶν, οἱ ὁποῖοι χάρις τή βοήθεια ἐνόπλων Κυδωνιατῶν πού εἶχαν ὀχυρωθεῖ σέ σπίτια καί πυροβολοῦσαν τούς Τούρκους, ἀπώθησαν τούς μουσουλμάνους πρός τήν πόλη μετά ἀπό ἀγωνιώδεις μάχες σῶμα μέ σῶμα. Οἱ Τοῦρκοι μετά τήν ἀρχική τους ὑποχώρηση, συγκεντρώθηκαν στό κέντρο τῆς πόλης ὅπου σύναψαν μάχη μέ τούς Ἕλληνες, στήν ὁποία ἡττήθηκαν ἐκ νέου, ὑποχωρώντας πρός τίς ἀκραῖες συνοικίες τῆς πόλης. Μετά τήν ὑποχώρησή τους, οἱ Τοῦρκοι ξεκίνησαν νά λεηλατοῦν τά σπίτια χριστιανῶν καί νά τά πυρπολοῦν. Ἡ φωτιά δέν ἄργησε νά μεταδοθεῖ στίς ὑπόλοιπες συνοικίες τῆς πόλης δημιουργώντας πανικό στούς ἐναπομείναντες ἀμάχους κατοίκους πού σέ κατάσταση ἀλλοφροσύνης συνέρρεαν πρός τό λιμάνι γιά νά σωθοῦν. Σέ λίγες ὧρες τό μεγάλο ἐμπορικό καί πολιτιστικό κέντρο τῶν Κυδωνιῶν δέν ὑπῆρχε πιά. Ἡ φωτιά κατέκαψε τά σπίτια καί τά δημόσια κτήρια τῆς πόλης, ἐνῶ στάχτη ἔγινε ἡ Ἀκαδημία τῶν Κυδωνιῶν (5) μέ τό καινούργιο της τυπογραφεῖο τό ὁποῖο ἡ κοινότητα εἶχε ἀγοράσει μόλις δύο χρόνια πρίν ἀπό τό Παρίσι. Ὁ τυπογράφος Κωνσταντῖνος Τόμπρας πού εἶχε ἐκπαιδευτεῖ δυό χρόνια στό ἐξωτερικό μέ ἔξοδα τῆς κοινότητας γιά νά λειτουργήσει τό τυπογραφεῖο, γλύτωσε ἀπό τήν καταστροφή καί κατέφυγε στήν ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα ὅπου ἔμελλε νά προσφέρει τίς πολύτιμες ὑπηρεσίες του. Σύμφωνα μέ τήν περιγραφή τοῦ Ἰωάννου Φιλήμωνος,
«ἡ πυρκαϊά, ἅμα τεθεῖσα, ηὐξήθη κολοσσιαία, ἕνεκα τῶν πολλῶν ἐλαιουργείων καί ἐλαιοπωλείων· οἱ ναοί, ἡ σχολή, ἡ βιβλιοθήκη καί πάντα τα καταστήματα κατέπεσαν ὁλοκαυστα. Πατέρες, σύζυγοι, τέκνα, περιέτρεχον ἀπό τοῦ ἑνός εἰς τό ἄλλο μέρος τρομώδη καί ἀμηχανούντα, ὅπως διεκφύγωσι τήν σφαγήν… Οὕτω κατεστράφη ἡ πόλις τῶν Κυδωνιῶν, σφαγεῖσα καί αἰχμαλωτισθεῖσα κατά τό ἕν τρίτον, λεηλατηθεῖσα κατά τό ὅλον καί ἀποτεφρωθεῖσα κατά κράτος».
Μέσα στό νερώνειο σκηνικό της φλεγόμενης πόλης οἱ Ἕλληνες ναυτικοί κατάφεραν μέ αὐτοθυσία ὄχι μόνο νά ἐκκενώσουν τό λιμάνι ἀπό τούς Κυδωνιεῖς πού εἶχαν καταφύγει ἐκεῖ, ἀλλά καί νά σώσουν πολλούς μέσα ἀπό τήν πύρινη κόλαση πού κατέστρεφε τήν πόλη. Τά πλοιάρια πηγαινοέρχονταν ἀπό τήν ἀκτή στά Ἑλληνικά πλοῖα μέ ὅση ταχύτητα ἐπέτρεπαν τά κουπιά τῶν ναυτῶν μεταφέροντας ἀμάχους. Ἀλλά καμία ἀνθρώπινη δύναμη ὑπό τόσο ἀντίξοες συνθῆκες δέν θά μποροῦσε νά σώσει τό σύνολο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς πόλης. Πολλοί Κυδωνιεῖς εἴτε κάηκαν ζωντανοί, εἴτε πνίγηκαν στήν προσπάθειά τους νά κολυμπήσουν πρός τά Ἑλληνικά πλοῖα γιά νά σωθοῦν, ὅπως ἐπίσης ὑπῆρχαν μαρτυρίες γιά γυναῖκες πού ἔπεσαν στήν θάλασσα γιά νά γλιτώσουν απο τα χέρια τῶν Τούρκων. Στίς συμπλοκές πού ἔγιναν μέσα στήν πόλη σκοτώθηκαν 200 Ἕλληνες τοῦ ναυτικοῦ ἀγήματος πού ἔκανε τήν ἐξόρμηση καί 500 Τοῦρκοι.
Ἡ συμπεριφορά των σκληροτράχηλων Ἑλλήνων ναυτικῶν πρός τούς δοκιμαζόμενους Κυδωνιεῖς ὑπῆρξε ἀπό κάθε ἄποψη ὑποδειγματική. Πολλοί ναῦτες παρέδωσαν πολύτιμα ἀντικείμενα πού βρῆκαν σέ σπίτια Κυδωνιατῶν στούς κατόχους τους (6). Στό ἡμερολόγιο τοῦ Ἀναστασίου Τσαμαδοῦ (17 Ἰουνίου) καταγράφεται ὅτι οἱ ναυτικοί μέ ζῆλο ὅλη τήν νύχτα περιποιήθηκαν τίς γυναῖκες καί τά παιδιά πού ἦταν μισοπεθαμένοι ἀπό τά τραγικά γεγονότα καί τή ζάλη τῆς θάλασσας, ἐνῶ τούς σκέπαζαν μέ πανιά, παντιέρες ἤ ἀκόμη καί μέ τά ἴδια τούς τά ροῦχα. Σύμφωνα πάντα μέ τό ἡμερολόγιο ἐν πλῶ γεννήθηκαν καί παιδιά ἀπό ἑτοιμόγεννες γυναῖκες, Τό μοναδικό ἀγόρι πού γεννήθηκε βαπτίστηκε “Ἐλευθέριος”. Ὁ Ἑλληνικός στόλος ἔπλεε πρός τά Ψαρά κομίζοντας χιλιάδες Κυδωνιεῖς πρόσφυγες πού κοιτοῦσαν τή φλεγόμενη πόλη τους μέ δάκρυα στά μάτια γιά τήν καταστροφή τῶν σπιτιῶν, τῶν περιουσιῶν καί τῶν ζωῶν τους. Μόνο στό “Θεμιστοκλῆ” τοῦ Τομπάζη βρίσκονταν 800 πρόσφυγες. Πολλοί ἄλλοι ὅμως πού ἐγκλωβίστηκαν στήν φλεγόμενη πόλη, αἰχμαλωτίστηκαν ἀπό τούς Τούρκους καί μεταφέρθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη. Ἐκεῖ πουλήθηκαν στά σκλαβοπάζαρα μέ τίμημα 25 γρόσια ἀνά ἄτομο.
Ἐπίλογος – ἡ πρώτη καταστροφή τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ
Οἱ Τοῦρκοι ὀργίστηκαν ἀπό τίς ἀπώλειες πού εἶχαν στίς Κυδωνιές καί ξεκίνησαν νά λεηλατοῦν ὅλες τίς μικρές χριστιανικές κοινότητες τῆς βορειοδυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Μέρος τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου παρέμεινε στήν περιοχή γιά νά σώσει ὅσες χριστιανικές οἰκογένειες κατέφευγαν στά παράλια γιά νά σωθοῦν. Στίς ἡμέρες πού ἀκολούθησαν διασώθηκαν ἀκόμη 400 κάτοικοι τοῦ Γενιτσαροχωρίου. Χάρις τίς γενναῖες προσπάθειες τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου διασώθηκαν στά Ψαρά πάνω ἀπό 25.000 πρόσφυγες ἀπό τήν εὐρύτερη περιοχή τῆς βορειοδυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ἡ κατάσταση τῶν προσφύγων σύμφωνα μέ τίς ἀναφορές τῆς βουλῆς τῶν Ψαρῶν πρός τούς προκρίτους τῆς Ὕδρας, ἦταν ἀληθινά τραγική. Πολλοί ἐξ αὐτῶν ἦταν τραυματισμένοι σοβαρά, ἄλλοι εἶχαν χάσει τά λογικά τους ἀπό τήν τραγική τους μοίρα, ἐνῶ μέλη πολλῶν οἰκογενειῶν εἶχαν χαθεῖ μεταξύ τους.
“Τούς δέ ἐπίλοιπούς τους ἐβγάλαμεν εἰς τήν γῆν διά νά ρεποζάρουν καί νά ἐγνωρισθοῦν τά παιδιά μέ τές μητέρες των καί οἱ γυναῖκες μέ τούς ἄνδρες των, ὁπού τή ἀληθεία, ἀδελφοί, σᾶς λέμεν, κλαίγει τινάς νά παρατηρῆ τήν ἀξιοθρήνητον αὐτῶν κατάστασιν….”
Οἱ Ψαριανοί δέχθηκαν μέ καλοσύνη καί ἀνθρωπισμό τούς δυστυχισμένους αὐτούς ἀνθρώπους τούς ἐγκατέστησαν σέ σπίτια στήν ἐξοχή, ἐνῶ τούς ἐπέτρεψαν νά χρησιμοποιοῦν τά ἀμπέλια καί τα οπωροφόρα δεντρα γιά τήν ἐπιβίωσή τους. Ἐπειδή ὅμως οἱ πρόσφυγες συνεχῶς αὐξάνονταν, ἡ βουλή τῶν Ψαρῶν ἔστειλε πολλούς καί στά ὑπόλοιπα νησιά, ὥστε νά ἀποφευχθεῖ ὁ συνωστισμός καί οἱ μεταδοτικές ἀσθένειες πού ἐκείνη τήν ἐποχή θέριζαν τούς πληθυσμούς τῶν νησιῶν. Οι περισσότεροι ἄνδρες Κυδωνιεῖς ὑπηρέτησαν στά πλοῖα τοῦ Ἑλληνικοῦ ναυτικοῦ, ἐνῶ κάποιοι ἄλλοι σχημάτισαν ἐθελοντικό στρατιωτικό σῶμα ὑπό τόν Θεόφιλο Καΐρη καί πολέμησαν μέ γενναιότητα μέχρι τήν ἀπελευθέρωση.
Τά αἱματηρά γεγονότα τῶν Κυδωνιῶν εἶχαν φοβερές ἐπιπτώσεις καί στούς χριστιανούς τῆς Σμύρνης. Ἐκεῖ, ἤδη ἀπό τόν Μάρτιο ὁ Σουλτάνος εἶχε ἐπιτρέψει στόν Τουρκικό ὄχλο νά ἐξοπλιστεῖ γιά νά ἀντιμετωπίσει μιά πιθανή ἐξέγερση τῶν Ἑλλήνων τῆς πόλης. Τό γεγονός αὐτό σε συνδυασμό μέ τήν παρουσία ἀτάκτων ὁπλοφόρων πού συγκεντρώνονταν στήν περιοχή γιά νά μεταφερθοῦν διά θαλάσσης στήν ἐπαναστατημένη Πελοποννησο, δημιούργησαν μιά ἀφόρητη κατάσταση γιά τούς κατοίκους τῆς πόλης μέ καθημερινά ἐπεισόδια, βιαιοπραγίες καί λεηλασίες τῶν περιουσιῶν τους. Μετά τά γεγονότα στίς Κυδωνιές, Τουρκικές ὁπλισμένες συμμορίες διέτρεχαν τούς δρόμους τῆς πόλης δολοφονώντας Ἕλληνες ὅπου τους ἔβρισκαν. Σύμφωνα μέ ἀναφορές προξένων κατά μέσο ὄρο δολοφονοῦνταν 8 μέ 10 Ἕλληνες τήν ἡμέρα, ἐνῶ συνολικά ἀπό τόν Ἀπρίλιο ὡς τόν Αὔγουστο εἶχαν δολοφονηθεῖ στήν Σμύρνη 2.000 Ἕλληνες….
Ι. Β. Δ.
Σημειώσεις
(1) Δίκροτο λεγόταν τό πολεμικό πλοῖο πού εἶχε δύο συστοιχίες πυροβόλων. Ἡ ἀκριβής ὁρολογία στά Ἀγγλικά εἶναι ship of the line. (Ὅσοι ἀπό ἐσάς ἔχετε παίξει CIVILISATION 4 στόν ὑπολογιστή θά μέ καταλαβαίνετε…)
(2) Σύμφωνα μέ τόν Διονύσιο κόκκινο , ὁ Τουρκικός στόλος ἀποσύρθηκε στόν Ἑλλήσποντο, ἐπειδή ὁ Καπουδᾶν πασάς φοβόταν πιθανή ἀπώλεια ἄλλου πλοίου. Ὁ Τουρκικός στόλος λάμβανε χρηματοδότηση ἀπευθείας ἀπό τό θυσαυροφυλάκιο τοῦ Σουλτάνου, ὁ ὁποῖος γιά τόν λόγο αὐτό δέν ἀνεχόταν ἀπώλεια πλοίου ἐπί ποινή θανάτου τοῦ ὑπευθύνου. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ ναύαρχος τοῦ Τουρκικοῦ στόλου ἀνέφερε στόν Σουλτάνο ὅτι τό δίκροτο πού βύθισε ὁ Παπανικολής εἶχε δῆθεν ναυαγήσει…
(3) Σύμφωνα μέ τήν Τουρκική ἐκδοχή τῶν γεγονότων, ἡ τελική καταστροφή τῆς πόλης προῆλθε ἀπό τήν παρουσία τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου καί τόν φόβο τῶν Τούρκων γιά πιθανή ἀπόβαση τῶν Ἑλλήνων καί ἀποστασία τῶν Κυδωνιῶν. Ἄλλοι ἀναφέρουν ὅτι ἡ καταστροφή τῆς πόλης ἦταν τά Τουρκικά ἀντίποινα στήν ἀνατίναξη τοῦ Τουρκικοῦ δικρότου ἀπό τόν Παπανικολή στήν Ἐρεσό λίγες μέρες πρίν.
(4) Οἱ Τοῦρκοι δέν πυροβολοῦσαν ἀμάχους καθώς αὐτοί θά τούς ἦταν πιό χρήσιμοι ὡς ἐμπόρευμα στά σκλαβοπάζαρα τῆς Ἀνατολῆς
(5) Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἐν μέσω μιᾶς τόσο κρίσιμης κατάστασης, ὁ πλοίαρχος Σαχτούρης ζητοῦσε ἐπίμονα ἀπό τούς ναῦτες πού μετέφεραν κατοίκους νά σώσουν ὅσα περισσότερα βιβλία τῆς Ἀκαδημίας μποροῦσαν (Κόκκινος τόμος Ἅ΄, σέλ 584)
(6) Πράξη ὁμολογουμένως πρωτόγνωρη, ἄν φανταστοῦμε ὅτι οἱ περισσότεροι Ἕλληνες ναῦτες εἶχαν ὑπάρξει πειρατές στό παρελθόν καί εἶχαν ἐπιδοθεῖ κατά καιρούς σέ ληστεῖες ἐμπορικῶν πλοίων
Πηγές
Ἀπόστολος Βακαλόπουλος, Ἱστορία νέου Ἑλληνισμοῦ τόμος Ἐ΄, ἐκδόσεις Ἄντ. Σταμούλη
Διονύσιος Κόκκινος, Ἡ Ἑλληνική ἐπανάστασις τόμος Ἅ΄, ἐκδόσεις Μέλισσα
Σπυρίδων Τρικούπης, Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως τόμος Ἅ΄, ἐκδόσεις Γιοβάνη
Τάσος Βουρνᾶς, Θεόφιλος Καΐρης, ἐκδόσεις Μπούζας
ΠΗΓΗ: Θέματα Ἑλληνικῆς Ἱστορίας