ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ
Ἡ Ἱερά Μονή ἱδρύθηκε ἀπό τόν κτίτορά της ὡς Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή καί ἀφιερώθηκε στήν Ἁγία Τριάδα, μετά ἀπό θεία ἀποκάλυψη. Ἀργοτέρα ἐπεκράτησε νά ὀνομάζεται ἀπό τό ὄνομα τοῦ ἱδρυτοῦ της. Ὁ Ἅγιος Διονύσιος δημιούργησε ἕνα μνημεῖο σπάνιας ἀρχιτεκτονικῆς καὶ αἰσθητικῆς, ἰδανικὰ ἐνταγμένο στὸ φυσικὸ περιβάλλον. Χτισμένο σὰν φρούριο, ἀπὸ πέτρα καὶ ξύλο, σὲ φυσικὸ ὀχυρὸ πλάτωμα.
Μὲ τὶς εὐχὲς καὶ τὴν εὐλογία τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, παρὰ τὶς πολλὲς καταστροφές, τό Μοναστήρι ἔχει συνεχῆ ζωὴ καὶ παρουσία μοναχῶν γιὰ 500 περίπου ἔτη. Λόγω τῆς προσωπικότητας τοῦ Ἁγίου Διονυσίου ἔγινε σύντομα εὐρύτερα γνωστὸ καὶ ἀνέπτυξε μεγάλη πνευματικὴ δραστηριότητα, κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ ἱδρυτῆ του.
Αἰῶνες πρίν, ἡ φήμη τοῦ παλιοῦ Μοναστηριοῦ, ξεπέρασε τὰ ὅρια τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου, φτάνοντας ὡς τὴν τσαρικὴ Ρωσία.
Ἀλλὰ καὶ σήμερα, χιλιάδες ἄνθρωποι ἀπὸ τὶς γύρω ἀλλὰ καὶ μακρινὲς περιοχὲς ἀνεβαίνουν νὰ προσκυνήσουν καὶ νὰ προσευχηθοῦν στὸν Ἅγιο.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑΣ ΜΟΝΗΣ
Τὸ Καθολικό, σταυροειδὴς ναὸς βυζαντινοῦ ρυθμοῦ, ἀθωνιτικοῦ τύπου. Τό περιβάλλουν τέσσερα παρεκκλήσια, δημιουργώντας ἕνα αἰσθητικὰ λειτουργικὸ σύνολο. Στὸ βορειοδυτικὸ βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ ἁγίου Διονυσίου, ἐνῶ τὸ νοτιοδυτικὸ εἶναι ἀφιερωμένο στὸν ἅγιο Νικάνορα, σύγχρονο, φίλο καὶ συνασκητὴ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου.
Οἱ πτέρυγες τῶν κτιρίων Οἱ πτέρυγες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς καὶ ὁ προστατευτικὸς πύργος, συμπληρώνουν τὴν περικαλλῆ ἀρχιτεκτονική τῆς Ἱερᾶς Μονῆς.
Στὴν εἴσοδο τῆς Μονῆς, στὸ ὑπέρθυρο τύμπανο, ὑπάρχει σωζόμενη τοιχογραφία, ἡ ὁποία ἀπεικονίζει τὸν Ἅγιο Διονύσιο.
Στὸ ἰσόγειο τῆς βόρειας πτέρυγας στεγαζόταν ἡ τράπεζα καὶ τὸ μαγειρεῖο,
ἐνῶ στὸν ὄροφο, βρίσκονται κελλιὰ καὶ δύο παρεκκλήσια. Σὲ αὐτὸ τὸν ὄροφο στεγαζόταν ἡ βιβλιοθήκη καὶ τὸ ἡγουμενεῖο. Βορειοδυτικὰ ὑπάρχει μέχρι καὶ σήμερα κρήνη μὲ τρεχούμενο νερό.
Στήν κατεστραμμένη τριώροφη δυτική πτέρυγα, ὑπῆρχαν κελλιά τῶν μοναχῶν καί στήν νοτιοδυτική γωνία τό κωδωνοστάσιο, μὲ ἕνα ρολόϊ στὸ ἐπάνω τμῆμα.
Ἡ νότια πτέρυγα ἔχει δύο ὀρόφους καί ὑπόγειους χώρους. Στὴν πτέρυγα αὐτὴ σώζονται κελλιὰ στοὺς ὀρόφους. Τὰ κελλιὰ εἶναι θολωτοί χῶροι μικρῶν διαστάσεων, μέ χαμηλή εἴσοδο
Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ
Τὸ Μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Διονυσίου ἔγινε ἀδιάσπαστο κομμάτι τῆς μακραίωνης ἱστορίας, τῆς κοινωνίας καὶ τῆς παιδείας τοῦ τόπου. Ὑπῆρχε συγκροτημένο ἁγιογραφικὸ ἐργαστήριο καί κέντρο ἀντιγρα-φῆς χειρογράφων, χάρη στὸ ὁποῖο διασώθηκαν πολλὰ πα-λαιὰ κείμενα. Στὸ Σχολεῖο τῆς Μονῆς φοίτησαν πολλοί μεταξύ τῶν ὁποίων καί οἱ μεγάλοι ὁπλαρχηγοὶ τῆς περιοχῆς, ἴσως καί ὁ Ρήγας Φεραῖος.
Ἔμελλε ὡστόσο τὸ Μοναστήρι νὰ πληγεῖ. Νὰ ὑποστεῖ βαρὺ τίμημα γιὰ τὴ
συμβολή του στὴν ἐκπαίδευση τῶν πιστῶν, στὴν προστασία τῶν παραδόσεων. Τὸ 1821, πυρπολήθηκε ἀπὸ τὸν Βελῆ Πασᾶ, γιὸ τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ. Μετὰ ἀπὸ τριήμερη μάχη ὁ ἡγούμενος Μεθόδιος Παλιούρας κρεμάστηκε μαζὶ μὲ 12 ἀκόμη μοναχοὺς στὴν κεντρικὴ πλατεία τῆς Λάρισας. Στὴν Ἐπανάσταση τοῦ Ὀλύμπου τὸ 1878, ἡ Μονὴ συμμετεῖχε καὶ πάλι ἐνεργά: προσφέροντας καταφύγιο στὰ γυναικόπαιδα τοῦ Λιτόχωρου, κατέλυσε τὸ ἄβατο τῶν γυναικῶν γιὰ πρώτη φορά. Τὸ Μετόχι στὴν Σκάλα χρησιμοποιήθηκε σὰν σταθμὸς ἀνεφοδιασμοῦ καὶ ἀποβιβάσεως τῶν Ἑλλήνων ἀγωνιστῶν. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, ὑπῆρξε ἐκ νέου καταφύγιο ἀγωνιστῶν καὶ σταθμὸς ἀνεφοδιασμοῦ.
Παρόλες ὅμως τὶς ἀλλεπάλληλες φυσικὲς ἤ ἠθελημένες καταστροφὲς καὶ τὶς ἀδιάκοπες λεηλασίες, ἡ Μονὴ συνέχισε νὰ προστατεύει τοὺς κατοίκους τοῦ Ὀλύμπου μὲ τὴν ἱερὴ σκιὰ της.
ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ – ΜΕΤΟΧΙΑ
Σὲ σημεῖα δυσπρόσιτα, ἀπομονωμένα, τὰ ἀσκηταριὰ τῆς Μονῆς, ἀσκοῦν κι αὐτὰ στὸν ἐπισκέπτη μιά παράξενη ἕλξη, τὸν ἐγκαλοῦν σὲ περισυλλογή.
Τὸ ἀσκηταριό τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, βρίσκεται μέσα σὲ ἕνα σπήλαιο, σὲ ἕνα ὑπέροχο τοπίο. Ἐκεῖ ἀναβλύζει θαυματουργὸ ἁγίασμα καὶ διατηροῦνται τὸ μικρὸ ἐκκλησάκι στὸ ὁποῖο ὁ Ἅγιος λειτουργοῦσε καὶ τὸ στενὸ κελλάκι ποὺ ἔμενε.
Τὸ Παλαιομονάστηρο, δυτικὰ τῆς κυρίας Μονῆς, κατά τήν παράδοση, ἦταν ἡ πρώτιστη καὶ ἀρχικὴ σκήνωση τοῦ Ἁγίου Διονυσίου. Παλαιότερα ὑπῆρχε ἐρειπωμένος ναΐσκος. Σήμερα, στὴ δύσβατη αὐτὴ θέση ὑπάρχουν ἐρείπια μικροῦ πύργου μὲ ὅλα τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς τυπικῆς βίγλας τῶν ἁγιορείτικων μονῶν. Ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ μποροῦσε νὰ ἐλεγχθεῖ ὀπτικὰ ὁλόκληρο τὸ ρέμα τοῦ Ἐνιπέα μέχρι τὴν θάλασσα.
Τὸ ψηλότερο ἐξωκκλήσι τῆς Ὀρθοδοξίας, αὐτὸ τοῦ Προφήτη Ἠλία
κοσμεῖ τὴν ὁμώνυμη κορυφὴ (2.803 μέτρα). Χτίστηκε τὸν 16ο αἰώνα ἀπὸ τὸν Ἅγιο Διονύσιο, ὁ ὁποῖος λειτουργοῦσε καί παρέμενε κατά διαστήματα σ΄ αὐτό. Τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Λαζάρου, ὅπου καί ἐκοιμήθη ὁ Ἅγιος Διονύσιος καί ὁ κοιμητηριακὸς Ναὸς τοῦ Τιμίου Προδρόμου, εἶναι μερικά ἀπό τά παρεκκλήσια πού πλαισιώνουν τό Μοναστήρι.
Παλαιότερα ὑπῆρχαν καί ἄλλα παρεκκλήσια, πού ἀνάγονται στήν ἐποχή
τοῦ Ἁγίου Διονυσίου. Γιά μερικά ὅπως τῆς Μεταμορφώσεως, στήν ὁμώνυμη κορυφή γνωρίζουμε τήν θέση τους, τά ὑπόλοιπα μὲ τὸν χρόνο λησμονήθηκαν.
Πολλά παρεκκλήσια ὑπῆρχαν καί στούς πρόποδες τοῦ Ὀλύμπου, ὅπως
τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, τῆς Ἁγίας Μακρίνας καί τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, ἀπό τά ὁποία σήμερα σώζονται μόνο ἐρείπια.
Παράλληλα, τό Μοναστῆρι ἀπέκτησε καί πολλά Μετόχια, ὅπως
τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Κορινοῦ, τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ρητίνης, τῆς Παναγίας Μακρυράχης, τῆς Παναγίας Κανάλων, τῆς Ἁγίας Σολομονῆς, τῆς Ἁγίας Ματρώνας, Μετόχια στήν Κατερίνη, στήν Βέροια, στήν Ἐλασσῶνα, στόν Πυργετό κ.λ.π.
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ & ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΜΟΝΗΣ
Στὶς 29 Ἀπριλίου, ἡμέρα Πέμπτη τῆς Διακαινησίμου, πεζοπόρα τμήματα Γερμανῶν ἀνέβηκαν στὸ Μοναστῆρι καὶ μὲ ἐκρηκτικὰ τὸ κατέστρεψαν.
Σήμερα μετὰ ἀπὸ δεκαετίες ἐρημώσεως, ἡ ἀγάπη τῶν μοναχῶν καὶ τῶν πιστῶν γιὰ τὸν Ἅγιο, ἀγκαλιάζουν ξανὰ τὸ Μοναστῆρι. Ὁ κυρίως Ναός, τό Καθολικό, ἀποκαταστάθηκε σύμφωνα μέ τό ἀρχικό σχέδιό του. Κύριο μέλημα ὅλων ὡστόσο, ἡ πλήρης ἀναστήλωση τοῦ πληγωμένου μοναστηριοῦ.
