Παπαδόπουλου Παναγιώτη
Θεολόγου
«Καί διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ (ὁ πλούσιος)…οὐκ ἒχω ποῦ συνάξω τούς καρπούς μου»!
- 1. Εἰσαγωγή
Ἡ φιλονικία δύο ἀδελφῶν γιά τήν διανομή τῆς πατρικῆς κληρονομιᾶς ἒδωσε ἀφορμή στόν Κύριο νά ἐκφωνήσει τήν τόσο διδακτική παραβολή τοῦ ἂφρονος πλουσίου. Εἶναι η δεύτερη σημαντική παραβολή (μετά τήν παραβολή τοῦ πλουσίου καί τοῦ Λαζάρου) στό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο πού περιλαμβάνεται στά Κυριακάτικα ἀναγνώσματα τῆς Ἐκκλησίας μας
Ἡ παραβολή αὐτή εἶναι μιά σκληρή ἀπάντηση σέ ὃσους ἀρέσκονται νά συγκεντρώνουν καί νά ἀποθηκεύουν ὑλικά ἀγαθά μόνο γιά τόν ἑαυτό τους (σάν νά ἐπρόκειτο νά ζήσουν αἰώνια), τήν στιγμή πού τά ἀγαθά αὐτά θά μποροῦσαν νά ἀνακουφίσουν πλῆθος φτωχῶν, ὀρφανῶν, χηρῶν καί ἂλλων ἐμπερίστατων ἀδελφῶν τους.
Στήν παραβολή αὐτή ὁ Κύριος διδάσκει πόσο σχετικό εἶναι τό ἀγαθό τοῦ πλούτου. Ἐδῶ ὡς πλοῦτος θεωροῦνται τά χρήματα. Ἡ παραβολή ὃμως αὐτή μπορεῖ νά ἒχει ἐφαρμογή γιά κάθε εἶδος πλούτου (γνώσεις, ἐμπειρία, ἐπιστήμη, συλλογή ἀντικειμένων κλπ). Ὃταν αὐτός χρησιμοποιεῖται ἐγωιστικά καί ἐμποδίζει τή σχέση μέ τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο. Τό ἀγαθό αὐτό ἀποκτᾶ μεγάλη ἀξία, ὂχι ὃταν συσσωρεύεται ἐγωιστικά, ἀλλά ὃταν σκορπίζεται μέ ἀγάπη γιά τήν ἀνακούφιση τῶν πτωχῶν. Πρῶτο ἀπ’ ὃλα τά ἀγαθά τῆς ζωῆς εἶναι η ἀγάπη. Ὃποιος ἀγαπᾶ εἶναι ὁ πραγματικά πλούσιος. Πραγματικός πλοῦτος εἶναι ὂχι αὐτός πού κατέχεται ἀλλά αὐτός πού μοιράζεται (πρβλ μακάριόν ἐστιν διδόναι ἢ λαμβάνειν, πραξ κ΄35). Τό «ἀγαθοεργεῖν, πλουτεῖν ἐν ἒργοις καλοῖς»(Α΄ Τιμοθ. στ΄18) περικλείει τήν ἒννοια τοῦ πραγματικοῦ πλούτου μέσα ἀπό τήν ἀγαθοεργία.
- 2. Πλεονέκτης καί ἐγωιστής
Ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς χαρακτηρίζεται ὡς «ἂφρων» δηλαδή ἀνόητος, ἂνθρωπος χωρίς μυαλό. Πράγματι, τέτοιος εἶναι κάθε ἂνθρωπος πού ἐμπιστεύεται τά ἐφήμερα καί φθαρτά ἀγαθά τοῦ κόσμου τούτου. Ἡ πλούσια συγκομιδή τοῦ ἒτους ἐκείνου, δέν τοῦ ἐξασφάλισε διά βίου ἂνεση καί εὐτυχία, ἀφοῦ ἐκείνη ἀκριβῶς τή νύκτα ἦλθε ὁ θάνατος νά τόν ἀπομακρύνει βίαια ἀπό τά κτήματά του.
Ὁ πλούσιος κτηματίας τῆς παραβολῆς πίστεψε ὃτι η φετινή εὐφορία τῶν καρπῶν ἦταν ἀποτέλεσμα τῶν φροντίδων καί τῶν κόπων του. Δέν τοῦ πέρασε ἀπό τό μυαλό ὃτι ἦταν εὐλογία τοῦ Θεοῦ, γι’ αὐτό καί θέλησε μόνος του νά ἀπολαύσει καί νά ἀξιοποιήσει τά πλεονάζοντα ἀγαθά. «Τί ποιήσω, ὃτι οὐκ ἒχω ποῦ συνάξω τούς καρπούς μου;». Καί εἶπε «Τοῦτο ποιήσω. Καθελῶ μου τάς ἀποθήκας καί μείζονας οἰκοδομήσω, καί συνάξω ἐκεῖ πάντα τά γεννήματά μου καί τά ἀγαθά μου…». Δέν σκέφτηκε ὃτι θά μποροῦσε νά ἀνακουφίσει πτωχούς, χῆρες, ὀρφανά. Ὃτι θά μποροῦσε νά μοιράσει «τά πλεονάζοντα ἀγαθά» στούς πτωχούς ἐργάτες του. Ὃλα τά ἢθελε γιά τόν ἑαυτό του.
Σ’ αὐτήν ἀκριβῶς τή στιγμή τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς πλεονεξίας, ἒρχεται ὁ θάνατος νά τόν προσγειώσει στήν πραγματικότητα, «ἃ δέ ἡτοίμασας τίνι ἒσται»; Τό χειρότερο ὃμως εἶναι ὃτι ὁ θάνατος τόν βρίσκει ἀπροετοίμαστο γιά τό «αἰώνιο ταξίδι» καί γιά τήν ἂλλη, «τήν αἰώνια ζωή» ὃπου τά ἀγαθά του δέν ἒχουν πλέον καμμιά ἀξία.
- 3. Εὐλογημένος καί καταραμένος πλοῦτος
Ὁ πλοῦτος πού ἀποκτήθηκε μέ σκληρή ἐργασία, μέ ἐπιμέλεια, μέ πολύ ἱδρώτα καί τίμια μέσα, εἶναι εὐλογημένος ἀπό τόν Θεό. Εὐλογεῖ ὁ Θεός τούς ἐργατικούς καί τίμιους, ὃπως εὐλόγησε τόν Ἀβραάμ καί τούς ἂλλους πατριάρχες, τόν Ἰώβ καί ὃλους ὃσοι ἐπλούτισαν χωρίς νά ἀδικήσουν συνανθρώπους τους. Ἐλάχιστες εἶναι οἱ περιπτώσεις πλουσίων πού ὀφείλουν τά πλούτη τους στήν τίμια ἐργασία τους καί στήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ. Οἱ περισσότεροι γίνονται πλούσιοι μέ ἀδικίες καί ἁρπαγές καί ἐκμετάλλευση τοῦ ἱδρώτα τῶν ἐργατῶν τους. Συσσωρεύουν πλούτη πού θά τά ἐξανεμίσουν ἀμέσως μετά τόν θάνατό τους οἱ κληρονόμοι.
Αὐτοῦ τοῦ εἲδους τά πλούτη γίνονται αἰτία κατάρας καί γιά ἐκείνους πού τά ἀπέκτησαν καί γιά ἐκείνους πού τά κληρονόμησαν(πρβλ «ἀνεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα», λέει ὁ ἀλάνθαστος λαός μας). Ἡ συσσώρευση «ἂνομου πλούτου» ὁδηγεῖ σέ ψυχική ἀπώλεια τούς «ἐργάτες τῆς ἀνομίας» καί σέ καταστροφή καί τούς κληρονόμους τους, διότι τούς ἐνθαρρύνει στήν τεμπελιά καί στίς ἀσωτίες.
Ἂς μήν ὑψηλοφρονοῦμε, διότι ὑπάρχει καί ὁ θάνατος.
Εἶναι γεγονός ὃτι ὁ ὑλικός πλοῦτος δημιουργεῖ πολλές ψευδαισθήσεις. Δημιουργεῖ αὐτοδυναμία καί αὐτάρκεια. Ἀπογειώνει τόν ἂνθρωπο ἀπό τήν πραγματικότητα καί τόν κάνει νά παραλογίζεται.
Οἱ χωρίς Θεό, οἱ νεόπλουτοι καί ἐκεῖνοι ἀπό τούς φτωχούς, πού ἒχουν τήν μανία τοῦ πλουτισμοῦ, ἒχουν ὡς κοινό χαρακτηριστικό τήν φιλαυτία καί τήν κενοδοξία. Θέλουν νά δείχνονται ὃτι εἶναι πάνω ἀπό τούς ἂλλους, νομίζουν ὃτι μέ τά χρήματά τους ἒχουν λύσει ὃλα τά προβλήματα τῆς ζωῆς καί γι’ αὐτό δέν ὑπολογίζουν κανένα. «Ἐάν ἒχεις χρήματα, ἒχεις τά πάντα», ἰσχυρίζονται. Ἒτσι, φουσκωμένοι ἀπό ἐγωισμό καί προσκολημμένοι στά ὑλικά ἀγαθά, ἒχουν βγάλει ἀπό τή ζωή τους τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο καί λατρεύουν τό χρῆμα. Χωρίς, νά τό συνειδητοποιοῦν βαθειά, ἒχουν καταντήσει εἰδωλολάτρες.
Γιά τούς ἀνθρώπους αὐτούς λέει χαρακτηριστικά καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ νῦν αἰῶνι παράγγελλε μή ὑψηλοφρονεῖν, μηδέ ἠλπικέναι ἐπί πλούτου ἀδηλότητι, ἀλλ’ ἐν τῷ Θεῷ τῷ ζῶντι, τῷ παρέχοντι ἡμῖν πάντα πλουσίως εἰς ἀπόλαυσιν» (Α΄ Τιμοθ στ΄17).
Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν
Δυστυχῶς, τό μόνο βέβαιο σέ αὐτή τή ζωή εἶναι ὃτι «τά πάντα ρεῖ». Τά ὑλικά ἀγαθά εἶναι ἐφήμερα καί ρευστά. Σήμερα, εἶσαι πλούσιος καί πολυεκατομμυριοῦχος καί αὒριο πάμπτωχος καί ἐγκαταλελειμμένος. Σήμερα, μπορεῖ νά ζεῖς στή χλιδή καί αὒριο νά στερεῖσαι καί αὐτοῦ τοῦ ἂρτου. Κατά τόν ψαλμωδόν «Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν, οἱ δέ ἐκζητοῦντες τόν Κύριον, οὐκ ἐλαττωθήσονται παντός ἀγαθοῦ» (ψαλμ. 33). Μόνο ἐκεῖνοι πού ἐκζητοῦν τόν Κύριον καί δίνουν προτεραιότητα στά πνευματικά ἀγαθά δέν θά στερηθοῦν τίποτα. «Ζητεῖτε πρῶτον τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν Δικαιοσύνην αὐτοῦ, καί ταῦτα πάντα (δηλαδή τά ὑλικά ἀγαθά) προστεθήσεται ὑμῖν»(Ματθ στ΄33), παραγγέλει ὁ Κύριος. Ὁ πιστός πού ἐμπιστεύεται τή ζωή του στά χέρια τοῦ προνοητή Θεοῦ, καί ἐργάζεται γιά τήν ἐπικράτηση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί τῆς Δικαιοσύνης αὐτοῦ (δηλαδή τῆς εὐσέβειας) δέν θά στερηθεῖ οὒτε καί τά ὑλικά ἀγαθά. Μέ αὐτή τήν παραγγελία ὁ Κύριος ὑπόσχεται γιά ὃσους ἐπιδιώκουν τά πνευματικά ἀγαθά, νά δώσει πλουσιοπάροχα καί τά ὑλικά. Δυστυχῶς, στήν ὑλιστική ἐποχή μας μόνο λίγοι ἂνθρωποι ἐπιδιώκουν τήν ἐφαρμογή τῆς ἐντολῆς αὐτῆς τοῦ Κυρίου καί αὐτό συνιστᾶ κατά τή σύγχρονη Ρωσίδα συγγραφέα Τατιάνα Γκορίτσεβα (βλ. βιβλίο «ἡ τρέλλα νά εἶσαι χριστιανός») τήν μεγαλύτερη ἁμαρτία τῆς ἐποχῆς μας, διότι οὐσιαστικά συνιστᾶ αὐτονόμηση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό καί τό Ἃγιο θέλημά Του.
Κάποια μέρα θά ἐγκαταλείψουμε τά γήινα…
Συνεπαρμένοι ἀπό τό κυνήγι τοῦ χρήματος καί τή συνεχή συσσώρευση ὑλικῶν ἀγαθῶν ἀλλά καί βουτηγμένοι στίς ἀνέσεις καί στίς ὑλικές ἀπολαύσεις, ξεχνᾶμε πολλάκις ὃτι εἲμαστε θνητοί, φθαρτοί καί ὃτι ὃλα αὐτά κάποτε τελειώνουν. Ὁ χρόνος κυλάει πολύ γρήγορα καί κάποτε βρισκόμαστε στό κατώφλι τῆς αἰωνιότητας. Ὃ,τι φτιάξαμε σέ ὑλικά ἀγαθά (σπίτια, καταστήματα, αὐτοκίνητα, καταθέσεις, μετοχές, τιμαλφή κλπ) θά τά ἀφήσουμε καί θά φύγουμε γυμνοί. Μόνο ἡ περιουσία τοῦ Οὐρανοῦ (πνευματική ἂσκηση, προσευχές, ἐλεημοσύνες κλπ) θά μᾶς συνοδεύσει καί θά μᾶς εἶναι χρήσιμη στή νέα ζωή καί μακάριοι ὃσοι «ἒχουν θησαυρίσει, θησαυρούς ἐν οὐρανῷ». Ἡ ὑπόλοιπη κινητή καί ἀκίνητη περιουσία στή γῆ (ἀκόμα καί ἂν ἀποκτήθηκε τίμια) δέν θά μᾶς εἶναι καθόλου χρήσιμη.
Γιά νά ὑπερνικήσουμε τήν ἓλξη τοῦ πλούτου καί τήν γοητεία τῆς ζωῆς τῶν ἀνέσεων καί τῶν ἀπολαύσεων, πρέπει νά ἐπιδιώξουμε νά γευθοῦμε τόν πλοῦτο τῶν δωρεῶν καί τῶν χαρισμάτων τοῦ Θεοῦ. Τήν ὀμορφιά τῆς πνευματικῆς ζωῆς. «Ὃποιος γεύτηκε τά οὐράνια, εὒκολα καταφρονεῖ τά ἐπίγεια», λέει ὁ Ἃγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. Τότε θά δοῦμε ὃτι ἡ πραγματική εὐτυχία καί μακαριότητα δέν ἒγκειται στή συσσώρευση πλούτου ἀλλά στη διανομή τῶν ἀγαθῶν. [«Μακάριόν ἐστι μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν» (Πραξ κ΄35)], στήν ἀγαθή καί στήν κατά Θεόν ζωή.
Συμπεράσματα- Διδάγματα
- Στήν παραβολή αὐτή ὁ Κύριος δέν καταδικάζει τήν κατοχή τοῦ πλούτου ἀλλά τήν κακή χρήση του. Τήν ἐγωιστική καί ἀνελεήμονα διάθεση. Τήν χρήση αὐτή πού δίνει στόν ἂνθρωπο τήν ψευδαίσθηση ὃτι δέν ἒχει ἀνάγκη τόν Θεό, ὃτι μπορεῖ νά ρυθμίζει ὃλα τά τῆς ζωῆς του «ἐρήμην τοῦ Θεοῦ». Ἒτσι, χάνει ὁ ἂνθρωπος τήν συναίσθηση ὃτι εἶναι διαχειριστής τῶν ἀγαθῶν πού τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Θεός (χριστιανική διδασκαλία) καί νομίζει ὃτι εἶναι κάτοχος καί κατά βούληση χρήστης. Ἡ τραγική πραγματικότητα (ἀσθένειες, θάνατος) τόν διαψεύδει.
- Εἶναι ἐπίσης σημαντικό νά τονίσουμε ὃτι ἡ ἀγωνιώδης προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά αὐξήσει τά ὑλικά του ἀγαθά, τοῦ στερεῖ τή δυνατότητα καί τόν χρόνο νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν ψυχή του, ἒστω καί ἐλάχιστα. Βυθίζεται ὁλοένα καί περισσότερο στίς ὑλικές μέριμνες καί χάνει τελείως τήν θέαση τοῦ Θεοῦ καί τῆς αἰώνιας ζωῆς. Ὁ Θεός πρακτικά, ἐξοστρακίζεται ἀπό τή ζωή του. Ἒτσι, ἡ ὑλιστική ζωή καταντᾶ εἰδωλολατρία καί ὁδηγεῖ στήν ἀπώλεια τῆς ψυχῆς, ἐκτός ἂν ὁ Θεός ἐπέμβει δραστικά μέ τούς τρόπους πού γνωρίζει.
- Θά ἦταν παράλειψη νά μήν σχολιάσουμε τήν φράση τοῦ Θεοῦ πρός τόν πλούσιο «Ἂφρον, ταύτῃ τῇ νυκτί, τήν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ», (Λουκ. Ιβ΄20). Ἂραγε, ποιοί θά ἀπαιτήσουν τήν ἲδια νύκτα, τήν ψυχή τοῦ πλουσίου; Ὁ Κύριος ἀποφεύγει νά τούς κατονομάσει. Εἶναι βέβαιο ὃτι, ἐπειδή ὁ πλούσιος ὑπῆρξε σέ ὃλη του τή ζωή ἀνελεήμων καί δέν εἶχε μάθει ποτέ νά δίνει, εἶχε διακόψει τίς σχέσεις του μέ τούς συνανθώπους του καί μέ τόν Θεό, τήν ψυχήν του θά ἀπαιτήσουν καί θά πάρουν οἱ δαίμονες.
Εἶναι γνωστό ἀπό τήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία (γιά τή ζωή μετά τόν σωματικό θάνατο), ὃτι μετά τόν χωρισμό τῆς ψυχῆς ἀπό τό σῶμα, τήν ψυχή συνοδεύουν μέχρι τόν θρόνο τοῦ Κριτοῦ Χριστοῦ (ὃπου θά ὑποστεῖ τήν πρώτη μερική κρίση, πρίν ἀπό τήν τελική τῆς Δευτέρας Παρουσίας) δύο ἂγγελοι. Ὁ φύλακας ἂγγελος καί ὁ ἂγγελος τῆς ὑποδοχῆς. Ἐνδιάμεσα, πρίν φθάσουν στόν θρόνο τοῦ Χριστοῦ, ἡ ψυχή καί οἱ δύο ἂγγελοι συναντοῦν τά ἐναέρια τελώνια. Αὐτά εἶναι ὁμάδες δαιμόνων μέ φρικτή ὂψη, πού κατηγοροῦν μέ λύσσα τήν ψυχή, γιά συγκεκριμένα κάθε ὁμάδα ἁμαρτήματα καί προσπαθοῦν νά τήν ἁρπάξουν. Οἱ ἂγγελοι τήν ὑπερασπίζονται προβάλλοντας τίς καλές της πράξεις καί τή μετάνοιά της.
Στήν περίπτωση τοῦ ἂφρονα πλουσίου φαίνεται ὃτι ἡ ὑπεράσπιση τῆς ψυχῆς του ἦταν ἀδύνατη καί ὃτι οἱ δαίμονες διεκδίκησαν καί πῆραν τελικά τήν ψυχή του.
Ἒτσι, ἂς ἒχουμε πάντα κατά νοῦ ὃτι γιά ὃλες μας τίς πράξεις θά κριθοῦμε. Τά ἁμαρτήματά μας ἀκόμα καί ἂν τά ἒχουμε ξεχάσει, θά μᾶς τά θυμίσουν οἱ δαίμονες πού συνήργησαν στήν διάπραξή τους. Μόνο ἡ ἀληθινή μετάνοια καί ἐξομολόγησή τους τά διαγράφει ἐνῶ οἱ πράξεις ἀγάπης καί ἐλεημοσύνης καθώς καί ἡ κατά Θεόν ἂσκηση θά μᾶς βοηθήσουν νά περάσουμε χωρίς σοβαρές ἀπώλειες τήν φρικτή δοκιμασία τῶν ἐναέριων τελωνίων.
- Τέλος, ἡ παραβολή μπορεῖ νά ἒχει ἐφαρμογή γιά κάθε εἶδος πλούτου. Ἐδῶ, θεωρεῖ ὡς πλοῦτο τά ὑλικά ἀγαθά. Ὑπάρχουν ἂλλα εἲδη πλούτου (ὃπως οἱ γνώσεις, ἡ ἐμπειρία, ἡ ἐπιστήμη, ἡ τέχνη, συλλογές ἀντικειμένων κλπ). Κάθε εἶδος πλούτου ὃταν χρησιμοποιεῖται ἐγωιστικά καί ἐμποδίζει τή σχέση μέ τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο συνιστᾶ κίνδυνο γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς.