Ἐκδόσεις: «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
Ἀπόδοση στήν Νεοελληνική: Σάββας Ἠλιάδης, Δάσκαλος – Κιλκίς
(Περί τοῦ πῶς νά δεχόμαστε τόν κάθε ἔλεγχο, σύμφωνα μέ τίς Ἅγιες Γραφές)
Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἔγραψε τό βιβλίο «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ», στό ὁποῖο ἀναπτύσσει ὅλον τόν πλοῦτο τῶν ἠθικῶν καί θρησκευτικῶν γνωμῶν τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Κατά τήν συγγραφή του δημιουργήθηκε ἡ ἐπιθυμία νά γράψει ἕνα παρόμοιο ἀκόμη βιβλίο ἠθικοθρησκευτικό, στό ὁποῖο νά ἀποθησαυρίσει ὅλα τά σχετικά ρητά τῆς Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης. Ἔτυχε νά πέσει ὅμως στά χέρια του ἕνα σύγγραμμα τοῦ ἀρχαιοτάτου ὁσίου ἀνδρός Ἀντιόχου, τοῦ 7ου αἰώνα, μέ 130 Λόγους πρός Εὐστάθιον ἡγούμενον, μέ ἀνάλογο περιεχόμενο. Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος τούς ἐπιμελήθηκε καί τούς ἐξέδωσε τελικά μέ τίτλο: «ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ ΤΩΝ ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΓΡΑΦΩΝ», πρός ἠθική ὠφέλεια τῶν χριστιανῶν:
68ος Λόγος, Ἀντιόχου τοῦ ἐκ Γαλατίας, Μοναχοῦ τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Σάββα:
«Ἐάν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ταπεινόφρων καί θεωρεῖ τόν ἑαυτό του τιποτένιο, τότε δέχεται μέ πολλή χαρά στήν καρδιά του καί ἀγαθή διάθεση καί εὐσέβεια ὅλους τούς ἐλέγχους καί τίς τιμωρίες, πού τοῦ καταλογίζονται. Εἶναι μακάριος ὁ μοναχός (σημ: καί ὁ κάθε χριστιανός), ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του τελευταῖο σκουπίδι ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Διότι, λογαριάζοντας τόν ἑαυτό του ὡς τόν ἐλάχιστο πάντων, χαίρεται περισσότερο γιά τήν ἀπαξίωση καί τήν καταφρόνηση παρά ἀπό τήν ἀπολαβή τιμῶν καί καλῆς φήμης. Ἔτσι ἁγιάζεται ἀπό τόν Θεό, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Ἠσαΐας· «Ὡς ἅγιο νά τιμᾶτε καί νά δοξάζετε αὐτόν, ὁ ὁποῖος καταφρονεῖ καί παραδίδει στό θάνατο τήν ζωή του». (Ἤσ. 49, 7) καί «ὅποιος ὅμως μισεῖ καί ἀποστρέφεται τούς ἐλέγχους, εἶναι ἀνόητος καί ἀσύνετος» (Παρ. 12, 1). Ἀλλά βρίσκεται καί ὑπό τήν ἐπήρεια τοῦ πάθους. Αὐτός ὅμως πού ἀγαπᾶ, εἶναι καταφανές ὅτι ζεῖ στήν ἀπάθεια.
Εἶναι λοιπόν καλό καί ψυχωφελές νά ἀνεχόμαστε αὐτούς πού μᾶς χλευάζουν καί μᾶς κοροϊδεύουν, παρά αὐτούς πού μᾶς ἐπαινοῦν, οἱ ὁποῖοι δέν διαφέρουν σέ τίποτε ἀπό ἕναν πού, κατά τήν Ἁγία Γραφή, μᾶς καταριέται. Πάλι ὁ ἴδιος, ὁ Ἠσαΐας, λέει: «Ἀκοῦστε τούς λόγους τοῦ Κυρίου ἐσεῖς, οἱ ὁποῖοι μέ ἱερό δέος προσέχετε τόν λόγο του. Πεῖτε ἐσεῖς, οἱ ἀδελφοί μας οἱ εὐσεβεῖς, σ` ἐκείνους οἱ ὁποῖοι σᾶς μισοῦν καί σᾶς ἀποστρέφονται, (συμπλήρωση τοῦ στίχου: πρός τούς κακούς Ἰσραηλίτες, ὅτι τό ὄνομα τοῦ Κυρίου ἐξάπαντος θά δοξασθεῖ καί θά φανεῖ ἡ παντοδύναμη πρός ἐσᾶς προστασία του, καθ’ ὄν χρόνο ἐκεῖνοι θά εὐφραίνονται ἐν ἀναμονή τῆς καταστροφῆς σας! Αὐτοί λοιπόν θά καταισχυνθοῦν).» (Ἤσ. 66,5).
Ἀκόμη, λέει καί ὁ Παροιμιαστής: «Καί μία μόνη ἀπειλή συντρίβει τήν εὐαίσθητη καρδιά τοῦ συνετοῦ καί φρονίμου ἀνθρώπου. Ὁ ἄφρων ὅμως, καί ὅταν ἀκόμη μαστιγώνεται, μένει ἀναίσθητος» (Παρ. 17, 10). Καί πάλι· «Ἐκεῖνος πού ἀποστρέφεται καί ἀπορρίπτει τήν ἀληθινή παιδαγωγία καί μόρφωση, μισεῖ τόν ἑαυτόν του. Ἐκεῖνος ὅμως, ὁ ὁποῖος ἀκούει μέ προσοχή καί τηρεῖ μέ προθυμία τούς ὀρθούς ἐλέγχους, πού τοῦ γίνονται, (ἀποκτᾶ φρόνηση) ἀγαπάει τήν ψυχή του». (Παρ. 15, 32). Καί συνέχεια· «Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δέχεται τήν θεία παιδαγωγία καί μόρφωση, θά ζήσει ἐν μέσω ἀγαθῶν. Ἐκεῖνος πού ἀκούει καί τηρεῖ τούς ὀρθούς ἐλέγχους, θά γίνει σοφός» (Παρ. 16, 17). Καί «Ἐκεῖνος πού δέχεται νά ἀκούσει ἐλέγχους, οἱ ὁποῖοι ὁδηγοῦν στήν ζωή, θά καταταγεῖ μεταξύ τῶν σοφῶν». «Ὅσοι ὅμως μισοῦν καί ἀποστρέφονται τούς δικαίους ἐλέγχους, πεθαίνουν κατά τρόπο ἀτιμωτικό καί ἐξευτελιστικό» (Παρ. 15, 10). Καί πάλι συνέχεια· «Ἡ ὀρθή διαπαιδαγώγηση καί ὑγιής μόρφωση προλαμβάνει τήν φτώχεια καί τήν καταφρόνηση. Καί ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δέχεται τίς ὑγιεῖς ὑποδείξεις καί συμμορφώνεται μέ αὐτές, θά δοξασθεῖ καί θά τιμηθεῖ ἀπό τούς ἀνθρώπους» (Παρ. 13, 18). Καί πάλι· «Οἱ σωματικές παιδαγωγικές τιμωρίες καί οἱ μορφωτικοί ἔλεγχοι δίδουν σοφία καί ἀρετή στό παιδί. Γιός δέ, πού ἐγκαταλείπει τό πατρικό σπίτι καί περιπλανᾶται ἐδῶ καί ἐκεῖ, καταισχύνει καί καταντροπιάζει τούς γονεῖς του» (Παρ. 29, 15). Καί πάλι· «Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀγαπᾶ τήν κατά Θεόν παιδεία καί μόρφωση, ἀγαπᾶ τήν ἀληθινή γνώση καί τήν ὀρθή διάκριση. Ὅποιος ὅμως μισεῖ καί ἀποστρέφεται τούς ἐλέγχους, εἶναι ἀνόητος καί ἀσύνετος» (Παρ. 12, 1) .
Ὁ δέ Δαβίδ λέει· «Κύριε, ἐπάνω στόν δίκαιο θυμό σου μή μέ τιμωρήσεις γιά τίς ἁμαρτωλές μου πράξεις, καί μή θελήσεις πάνω στή δίκαιή σου ὀργή νά μέ παιδαγωγήσεις μέ σκληρότητα» (Ψαλ. 6, 2). Τά ἔλεγε αὐτά, ὄχι ἐπειδή ἀρνοῦνταν τόν ἔλεγχο, ἀλλά τήν μετ` ὀργῆς συμμόρφωσή του. Διότι συμπληρώνει «Ἄς μέ διαπαιδαγωγήσει ὁ δίκαιος, ἔστω καί μέ αὐστηρότητα, τήν ὁποία ὅμως θά ἐμπνέει ἡ ἀγάπη του πρός ἐμένα καί ἡ συμπάθεια, καί ἄς μέ ἐλέγξει» (Ψαλ. 140, 5).
Εἶναι λοιπόν μεγάλος, ἀγαπητοί καί ἀξιοθαύμαστος ἐκεῖνος πού ἐλέγχεται ἤ ἀτιμάζεται ἀπό κάποιον καί κάνει ὑπομονή, ὅπως καί ἡ σεμνή καί σπουδαία ἐκείνη Χαναναία, ἡ ὁποία ὅταν ἄκουσε ἀπό τόν Κύριο το· «δέν εἶναι καλόν νά πάρει κανείς τό ψωμί ἀπό τά παιδιά του καί νά τό ρίξει στά σκυλάκια» (Ματθ. 15, 26)· δέν ἀγανάκτησε, ἀλλά ἀντιθέτως, ἀπαξιώνοντας τόν ἑαυτό της εἶπε· «ναί, Κύριε, σωστό εἶναι αὐτό· ἀλλά καί τά σκυλάκια τρῶνε ἀπό τά ψίχουλα, πού πέφτουν ἀπό τό τραπέζι τῶν κυρίων τους» (Ματθ. 15, 27). Ἀπό αὐτήν τήν ἀπάντηση ὁ Κύριος θαύμασε τήν ταπείνωσή της καί τήν πίστη της καί τῆς εἶπε· «ὤ γυναίκα, μεγάλη εἶναι ἡ πίστη σου! Ἄς γίνει γιά χάρη σου, ὅπως ἀκριβῶς θέλεις» (Ματθ. 15, 28). Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τούς αἰώνας. Ἀμήν».