Ιδρύθηκε την 1-1-1900. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε ανδρώα ή γυναικεία Μονή. Άγνωστος είναι ο χρόνος της διάλυσής της. Επαναλειτουργεί από διαλελυμένη σε Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή το 1979. Εγκαταβιούν σήμερα 2 Μοναχές. Ηγουμένη είναι η Μαγδαληνή Τσουράπα και η αδελφότητα αριθμεί 2 μοναχές.
Μετά την νικηφόρα έκβαση της επιχείρησης ο Ντουραχάν που πληροφορηθεί τον κίνδυνο που διέτρεξε ο ίδιος αλλά και το στράτευμά του, απέδωσε τη σωτηρία του σε κάποιο θαύμα της Παναγίας καθώς στο σημείο απ’ όπου διαπεραιώθηκε – στον Δρίσκο- βρισκόταν ένα εικονοστάσι της Παναγίας. Ετσι διέταξε να χτιστεί Μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία. Ο Ντουραχάν πασάς αλλαξοπίστησε και για να δείξει την ευγνωμοσύνη του στην Παναγία ίδρυσε στη θέση εκείνη την ομώνυμη Μονή, την Παναγία Ντουραχάνη.
Πριν πεθάνει ο Όσιος Σάββας είπε σ” αυτούς που ήταν γύρω από το κρεβάτι του, ότι κάποτε θα επισκεφθεί τη Λαύρα κάποιο βασιλοπαίδι, Σάββας ονομαζόμενος και αυτός. Να του δοθεί λοιπόν η εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσης σαν ευλογία. Γεγονός που έγινε τον 13ο αιώνα, όταν τη Λαύρα επισκέφθηκε ο Άγιος Σάββας ο Σέρβος, κτήτορας της Μονής Χιλιανδαρίου του Αγίου Όρους
Ὑπῆρξε κάτοχος μεγάλης κτηματικῆς περιουσίας ἐδῶ καὶ στὴ Ρουμανία, ὅπου κατεῖχε εὐπρόσοδο μετόχι καλούμενο Μπαμπιένι, τιμώμενο στὸ ὄνομα τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Τὸ 1817 ὁ Ἀλῆ Πασᾶς ἄρπαξε τὴν περιουσία τῆς Μονῆς.
…ενώ ο ξένος μοναχός άρχισε τον ύμνο διαφορετικά, προσθέτοντας στην αρχή του το μέχρι τότε άγνωστο προοίμιο “Άξιον εστίν ως αληθώς…”, το οποίο τόσο Θαυμασμό προκάλεσε στον ντόπιο μοναχό, ώστε το ζήτησε και γραπτώς, για να μπορεί να το ψάλλει και αυτός. Επειδή όμως δε βρέθηκε μελάνι και χαρτί μέσα στο κελί, ο μυστηριώδης ξένος μοναχός χάραξε τον ύμνο με το δάκτυλό του σε μια πέτρινη πλάκα
Ο Γεννάδιος συνεμορφώθη. Αλλά όταν έφθασε η ημέρα που υπολόγισε ότι θα εξηντλείτο το λάδι, κατέβηκε στο κελάρι και τι να δει! Η κανάτα που ήταν μέσα στο δοχείο (στο ντεπόζιτο) ήταν γεμάτη, ξεχειλισμένη από λάδι. Γεμάτο ήταν και το δοχείο, σε τέτοιο βαθμό που το λάδι χυνόταν στον διάδρομο. Τότε ο Ηγούμενος και όλοι οι αδελφοί πήγαν στην Εκκλησία και μπροστά στην εικόνα της Παρθένου..
Όμως γι’ αυτή τους την ασέβεια τιμωρήθηκαν, διότι καθώς προσπαθούσαν να τις αποσπάσουν, έσπασαν οι πρόβολοι και γκρεμίστηκε η μια από τις 2 κολώνες καταπλακώνοντάς τους, οπότε ο πασάς δεν τόλμησε να επαναλάβει την ιεροσυλία του. Έκτοτε παραμένει το ΝΔ σύστημα με μια κολώνα, για να θυμίζει τον τουρκικό βανδαλισμό. Ωστόσο η Παρηγορήτισσα ουδέποτε μετατράπηκε σε τζαμί.
Εκτός από πνευματικό κέντρο έπαιξε και σπουδαίο εθνικό ρόλο. Κατά την Τουρκοκρατία έβρισκαν σ’ αυτήν καταφύγιο οι κλέφτες και οι αρματολοί που δρούσαν στην οροσειρά του Ελικώνα. Κατά την επανάσταση του 1821 ενίσχυσε τον Καραϊσκάκη στη μάχη της Δομβραίνας και για τούτο κάηκε από τους Τούρκους στις 4 Νοεμβρίου 1826.
Λίγο πιο κάτω χωμένη σε μια κατάφυτη χαράδρα βρίσκεται η μονή της Παλαιοπαναγιάς, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου . Η μονή αυτή είχε ερημωθεί κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, πιθανόν τη δεκαετία 1770-1778 και αργότερα ανακαινίστηκε εκ βάθρων.
Το Παγονέρι είναι ένα ακριτικό χωριό του Νομού Δράμας κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός από το 1983, διατηρεί, σε πείσμα των εποχών που αλλάζουν ραγδαία μορφές και σχήματα, τον αέρα μιας άλλης εποχής με αυθεντικότητα και αξιοπρέπεια.
Η Μονή βρίσκεται στην είσοδο του χωριού Άνω Πεδινά (Άνω Σουδενά), στους πρόποδες του Κάτω Μαχαλά στα Ζαγοροχώρια. Πρόκειται για ένα μοναστήρι που θυμίζει μικρό κάστρο…
Με την έναρξη της επαναστάσεως, το 1821, πάλι καταστρέφεται ολοσχερώς από τους κατακτητές, αλλά με τις άοκνες εργασίες των μοναχών ξαναχτίζεται. Στη συνέχεια και καθ’ όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα η Μονή έγινε η γέφυρα για τη μετακίνηση των Μακεδονομάχων και των πυρομαχικών από τη νότια Ελλάδα προς το βάλτο των Γιαννιτσών.
Κατά την επανάστασιν του 1821 στο Μοναστήρι αυτό συνεδρίαζαν οι Προεστώτες και οι Ναυμάχοι, οι Καπεταναίοι και ο Λαός. Έγινε το κέντρο για την απελευθέρωση του Γένους μας, γι’ αυτό και φέρει το προσωνύμιο «Ναυαρχείο».
ε μία περίοδο που το Ελληνικό κράτος αδυνατούσε να γίνει η μεγάλη μητρόπολη που θα σκέπαζε στην αγκαλιά της το λαό, οι ιερές μονές με την πίστη στην Ορθοδοξία, την πατρίδα, τις αξίες, και με εφάμιλλη δύναμη στο θέλημα του Θεού, αντικαθιστούσαν στα μάτια του λαού το κράτος. Η μονή φάνταζε – ας μας επιτραπεί η έκφραση – σαν «η μάνα» της περιοχής.
Είπε στη Λαμπρινή : « Να πας, χριστιανή , στο χωριό σου και να πεις στον παπα-Μιχαήλ και στους δυο γέροντες του χωριού να έρθουν εδώ και να οικοδομήσουν το σπίτι μου (να κτίσουν ναό ) και εδώ γύρω από το σπίτι μου να κτίσουν το χωριό τους και θα έχουν έτσι την παντοτινή μου προστασία ».
Το κωφάλαλο παιδί όχι μόνο άκουσε τα όσα είπε η άγνωστη γυναίκα, αλλά μόλις έτρεξε έντρομο στον Άγιο και στους τεχνίτες, λύθηκε η γλώσσα του και διηγήθηκε τα συμβάντα. Έσπευσαν τότε ο Άγιος και οι τεχνίτες και αντίκρυσαν με ιερό δέος την εικόνα, η οποία είχε αποτυπωθεί αχειροποίητα στη σανίδα και άστραπτε ολόκληρη, σκορπώντας γύρω της κοκκινωπο φώς.
Μετά το τέλος λοιπόν αυτής της αγρυπνίας και απέναντι απ΄ αυτήν την εικόνα συνέβη μια φορά να έχει αποκοιμηθεί ελαφρά στο στασίδι του ο κουρασμένος πρωτοψάλτης της Λαύρας και τέως αρχιμουσικός του παλατιού άγιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης, όταν είδε μπροστά του την Παναγία να του ανταποδίδει το “Χαίρε” και να του λέει:
Τη νύχτα της 9ης προς τη 10η Σεπτεμβρίου 1943 μ.Χ. λίγα μέτρα πιο κάτω από την εκκλησία της Παναγίας, τα γερμανικά τανκς ακινητοποιήθηκαν χωρίς να υπάρχει κανείς φανερός λόγος. Όπως εξιστόρησε ο επικεφαλής του γερμανικού αποσπάσματος Χόφμαν, η μορφή της Παναγίας φανερώθηκε στο νυχτερινό ουρανό.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι βρήκαν την εικόνα της Παναγίας πάνω σε ένα δέντρο του οποίου το είδος δεν καθορίστηκε ποτέ και βεβαίως δεν υπάρχει πια. Το ονόμασαν «αγιόδεντρο» και έχτισαν το ναό γύρω στον 10ο αιώνα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία και απολαμβάνει το μοναδικό προνόμιο της αγιογράφησης του τέμπλου απο τον Φώτη Κόντογλου.
Στο σημείο που κτίστηκε η μονή, σύμφωνα με τη παράδοση υπήρχε παλιότερα ένα ασκηταριό καλογέρων. Λέγεται πως κάποτε μια εικόνα της Παναγίας από το χωριό Κωστάνιανη κάθε βράδυ έφευγε από την εκκλησία του χωριού. Το πρωί οι καλόγεροι του ακηταριού την έβρισκαν στη περιοχή τους. Οι ίδιοι την επέστρεφαν στο χωριό αλλά αυτή την επομένη βρισκόταν και πάλι στο ασκηταριό. Το γεγονός επαναλήφθηκε αρκετές φορές, ώσπου αποφασίστηκε το κτίσιμο της Μονής στο σημείο όπου βρισκόταν η εικόνα.
Άλλο ένα λαμπρό δείγμα της δόξας και της θρησκευτικότητας των φίλεργων χριστιανών της Βυζαντινής Άρτας και των Κομνηνοδουκάδων δεσποτών τους. Είναι κτισμένο αντικριστά στο ερειπωμένο παλάτι των Κομνηνών στο κάστρο, κλείνοντας στους κόλπους του δυο βασιλικές σαρκοφάγους.
Ο εκκλησιάρχης πέρασε την υπόλοιπη ζωή του σ΄ ένα στασίδι απέναντι από την εικόνα θρυνώντας το φοβερό αμάρτημά του και πριν πεθάνει πήρε την συγχώρηση από την ίδια την Παναγία, που του ανάγγειλε όμως, όπως προηγουμένως και στον ηγούμενο, ότι το βλάσφημο χέρι του θα υφίστανταν παραδειγματική τιμωρία μετά θάνατον.
Ο στρατηγικής σημασίας χώρος του Γουλά είχε φιλοξενήσει κτίσματα, ασκητήρια και εκκλησίδια διάσπαρτα μέσα στις σπηλαιώδεις πτυχές του. Στα ανατολικά της μονής, στους πρόποδες του Γουλά, οι Βυζαντινοί έκτισαν ένα ναό προς τιμήν της Αναλήψεως του Χριστού. Βρίσκεται εντός του φυσικού σπηλαίου και είναι πλέον ερειπωμένος. Έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα κτισμάτων και οχυρώσεως στον αυχένα του απότομου όρους, ένδειξη προϋπάρχοντος οικισμού.
Ἡ Ἱερά Μονή φαίνεται ὅτι ἔπαιξε σπουδαῖο ρόλο στόν ἀπελευθερωτικό ἀγώνα τοῦ 1821. Ἡγούμενος αὐτά τά χρόνια ἦταν ὁ Ἱερομόναχος Ἄνθιμος Γεωργίου(1799-1843). Ὅταν οἱ Βαυαροί τό 1833 ἔκλεισαν μέ διάταγμα πάνω ἀπό 400 Μοναστήρια ἡ Ἱερά Μονή Πελαγίας κρίθηκε διατηρητέα,ὅπως φαίνεται σέ ἔγγραφα πού βρίσκονται στά ἀρχεῖα τοῦ Κράτους.
ίναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά μοναστήρια της Ηπείρου καθώς είναι σκαρφαλωμένο στο κοίλωμα ενός ψηλού κατακόρυφου βράχου. Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος φθάνει ως τη βάση του βράχου και από εκεί ένα μονοπάτι σκαλισμένο στο βράχο και μια ξύλινη γέφυρα, οδηγούν στο μοναστήρι.
Αυτή η εικόνα της Θεοτόκου ήταν το μόνο αντικείμενο που σώθηκε από μια φοβερή πυρκαϊά, η οποία κατέστρεψε ολόκληρο, ένα μετόχι της μονής στην Κρήτη. Μεταφέρθηκε στη μονή, όπου εξακολουθεί να επιτελεί πολλά θαύματα, όπως μαρτυρείται από τους πατέρες της μονής και τους προσκυνητές.
Η αγία αυτή εικόνα χάριτι Θεού άρχισε κάποτε να βλύζει μύρο γι΄ αυτό και από τότε ονομάζεται Μυροβλύτισσα. Ενεργεί πολλά θαύματα σ” όσους προστρέχουν σ΄ αυτήν με ευλάβεια και επικαλούνται θερμά τη βοήθεια της Αειπαρθένου.
Λίγο πιο κάτω υπάρχει κι άλλο πλίνθινο συμπίλημα Μ-Χ/Δ-Κ που κι αυτό διαβάζεται σταυρωτά: Μιχαήλ Δούκας. Απόδειξη ότι το μοναστήρι κτίστηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β’ Δούκα Κομνηνό ως έργο μετανοίας για την έκλυτη ζωή του απέναντι στη σύζυγό του Αγία Θεοδώρα την Κομνηνή, τη βασίλισσα της Άρτας.
Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει το Δεκαπεντεύγουστο. Με κάθε τιμή όμως εορτάζεται στις 6 Αυγούστου και η Μεταμόρφωση του Σωτήρος στην οποία ήταν αφιερωμένη η μονή αρχικά. Ο επισκέπτης και μελετητής θα συναντήσει ολοζώντανη μπροστά του την ιστορία του τόπου από τα αρχαία χρόνια μέχρι και το Βυζάντιο
Κατάκοπος, όπως ήταν, αποκοιμήθηκε για λίγο και τότε είδε σε όραμα την Παναγία μέσα από την Αγία Εικόνα της να του λέει, ότι από τώρα και στο εξής το χέρι του θα είναι θεραπευμένο. Ο Αγιος ξύπνησε και είδε πραγματικά, ότι το χέρι του είχε αποκατασταθεί και ήταν υγιές. Από τη χαρά του φρόντισε και έβαλε αργυρό ομοίωμα του χεριού του κάτω από το αριστερό μέρος της Εικόνας της Παναγίας.
Το 1204, έτος κατά το οποίο καταλήφθηκε η Πάτρα από τους Φράγκους, βρισκόταν σε μεγάλη ακμή, γι’ αυτό και τα διάφορα ιεροπολεμικά τάγματα της Δύσεως διαπληκτίσθηκαν για την κατάληψή της. Οι Πατέρες της Ι. Μονής εξηναγκάσθησαν υπό των κατακτητών Φράγκων να επιλέξουν μεταξύ της υπακοής στον Πάπα της Ρώμης και της εξορίας. Προτίμησαν αξιεπαίνως το δεύτερο.
Ο χώρος όπου έχει κτιστεί η μονή έχει μεγάλη στρατηγική σημασία, καθώς ελέγχει τις διαβάσεις του Μαινάλου προς τη Γορτυνία, μέσω των χωριών του Φαλάνθου. Εκεί έχουν διαδραματιστεί σοβαρά πολεμικά γεγονότα, στα οποία η μονή της Παναγίας της Επάνω Χρέπας χρησιμοποιήθηκε ως φυλάκιο προστασίας.
Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε ορόσημο για το μοναστήρι, καθώς υποστήριξε ολόθυμα τον Αγώνα συμμετέχοντας ενεργά σε καίρια ιστορικά γεγονότα της Ανατολικής Στερεάς, όπως για παράδειγμα στη μάχη της Αράχοβας το 1826.