«Ὁ συγγράφων τὴν ἱστορίαν τῆς ἑαυτοῦ πατρίδος θεῖον ἐπιτελεῖ ἔργον» ἔχει πεῖ ὁ μεγάλος Γερμανὸς ἱστορικὸς Νίμπουρ (Niebuhr). Πάμπολλοι ἦσαν οἱ Μεσολογγίτες – ἀλλὰ ὄχι μόνον αὐτοὶ- ποὺ ἐπετέλεσαν τοῦτο τὸ θεῖο ἔργο. Διότι τὸ νὰ γράφεις – ὅ,τι κι ἂν γράφεις – γιὰ τὸ Μεσολόγγι εἶναι σὰν νὰ ἁγιογραφεῖς.
Μιὰ τέτοια «ἁγιογραφία» μᾶς ἔδωσε φέτος ὁ τοπογράφος μηχανικὸς κ. Θεόδωρος Μυλωνὰς μὲ τὸ βιβλίο «Μεσολόγγι, Χῶμα, Αἷμα καὶ Φωτιὰ – Χαρτογραφία τῆς Ἐξόδου». Ἕνα ἔργο σπουδαῖο ποὺ μᾶς δίνει τὴν τοπογραφία τῆς Ἱερᾶς Πόλεως, ὅπως ἦταν στὸ παρελθόν, κυρίως στὰ χρόνια τῆς Ἐπαναστάσεως. Μὲ φιλοπονία μέλισσας ὁ συγγραφέας συγκέντρωσε ὅλο τὸ χαρτογραφικὸ ὑλικὸ καὶ τὶς σχετικὲς πληροφορίες πάνω σ΄αὐτὸ ἔτσι ποὺ ὁ ἀναγνώστης νὰ ἔχει μιὰ πλήρη εἰκόνα γιὰ τὸ πῶς ἦταν καὶ πῶς ἔγινε μετὰ τὸ Μεσολόγγι. Οἱ παλαιότεροι χάρτες ἔχουν σχεδιασθεῖ ἀπὸ ξένους ποὺ εἶδαν τὸν χῶρο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Ἀγώνα. Προέχουσα σημασία ἔχουν τὰ διάφορα σκαριφήματα καὶ σχεδιαγράμματα, ὅπως γιὰ παράδειγμα αὐτὸ τοῦ μηχανικοῦ Κοκκίνη, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐπωμιστεῖ τὸ βάρος τῆς εὐθύνης τῆς ὀχυρώσεως τοῦ Μεσολογγίου στὰ χρόνια ποὺ προηγήθηκαν τῆς Μεγάλης Πολιορκίας. Πάντως γιὰ τὸν ἱστορικὸ ἔχουν ἀνάλογη σημασία ἀκόμη καὶ καλλιτεχνικὰ σκίτσα, ὅπως αὐτὸ τοῦ David Burkli καὶ ἕνα ἄλλο ποὺ κοσμοῦσαν ἑλβετικὸ ἡμερολόγιο τοῦ 1827, ἔστω καὶ ἂν τὰ ἐν λόγῳ σκίτσα ἔχουν (ἰδίως τὸ δεύτερο) πολλὰ στοιχεῖα φανταστικά. Τὸ Μεσολόγγι εἶχε μπεῖ βαθειὰ στὴν ψυχὴ τῶν καλλιτεχνῶν τῆς τότε ἐποχῆς καὶ αὐτὸ φαίνεται κι ἀπὸ τὸν διάσημο πίνακα τοῦ Ντελακρουὰ ποὺ φυλάσσεται στὴν πινακοθήκη τοῦ Μπορντὼ καὶ φέτος εἶχα τὴ χαρὰ νὰ τὸν ἀπολαύσω ἀπὸ κοντά.
Ὁ κ. Θεόδ. Μυλωνὰς δὲν ξεκίνησε ἀπὸ τὸ μηδέν. Ὁ χαράσσων τὶς γραμμὲς αὐτὲς στὶς πολλὲς μελέτες του γιὰ τὸ Μεσολόγγι εἶχε ὡς ὁδηγὸ τὸ δυσεύρετο πλέον φυλλάδιο τοῦ στρατηγοῦ Μαρούλη (εἶναι ὁ τελευταῖος ἀξιωματικὸς ποὺ ἔφυγε ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία) ἀλλὰ καὶ τὴ μνημειώδη ἒκδοση, ὑπὸ μορφὴ πολυτελοῦς λευκώματος, τῆς Ἐθνικῆς Τράπεζας 1976 μὲ πρόλογο τοῦ Χριστόφ. Στράτου καὶ κείμενα τῶν Γ. Γιακουμῆ, Π. Γιακουμῆ καὶ Π. Κατσένη. Ὁπωσδήποτε οἱ πληροφορίες του θὰ ἦσαν πληρέστερες, ἂν εἶχε στὴ διάθεσή του καὶ τὸ ἔργο τοῦ κ. Θεοδ. Μυλωνᾶ ποὺ περιλαμβάνει ὄχι μόνον ὅ,τι ἔχει σχεδιαστεῖ γιὰ τὸ Μεσολόγγι ἀλλὰ καὶ «ἑρμηνεία» τῶν σχεδιασμάτων αὐτῶν. Τοῦτο προϋποθέτει μελέτη ὅλων τῶν ὑπαρχουσῶν μαρτυριῶν. Οἱ ἀγωνιστὲς δὲν ἀρκέστηκαν νὰ πολεμήσουν σ΄ αὐτό. Μερικοί, ὅπως ὁ πολύτιμος Κασομούλης, ὁ Ἀρτέμης Μίχος, ὁ Σπυρομήλιος, ὁ Νικ. Δημ. Μακρῆς θέλησαν καὶ νὰ γράψουν γι’ αὐτό. Σὲ συνάρτηση μὲ τὰ ὅσα περιπτωσιακῶς γράφει στὰ «Ἑλληνικὰ Χρονικὰ» ὁ Μάγερ γιὰ διάφορους τόπους καὶ ποικίλες θέσεις, μπορεῖ ὁ ἐπιμελὴς ἐρευνητὴς νὰ ἀναπαραστήσει τὸν χῶρο, ὅπως ἦταν στὴν τότε ἐποχή. Καὶ τοῦτο πράττει ὁ κ. Θεόδ. Μυλωνάς. Κάθε σχεδίασμα ἐξετάζεται σχολαστικὰ καὶ προσδιορίζεται μὲ τοπογραφικὴ ἀκρίβεια κάθε γωνιὰ τοῦ κάποτε Μεσολογγίου. Διότι τὸ πρὸ τῆς Ἐξόδου Μεσολόγγι δὲν εἶναι ὅ,τι ἔγινε στὰ μετέπειτα χρόνια τὸ Μεσολόγγι. Τὰ πάντα εἶχαν ἰσοπεδωθεῖ, ὅταν τὸ «πάτησαν» οἱ πασάδες Κιουταχὴς καὶ Ἰμπραήμ. Ὅταν ἀπελευθερώθηκε, ἔπρεπε νὰ ξαναφτιαχτεῖ. Κι αὐτὸ ποὺ φτιάχτηκε δὲν ἦταν ἴδιο μὲ ἐκεῖνο ποὺ ὑπῆρχε. Ἰδίως τὸ τεῖχος καὶ οἱ ντάπιες εἶχαν ἐξαφανιστεῖ καὶ αὐτὸ ποὺ δείχνεται σήμερα εἶναι νεώτερη «ἀναπαραστατικὴ» κατασκευή.
Καὶ κάτι ἄλλο ποὺ πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ. Λόγῳ τῶν ἐρειπίων καὶ τῶν νέων κατασκευῶν ἄλλαξε ἡ μορφὴ τῆς πόλης ἀλλὰ καὶ τῆς λιμνοθάλασσας. Οἱ τεράστιες ποσότητες ἀπὸ τὰ «μπάζα» ἀπομάκρυναν τὸ νερό. Ἴσως αὐτὸ ἔγινε καὶ γιὰ νὰ κερδηθεῖ γῆ κι ἔτσι ἡ πόλη νὰ ἐπεκταθεῖ σὲ βάρος τοῦ νεροῦ. Σήμερα βλέπουμε μιὰ «καρικατούρα» τοῦ Ἀνεμόμυλου. Ἀλλ΄ ὁ Ἀνεμόμυλος δὲν ἦταν ἔτσι. Τὸ πῶς ἦταν μᾶς τὸ δίνει μὲ ἀκρίβεια ὁ κ. Μυλωνάς.
Ὅσοι ἔχουμε γράψει γιὰ τὴν Ἔξοδο, ἔχουμε «πονοκεφαλιάσει» γιὰ τὸ πῶς ἔγινε, ἀπὸ ποῦ ἔγινε καὶ ποιὲς κατευθύνσεις πῆραν οἱ «Ἐξοδίτες». Ὅσο κι ἂν στηριζόμαστε στὶς πηγές, οἱ ἀπόψεις εἶναι κάπως θολές. Γιατί θολὰ ἦταν τὰ πράγματα καὶ τότε. Ὁ κ. Θεόδ. Μυλωνάς, ὡς τοπογράφος, ξέρει νὰ «διαβάζει» καλύτερα ἀπὸ τὸν ἱστορικό τοὺς τόπους, τὶς θέσεις, τὶς πύλες, τὰ περάσματα. Δὲν αὐθαιρετεῖ. Ἀκολουθεῖ, ἀλλὰ ξεκαθαρίζει τὶς πληροφορίες τῶν ἀγωνιστῶν. Ὅσοι ἔχουν βρεθεῖ σὲ κατάσταση μάχης, ἔχουν μιὰ συγχυτικὴ εἰκόνα γιὰ τὰ ὅσα ἔζησαν. Στὴν «Ἔξοδο» προεῖχε τὸ πέρασμα μέσα ἀπὸ τὶς γραμμὲς τοῦ ἐχθροῦ καὶ ὄχι ἡ ἀπομνημόνευση τοῦ δρομολογίου. Αὐτὸ ἐξηγεῖ καὶ κάποιες ἀντιφάσεις. Καθένας γράφει γιὰ τὸ πῶς πέρασε καὶ σπάνια θυμᾶται ἀπὸ ποῦ ἀκριβῶς πέρασε. Αὐτὸ τὸ «ξεψάχνισμα» κάνει ὁ κ. Θεόδ. Μυλωνάς, ἔχοντας στὴ διάθεσή του μιὰ ἀφθονία ὑλικοῦ ποὺ γιὰ νὰ συγκεντρωθεῖ ἀπαίτησε χρόνο πολύ. Ἔτσι σήμερα ὁ ἐπισκέπτης -καλύτερα προσκυνητὴς- τοῦ Μεσολογγίου μπορεῖ νὰ δεῖ μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ πνεύματος τὸ πῶς ἦταν τὸ ἄλλοτε Μεσολόγγι πάνω καὶ πέρα ἀπὸ τὸ ὁποῖο φτιάχτηκε τὸ νεώτερο Μεσολόγγι. Πάντως εἶναι συγκινητικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση κάποιοι ἀγωνιστὲς φρόντισαν νὰ ἀνορθώσουν ἐκ τῶν ἐρειπίων τὰ οἰκήματά τους ἢ νὰ ἐπανακατοικήσουν στὰ ἐλάχιστα διασωθέντα. Ἔτσι στὸ τωρινὸ Μεσολόγγι συνυπάρχει τὸ νέο καὶ τὸ παλιό. Νιώθεις ὅτι ζεῖς σὲ μιὰ σύγχρονη πόλη μὲ ρίζες βαθιὲς καὶ ὅπου τὸ παλιὸ δὲν εἶναι ἀπόβλητο. Χωρὶς νὰ εἶναι μουσειακὰ κυριαρχικό, εἶναι ἀπόλυτα σεβαστό.
Πιστεύω ὅτι ὅσοι μελλοντικὰ θὰ ἔρχονται στὸ Μεσολόγγι μὲ «ξεναγὸ» τὸ βιβλίο τοῦ κ. Θεόδ. Μυλωνᾶ, δὲν θὰ ἔχουν τὴν αἴσθηση ὅτι πατοῦν σὲ terro incognito (=ἄγνωστη γῆ). Ὁ κ. Μυλωνὰς ἔγινε γιὰ τὸ Μεσολόγγι ὅ,τι εἶναι γιὰ τοὺς ἀρχαίους χώρους ὁ περιηγητὴς Παυσανίας. Εὔχομαι τὸ βιβλίο του νὰ εἶναι καλοπερπάτητο. Νὰ βρεῖ Ἔξοδο στὸ ἀδιέξοδο τῆς μεγάλης κρίσης ποὺ περνᾶ τὸ βιβλίο.
ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ
Ἱστορικὸς Συγγραφέας
…ἐδῶ δὲν περίσσεψε τὸ βόλι..
…ἐδῶ δὲν περίσσεψε τὸ λιθάρι…
…ἐδῶ δὲν περίσσεψε ὁ φόβος….
…ἐδῶ δὲν περίσσεψε ὅ,τι τρώγεται ἀπὸ ζῶο…
…ἐδῶ δὲν ἀναστήθηκε κανένας γιὰ νὰ θάψει τοὺς ἄλλους…
…ἐδῶ καὶ ὁ θάνατος ποὺ περίσσεψε ἔκανε πέρα…
…καί…Ἀναγεννήθηκε ἡ Ἑλλάδα
Τιμὴ βιβλίου: 6 €
σελ. 320
Κεντρικὴ διάθεση:
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
Θεσσαλονίκη:
Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, ΤΚ 54628
τηλέφωνο: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209
Ἀθήνα:
Ἰακωβίδου 45, Ἅγιος Ἐλευθέριος, ΤΚ 11143
τηλέφωνο: 2106930355
ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ, ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ
Βιβλία τῆς σειρᾶς πού ἐκδόθηκαν
- Δημήτρης Μακρῆς: Ὁ Κλέφτης τοῦ Ζυγοῦ
- Μνῆμες τοῦ Ποντιακοῦ Ἔπους 1913-1922
- Ἀριστοτέλους Βαλαωρίτου: Ἡρωϊκά Ποιήματα
- Ἀντώνιος Παπαδόπουλος – Διδάσκαλος τοῦ Πόντου
- Ἡ Ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας μέσα ἀπὸ τὸν ἀλάνθαστο λόγο τῆς Ἱστορίας