ΣΗΜ.
τοῦ προφήτη Ἐλισσαίου
κάτι θὰ εἷχε ἡ ψυχή του ἐννοήσει
ἀπὸ τὴν τάξη καὶ τὴ ζυγαριὰ τοῦ κόσμου
γιατὶἀλλιῶς δὲν ἐξηγεῖται
πῶς ἀπ᾿ τὰ ψίχουλα ποὺ τοῦ κληρώσανε στὴ μοιρασιά του
τὰ μισὰ νὰ τὰ σκορπάει στὰ πουλιὰ
καὶ τ᾿ἄλλα στοὺς Ἀγγέλους τῆς ὁλονυχτίας.»
Το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου είναι μια μικρή και απλή μονόκλιτη βασιλική, κτισμένη επί Τουρκοκρατίας, που ανήκε στην αρχοντική Αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη. Το Αρχοντικό Λογοθέτη, κτίσμα της Τουρκοκρατίας, βρίσκεται στο Μοναστηράκι της Αθήνας, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, στην Οδό Άρεως 14. Μια καμάρα της πύλης του αρχοντικού, μια βρύση, ένα λίθινο εξωτερικό κλιμακοστάσιο, που οδηγούσε στο ανώγειο του σπιτιού και μια αυλή, περιτριγυρισμένη από μεταγενέστερα κτίσματα, είναι ό,τι απέμεινε σήμερα από αυτό το αθηναικό αρχοντικό της Τουρκοκρατίας. Μέσα στην αυλή της παλιάς οικίας του Λογοθέτη βρίσκεται και το εκκλησάκι του Αγίου Ελισαίου, που ανήκε στην οικογένεια.
Ο ναϊσκος του Προφήτη Ελισσαίου [στα νεότερα χρόνια πολλές φορές αναφερόμενος κι ως ναός του Αγίου Ελισσαίου] θεωρείται κτίσμα της τουρκοκρατίας, αν και δεν μπορεί να υπολογιστεί ποιας ακριβώς περιόδου [υπολογίζεται πως είναι του 17ου αιώνα]. Πρώτη φορά όμως μνημονεύεται στο σχέδιο των Αθηνών του 1832 των Schaubert και Κλεάνθη. Ο μεταγενέστερος ιδιοκτήτης του ναού επιχείρησε (και ώς ένα βαθμό πέτυχε) την κατεδάφιση μεγάλου τμήματός του, στο διάστημα 1943-1944, προκειμένου να αξιοποιήσει το οικόπεδο, παρά τις διαμαρτυρίες πολλών αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων. Αργότερα η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και παραχωρήθηκε στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.
Ο μικρός ναός του αγίου Προφήτου Ελισσαίου έχει τη δική του δυναμική στόν τόπο τών Αθηνών. Εκεί λειτουργούσε ο άγιος Νικόλαος ο Πλανάς, εκεί χειροτονήθηκε ιερεύς στίς 2 Μαρτίου του 1884.
Απέραντη στοργή και αγάπη μοίρασε ο άγιος Νικόλαος, ο παπά Πλανάς, από τη Ναξο, που έζησε στο άστυ τών Αθηνών, για να αγιασθεί και να πλημμυρίσει τήν πόλη, με το άρωμα του αγιασμού και τής χάρης του. Αυτός ο ταπεινός ιερέας, που αγιάσθηκε εν ταπεινότητι και δια τής ταπεινότητος, ψάλλοντας και υμνώντας και υπηρετώντας , μέ υποδειγματικό ζήλο, επιμόνως, σταθερά, με τίς ατέλειωτες εκείνες λειτουργίες στίς εκκλησίες, στα ξωκκλήσια και στα παρεκκλήσια, μέσα στο ψύχος και τόν καύσωνα τής ημέρας. « Ψαλώ τω Θεώ μου, έως υπάρχω», ψιθύριζε, λοπόν, μέχρι το τέλος του βίου του, φεύγοντας από τη ζωη, αυτός ο ταπεινός ιερεύς, ο άγιος Νικόλαος, συνομήλικος του κύρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, που μαζί αγίασαν τκέντρο τών Αθηνών, εκεί στο εκκλησάκι του αγίου Ελισσαίου, στήν οδό Άρεως στήν Πλάκα, με τίς ολονύχτιες αγρυπνίες. Συνομήλικοι οι δυό τους, κατά ένα παράδοξο τρόπο, βρέθηκαν υπό τήν σκέπη του αγίου Ελισσαίου, σ εκείνες τίς ιστορικές αγρυπνίες, κατά το ήθος τών κολλυβάδων και τής Αγιορεwτικης παράδοσης, όπως τήν ανέδειξε η Φιλοκαλική Αναγέννηση, στήν οποία ιδιαιτέρως και εξόχως είχε μαθητεύσει ο Παπαδιαμάντης, είτε στη μονή τής Ευαγγελίστριας στη Σκίαθο είτε μέσα από τήν επαφή του με τήν Αγιορείτικη παράδοση.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ναός συνδέθηκε όπως αναφέραμε και παραπάνω με σημαντικούς εκπροσώπους των νεοελληνικών γραμμάτων που σύχναζαν εκεί, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν ο συγγραφέας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που υπήρξε ιεροψάλτης του ναού και ο επίσης σκιαθίτης εξαδέλφος του, Αλεξανδρος Μωραϊτίδης. Μαζί πέρασαν εκεί τις κατανυκτικές ώρες της Αγρυπνίας ψάλλοντας. Δεξιός ψαλτης ο πρώτος, αριστερός ο δεύτερος, Αλεξανδρος Μωραϊτιδης.
Ο Παπαδιαμάντης πέθανε το 1911, αλλά οι αγρυπνίες συνεχίστηκαν από τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο οποίος το 1925, τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει, πρόλαβε και εξέδωσε την Ακολουθία του Αγίου Ελισσαίου. Απ’ όσα γράφει στον πρόλογο φαίνεται ότι οι αγρυπνίες ξεκίνησαν γύρω στο 1885 και σύντομα άρχισαν να συμμετέχουν ο ίδιος και ο Παπαδιαμάντης. Αγρυπνίες γίνονταν σε όλες τις μεγάλες γιορτές, δεσποτικές και θεομητορικές. Μάλιστα στο διήγημα «Ιστορία μιας τυρόπηττας» ο Μωραϊτίδης γράφει ότι τους οδήγησε για πρώτη φορά στις αγρυπνίες του Αγίου Ελισσαίου «ο Θεοφάνης, ένας ευλαβέστατος χριστιανός, γηγενής Αθηναίος».
Είναι τόσο έντονη αυτή η διασύνδεση των δυο εξαδέλφων με το ναΐσκο, ώστε εκείνη την εποχή που πραγματοποιούνταν η κατεδάφισή του οι αντιδρώντες σε αυτήν επικαλούνταν συναισθηματικά στην τότε επιστολογραφία κι αρθρογραφία τους, πέραν των όσων ιστορικών επιχειρημάτων, και την μνήμη των δυο Αλεξάνδρων. Κι ήταν τέτοια η ακτινοβολία του Παπαδιαμάντη, ωστε εκκλησιάζονταν εκεί μόνο και μόνο για να τον ακούσουν σημαντικές μορφές των γραμμάτων της εποχής, όπως ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο Γεράσιμος Βώκος κ.α.
Στην οδό Αρεως, λοιπόν, με τον αριθμό 14, πίσω από μία μικρή πύλη, και μόνο κατά την ώρα που θα σημαίνει ο όρθρος, κάποιο σκαλάκι θα σε οδηγήσει στο μέρος εκείνο που, αν σταθείς τυχερός και δεν πέσεις πάνω σε μεγαλόσχημους και περγαμηνούχους, τότε θα νιώσεις σαν από μόνο του, όπως τότε, τις ώρες που τα “νερά ἱερουργοῦσαν ἀκόμη μὲς στὸν ὕπνο του, [και] Ἐκεῖνος φανταζόταν μουσικὲς ποὺ εἷχε κρυμμένες στὰ δίχτυα τῆς ψυχῆς του.
Σήμερα εν έτει 2014 ο συγκεκριμένος Ιερός Ναός με την τόσο μεγάλη ιστορία, βρίσκεται υπό την φροντίδα του Υπουργείου Πολιτισμού. Συγκεκριμένα γίνονται εργασίες συντηρήσεως και ανακατασκευής, οι οποίες εκπονήθηκαν από το τμήμα Βυζαντινών Μελετών του Υπουργείου Πολιτισμού και έτσι η προσέγγιση στον Ιερό αυτόν Ναό δεν είναι εφικτή, προς το παρόν.
ΠΗΓΕΣ
– ΝΙΚΟΣ ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ : Ο άγιος Νικόλαος παπά Πλανάς, ο κύρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και οι αγρυπνίες στόν άγιο Ελισσαίο .
-ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΠΑΡΚΑ: Αγρυπνίες στον Προφήτη Ελισσαίο
–http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=92
2/3/2014