Από το «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά»
Ζούμε στην εποχή που ένα μεγάλο τμήμα του ανεπτυγμένου κόσμου —οι κοινωνίες στην Ευρώπη, τη Β. Αμερική και την Ασία— δεν θεωρούν την απόκτηση παιδιών ως κάτι επιθυμητό ή αξιόλογο. Παλαιότερα ο κόσμος ένιωθε ντροπή ή θλίψη για την ατεκνία του, που συνήθως δεν ήταν δική του επιλογή, και ζητούσε εναγωνίως την βοήθεια της επιστήμης και κυρίως του Θεού. Τώρα ζούμε σε μια μοναδική ιστορική περίοδο κατά την οποία οι βρεφικές ζωές απαξιώνονται και καταστρέφονται ασυστόλως με την έκτρωση/αντισύλληψη και κάποιοι φτάνουν και δηλώνουν περήφανα ότι δεν έχουν και δεν επιθυμούν παιδιά σαν να πρόκειται για τίτλο τιμής.
Φυσικά, υπάρχουν πολλοί που θέλουν να κάνουν παιδιά αλλά δεν μπορούν για βιολογικούς λόγους, ενώ άλλοι διστάζουν γιατί αισθάνονται πιεσμένοι οικονομικά ή εργασιακά. Αλλά η γενική τάση είναι σαφής: Όλο και περισσότερο η απόκτηση παιδιών γίνεται ανεπιθύμητη, θεωρείται «μη πρακτική», αντικοικολογική, καθώς έχει ευθύνες, δημιουργεί εμπόδια στα «όνειρα» και τους στόχους, είναι «ενάντια στην επιβίωση του πλανήτη» και άλλα τέτοια αφηγήματα που έχουν σα σταθερό αποτέλεσμα τη πληθυσμιακή κατάρρευση.
Οι περισσότερες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο βλέπουν τα μέσα ποσοστά γεννήσεών τους να πέφτουν πολύ κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης του πληθυσμού. Στην Ελλάδα το 2010 ήταν η τελευταία χρονιά που οι γεννήσεις ήταν περισσότερες από τους θανάτους. Οι γεννήσεις ήταν 114.766, οι θάνατοι 109.084. Το 2023 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν δραματικοί: 72,244 γεννήσεις και 129,578 θάνατοι, με το δείκτη γονιμότητας στο 1,3, πολύ κάτω από το όριο αναπλήρωσης του 2,1. Ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται σταθερά ενώ η μέση ηλικία του αυξάνεται. Οι σχετικοί οργανισμοί προβλέπουν μείωση του πληθυσμού από τα 11 εκ. ακόμα και στα 8.8 εκ. το 2050, ενώ ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω θα αποτελεί έως και το 1/3 του συνολικού πληθυσμού. (1)
Ο παρακάτω χάρτης(2) «Our World in Data» του 2021 (με βάση τα δεδομένα World Population Prospects από τη διεύθυνση Πληθυσμού του United Nations’ Department of Economic and Social Affairs), δείχνει ότι με εξαίρεση την Αφρική, υπάρχει μια σχετικά μικρή μόνο μερίδα χωρών που συνεχίζουν να έχουν ποσοστά γεννήσεων πάνω από το όριο αντικατάστασης — και στη περίπτωση που αναρωτηθείτε σε αυτές δεν ανήκει η Ελλάδα, ενώ καμία από αυτές δεν βρίσκεται στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική, ούτε περιλαμβάνουν τη Ρωσία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ινδία.
Αυτή η εξέλιξη εγείρει σοβαρά υπαρξιακά και πρακτικά συγχρόνως ερωτήματα, τα οποία το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό μας σύστημα μάλλον δεν είναι αρκετά ώριμο για να απαντήσει.
- Καταρχήν, γιατί αντιμετωπίζεται τόσο αρνητικά, ακόμη και περιφρονητικά το να κάνεις παιδιά ώστε πολλοί το αποφεύγουν, το αναβάλλουν ή ακόμη και τα καταστρέφουν;
- Δεύτερον, γιατί οι άνθρωποι παρουσιάζουν την αποφυγή της τεκνογονίας σαν να έχει κάποια αξία, σαν να είναι μια ώριμη υπεύθυνη απόφαση που πρέπει να αξιολογηθεί θετικά;
- Τρίτον, τί επιφυλάσσει η μείωση των γεννήσεων για το μέλλον των δυτικών κοινωνιών και πολιτισμών και για την Ελλάδα ειδικότερα;
Γιατί αντιμετωπίζεται τόσο αρνητικά το να κάνεις παιδιά;
Γιατί υπάρχει τόση αρνητικότητα γύρω από την εγκυμοσύνη και την ανατροφή των παιδιών; Το να μεγαλώνεις παιδιά και να τα προετοιμάζεις να αντιμετωπίσουν τον κόσμο είναι σαφώς κάτι απαιτητικό και μπορεί κατά καιρούς να γίνει πιεστικό για τους γονείς. Αλλά υπάρχουν και πολλά άλλα πράγματα που κάνουμε στη ζωή μας που είναι απίστευτα απαιτητικά και ζητούν την υπέρβαση των φόβων μας, να ξεπεράσουμε το άγχος μας, να ζορίσουμε τον εαυτό μας πέρα από τα όριά μας, να αφιερώσουμε χρόνο και χρήματα, είτε πρόκειται για επαγγελματικό αθλητισμό, για ερασιτεχνικές δραστηριότητες, ή για τις άκρως ανταγωνιστικές σπουδές ή δουλειές μας. Ωστόσο, θεωρούμε αυτές τις απαιτήσεις ως προκλήσεις και τις αναλαμβάνουμε, επειδή αναμένουμε μια ανταμοιβή ή επειδή τις θεωρούμε κοινωνικά σημαντικές και αποδοτικές.
Γιατί να μην επεκτείνουμε αυτή τη λογική στην τεκνοποιία και την ανατροφή παιδιών; Γιατί εστιάζουμε στο κόστος, το άγχος, τον αγώνα, στην αλλαγή του προγράμματος και τις δυσκολίες γενικά της απόκτησης παιδιών, μειώνοντας και υποτιμώντας το τεράστιο προνόμιο και τη χαρά που συνδέεται με το έργο του να φέρεις νέα παιδιά στον κόσμο και να τα αναθρέψεις ώστε να γίνουν ολοκληρωμένοι και ευεργετικοί άνθρωποι;
Γιατί τελικά η ατεκνία από επιλογή είναι προσόν; Δεν είναι προσόν, ούτε απόφαση που δείχνει κάποιας μορφής «ωριμότητα». Είναι σαφώς άρνηση μιας αποστολής. Είναι δειλία, είναι ευθυνοφοβία, εγωισμός, υποκρύπτει έλλειψη ικανοτήτων και από χριστιανική πνευματική άποψη μαρτυρεί ολιγοπιστία προς τον δωρεοδότη Θεό. Συχνά η αποφυγή της τεκνογονίας συνοδεύεται και με την ευθύνη της καταστροφής των ανθρώπινων αγέννητων ζωών. Η παρουσία και η συντροφιά των δικών μας ανθρώπων που έχουμε αναθρέψει ώστε να είναι ευτυχισμένοι και ωφέλιμοι για την κοινωνία, δεν μπορεί να αντικατασταθεί με καμία άλλη «επιτυχία» και αυτό το ομολογούν όσοι έχουν γευθεί τις χαρές τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνικής επιτυχίας.
Τί ακολουθεί τη μείωση του πληθυσμού μιας χώρας;
Μήπως ακολουθεί ο ατομικός πλουτισμός αφού η «πίτα» μοιράζεται σε λιγότερους; Η άνετη ζωή με λιγότερες ευθύνες; Η οικολογική αναβάθμιση του χώρου; Η κοινωνική ευημερία; Τίποτα από τα παραπάνω…..
Η μείωση του πληθυσμού μιας χώρας έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες στην οικονομική της ανάπτυξη και τις επενδύσεις, στη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, στον κρατικό της προϋπολογισμό και στη διατήρηση δημόσιων υποδομών και υπηρεσιών. Είναι σαφές πως το ανθρώπινο δυναμικό που αποτελεί το μοχλό κίνησης στα προγράμματα ανάπτυξης μιας χώρα είναι ελλιπές και το υπάρχον ανεπαρκεί.
Επιπρόσθετα η ερήμωση μιας χώρας είναι απειλή για τον πολιτισμό της, την ταυτότητά της αλλά και την επιβίωση και την εδαφική της ακεραιότητα.
Σύγχρονο παράδειγμα του τί σημαίνει πληθυσμιακή ερήμωση αποτελεί η σημερινή Κίνα.(3) Η Κίνα εισήγαγε την πολιτική του ενός παιδιού στα τέλη του΄70 από το φόβο του υπερπληθυσμού. Έβαζε πρόστιμα στα ζευγάρια που έκαναν περισσότερα παιδιά και οδήγησε εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζες στην έκτρωση. Η προτίμηση μάλιστα της κοινωνίας στα αγόρια οδήγησε σε συχνότερο θάνατο και εγκατάλειψη -μετά τη γέννηση- ένα πλήθος κοριτσιών.
Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής έγιναν φανερά με τραγικό τρόπο στις μέρες μας.
Ο πληθυσμός της Κίνας μειώνεται σταθερά και γερνά.
Οι Κινέζοι άντρες δεν βρίσκουν συζύγους για να κάνουν οικογένεια.
Το εργατικό δυναμικό μειώνεται, η ηλικία του αυξάνεται, όμως τώρα είναι καλύτερα εκπαιδευμένο. Αυτό ανεβάζει το κόστος παραγωγής και εταιρίες που ενδιαφέρονταν για χαμηλό κόστος απομακρύνουν τα εργοστάσιά τους από εκεί προς χώρες με μικρότερο κόστος. Το αυξημένο κόστος των προϊόντων θα αυξήσει δυνητικά το πληθωρισμό στις χώρες που η οικονομία τους βασίζεται στις εισαγωγές από τη Κίνα.
Η μείωση του πληθυσμού συνεπάγεται μείωση της κατανάλωσης, συνεπώς και της βιωσιμότητας των αντίστοιχων εταιριών παραγωγής αγαθών , όπως είναι π.χ η Apple με τα κινητά της ή η Nike με τα αθλητικά της είδη.
Άλλος ένας τομέας που πλήττεται είναι η οικοδομική δραστηριότητα και οι υπηρεσίες παροχής στέγης. Η μείωση του πληθυσμού οδήγησε σε μειωμένες ανάγκες για στέγαση νέων ζευγαριών και μείωση των εσόδων από την οικοδομική δραστηριότητα. Μετά τη μειωμένη κατανάλωση και τις εξαγωγές λόγω Covid, η οικονομία της Κίνας επλήγη ακόμη περισσότερο με την μείωση και της οικοδομικής δραστηριότητας.
Οξύνεται το πρόβλημα της στέγασης και της υποστηριζόμενης διαβίωσης των ηλικιωμένων. Οι συνταξιούχοι είναι οικονομικά ασθενείς και περιμένουν στεγαστικά επιδόματα από το κράτος όπως και επαρκή κρατική υγειονομική περίθαλψη. Η ηλικία συνταξιοδότησης είναι τα 60 έτη και καθώς έχει αυξηθεί το προσδόκιμο επιβίωσης, το κράτος έχει δυσκολία να συνδράμει επαρκώς στις στεγαστικές και υγειονομικές/νοσηλευτικές ανάγκες του γηρασμένου πληθυσμού, έχοντας συνεχώς μειούμενο αριθμό νέων εργαζομένων.
Η χώρα αντελήφθη τα προβλήματα κάποια στιγμή και άλλαξε το 2013 την οικογενειακή πολιτική της αλλά ήταν ήδη αργά….Τα χορηγούμενα οικογενειακά επιδόματα και το επιτρεπτό όριο των 3 παιδιών δεν κατάφεραν να ανατρέψουν την νέα νοοτροπία της σύγχρονης μορφωμένης Κινέζας που καθυστερεί το γάμο, επιλέγει να μην κάνει παιδιά, επικαλούμενη και το υψηλό κόστος της στέγασης και εκπαίδευσης των παιδιών.
Τώρα η χώρα ελπίζει στην ανάκαμψη μέσα από τον αυτοματισμό στα εργοστάσια, τη τεχνητή νοημοσύνη και την τεχνολογική αναβάθμιση στους εργασιακούς της κλάδους.
Στην Ελλάδα, με τη γήρανση του πληθυσμού δεν περιμένουμε μόνο την υποβάθμιση της οικονομίας, της δημόσιας υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης, τη διακύβευση της εθνικής ακεραιότητας και τη φτώχεια στα γηρατειά. Το χειρότερο ίσως είναι η εξαφάνιση του μοναδικού πολιτισμού μας που είναι ζωντανός μόνο όσο ζούμε εμείς και τον εκφράζουμε. Η χώρα μας φέρει τεράστιο πολιτιστικό πλούτο. Έχουμε αρχαιότατη γλώσσα και γραπτά αριστουργήματα, πλούσια καλλιτεχνική παράδοση, ζωντανή Ορθόδοξη χριστιανική πίστη και τέχνη, μοναδικό μεσογειακό τρόπο ζωής. Είμαστε μια πνευματικά καλλιεργημένη κοινωνία με σπουδαίες αξίες και γνήσια χριστιανική ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Όλος όμως αυτός ο πλούτος κινδυνεύει να εξαφανισθεί λόγω των στείρων επιλογών μας.
Καθόλου απλή λοιπόν η επιλογή της ατεκνίας και το καύχημα της ερήμωσης από παιδιά. Η υποτιθέμενη ευδαιμονία των ολίγων και η αναμενόμενη άνεση του πλούτου τους είναι φανταστικά σενάρια που δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται. Οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια – αν δεν αλλάξουμε άμεσα νοοτροπία- στην αυτοκαταστροφή και στο γκρέμισμα συνολικά της κοινωνικής σταθερότητας.