Γλώσσα, ἐθνικὴ παράδοση καὶ παγκοσμιοποίηση
(Ἀποσπάσματα ὁμιλίας τοῦ κ. Α. Ν. Κουνάδη, Καθηγητοῦ ΕΜΠ -Ἀκαδημαϊκοῦ,
σὲ Ἡμερίδα στὴ Θεσσαλονίκη)
Κατὰ τὴν περίοδο τῆς παγκοσμιοποίησης, τῆς Νέας Τάξεως πραγμάτων, ἡ ὁποία ἰσοπεδώνει κάθε ἰδιαιτερότητα, οἱ χῶρες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως – καὶ ὄχι μόνο – ἄρχισαν νὰ καταβάλουν ἔντονες προσπάθειες γιὰ τὴ διατήρηση τῆς ἐθνικῆς τους ταυτότητας. Ἡ Γερμανικὴ ἐφημερίδα Frank – fuster Zeitug ἔγραφε σὲ πρόσφατο ἄρθρο της «ὅτι οἱ χῶρες τῆς Εὐρώπης ξαναανακαλύπτουν τὰ ἔθνη», ὁ δὲ ἀρθρογράφος τῆς «Monde» Andree Fontain ὅτι «τὰ ἔθνη ἐπιστρέφουν». Ὁ Γάλλος Πρόεδρος N. Sarkozy ἔχει δηλώσει ὅτι θὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν ἐθνικὴ ταυτότητα, ὄχι μόνο τοῦ Γαλλικοῦ ἔθνους, ἀλλὰ καὶ ἐκείνη τῶν ἄλλων λαῶν τῆς Ε.Ε.
Καὶ ἐνῷ αὐτὰ συμβαίνουν στὴ Γαλλία, τὴ Γερμανία καὶ σὲ πολλες ἄλλες χῶρες, ἕνα τελείως ἀντίθετο πνεῦμα ἐπικρατεῖ στὴ χώρα μας τὶς τελευταῖες δεκαετίες μὲ τὰ ἀλλεπάλληλα πλήγματα κατὰ τῆς γλώσσας μας, τῶν ἐθνικῶν παραδόσεων καὶ τῆς ἱστορίας μας. Τὸ κουτὶ τῆς Πανδώρας ἄνοιξε μὲ τὴν Ἐκπαιδευτικὴ Μεταρρύθμιση τοῦ 1976, ἡ ὁποία σηματοδότησε μία φθίνουσα πορεία γιὰ τὴ γλώσσα μας μὲ τὴν κατάργηση τῆς διδασκαλίας τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἀπὸ τὸ πρωτότυπο στὰ Γυμνάσια καὶ τὴν διὰ νόμου καθιέρωση τῆς Δημοτικῆς στὴν Ἐκπαίδευση καὶ στὸν εὐρύτερο Δημόσιο Τομέα. Ὡστόσο γιὰ 150 χρόνια ἡ Καθαρεύουσα γραφόταν καὶ ἐχρησιμοποιεῖτο χωρὶς σοβαρὸ πρόβλημα, ὅπως θὰ θυμοῦνται ὅσοι τελείωσαν τὴ Μέση Ἐκπαίδευση πρὶν ἀπὸ τὸ 1975. Ἡ συνταγματικὴ προστασία τῆς γλώσσας μας ποὺ ὑπῆρχε σὲ προηγούμενα ἑλληνικὰ συντάγματα δὲν ἐπαναλήφθηκε στὸ Σύνταγμα τοῦ 1975, οὔτε στὶς ἑπόμενες ἀναθεωρήσεις του ἔγινε ὁποιαδήποτε ἀναφορὰ σ’ αὐτὸ τὸ καίριας σημασίας ζήτημα γιὰ τὴν ταυτότητα, τὴ συνέχεια καὶ τὴν προοπτική του Ἑλληνισμοῦ. Ἡ φθίνουσα αὐτὴ πορεία τῆς γλώσσας μας συνοδεύτηκε μὲ τὴν ὑποβάθμιση τοῦ ρόλου τῆς Γραμματικῆς, τοῦ Συντακτικοῦ καὶ τῆς Ἐτυμολογίας, μὲ τὴν κατάργηση τοῦ παραδοσιακοῦ τονισμοῦ, ποὺ ἐξελίχθηκε σὲ ἀτονικὸ ἢ σύστημα ἐσφαλμένου τονισμοῦ τῶν λέξεων μὲ ἀποτέλεσμα ἡ ἑλληνική, ἀρρήκτως συνδεδεμένη μὲ τὴν προσωδία, νὰ ἔχει χάσει τὴ μουσικότητά της μετὰ τὴν κατάργηση τῶν τόνων καὶ τῶν πνευμάτων. Καὶ τοῦτο παρὰ τὶς ἔντονες ἀντιδράσεις τοῦ Ὀδ. Ἐλύτη, τοῦ Ἰωάννη Θεοδωρακόπουλου, τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου, τῆς Jacklin de Romilly, τοῦ Ἰονέσκο, τοῦ μακαριστοῦ Β. καὶ Ν. Ἀμερικῆς Ἰακώβου, τοῦ Κορνήλιου Καστοριάδη καὶ πολλῶν ἄλλων ἀνθρώπων τῶν Γραμμάτων, τῶν Ἐπιστημῶν καὶ τῶν Τεχνῶν. Ὁ τελευταῖος μάλιστα – μεγάλος διανοητὴς τῆς ἀριστερᾶς – ἐπετέθη μὲ δριμύτητα κατὰ συγκεκριμένων προσώπων ποὺ εἰσηγήθηκαν τὸ μονοτονικό. Σὲ συνέντευξή του στὶς 19-2-1989 στὴν Ἐλευθεροτυπία εἶπε μεταξὺ ἄλλων: «ἡ κατάργηση τῶν τόνων καὶ τῶν πνευμάτων εἶναι κατάργηση τῆς ὀρθογραφίας ποὺ τελικὰ εἶναι ἡ καταστροφὴ τῆς συνέχειας τῆς γλώσσας μας. Ἤδη τὰ παιδιὰ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ἐλύτη. Ὁ Παπαδιαμάντης διδάσκεται πλέον ἀπὸ μετάφραση». Ὅσοι δὲν διδάχτηκαν τὸ πολυτονικὸ σύστημα – μετὰ τὴν διὰ νόμου ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ τὸ 1982 – δὲν γνωρίζουν τὸν ὀρθὸ τονισμὸ τῶν λέξεων. Αὐτὸ τὸ διαπιστώνουμε καθημερινῶς.
Ἡ ἀποκοπὴ τῆς Νεοελληνικῆς ἀπὸ τὶς ρίζες της – τὰ ἀρχαῖα Ἑλληνικά – εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴ συρρίκνωση τοῦ λεξιλογίου τῆς νεολαίας μας ποὺ χρησιμοποιεῖ στὸ καθημερινὸ λεξιλόγιό της λιγότερες ἀπὸ ὀκτακόσιες (800) λέξεις, τὴν ὑπέρμετρη χρήση ξένων λέξεων, τὴν παραμορφωτικὴ ἐκφορὰ λόγου καὶ τοὺς καθημερινοὺς βαρβαρισμοὺς καὶ σολοικισμοὺς ποὺ ἀκοῦμε ἀκόμη καὶ ἀπὸ ἐκπροσώπους τῶν μέσων ἐνημέρωσης. Καὶ τοῦτο παρὰ τὶς προσπάθειες τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) ποὺ ἐξέδωσε στὶς 31.7.07 τὴν ὑπ’ ἀριθμ. 5 Ὑπόδειξη (βάσει τοῦ ἄρθρου 15 τοῦ Συντάγματος) μὲ τὴν ὁποία καλεῖ τοὺς τηλεοπτικοὺς καὶ ραδιοφωνικοὺς σταθμοὺς νὰ ἐφαρμόζουν τὸν σχετικὸ μὲ τὴ χρήση τῆς γλώσσας Ν. 3592/07 (ἄρθρο 20, § 2). Ἐπίσης, παρὰ τὴν ὕπαρξη αὐστηρᾶς νομοθεσίας, ἐπιγραφὲς καταστημάτων εἶναι γραμμένες σὲ ξένες γλῶσσες, ἐφημερίδες καὶ τηλεοπτικὰ κανάλια ἔχουν ξένα ὀνόματα, τηλεγραφήματα καὶ μηνύματα μέσω ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου μεταβιβάζονται γραμμένα στὴν ἑλληνικὴ μὲ λατινικοὺς χαρακτῆρες.
Φαίνεται ὅτι οἱ ἔντονες ἱστορικὲς διαμάχες γιὰ τὸ γλωσσικὸ τίποτε δὲν μᾶς δίδαξαν, ὅτι δηλαδή, ὅπως ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος σοφος Ἀκαδημαϊκός Κωνσταωτίνος Τσάτσος, οἱ γλῶσσες δὲν νομοθετοῦνται. Ἐπιτρέψατέ μου δὲ νὰ συμπληρώσω ὅτι ἡ γλώσσα μας ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ὁμήρου μέχρι σήμερα ἑνιαία, ἀδιαίρετη καὶ ἀδιάσπαστη , ὅπως ἔχει δηλώσει καὶ ὁ κορυφαῖος Ἰσπανὸς γλωσσολόγος καὶ ἑλληνιστὴς Καθηγητὴς Ρ. Φ. Ἀντράντος – ἀποτελεῖ ἕνα ἀλληλοσυμπληρούμενο καὶ διαχρονικὰ ἐξελισσόμενο μὲ τὴ δική του δυναμικὴ σύνολο. Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι ἀπὸ τὶς 6.300 λέξεις τοῦ Ὁμηρικοῦ λεξιλογίου ἐπιβιώνουν μέχρι σήμερα 1800, ἀπὸ τὶς ὁποῖες σχετικὰ μικρὸ μόνο μέρος ἔχει ἀλλάξει ἔννοια. Ἀπὸ τὸ λεξιλόγιο τῶν Εὐαγγελίων ἐπιβιώνει μέχρι σήμερα τὸ 70% τῶν λέξεων. Ὁ ἐκ τῶν πρωτεργατῶν στὴν ἀποκρυπτογράφηση τῆς Γραμμικῆς Β΄, στενὸς συνεργάτης τοῦ Ventris, John Chadwick, εἶχε δηλώσει: «Ἡ γλώσσα ποὺ μιλοῦσε κάποιος βοσκὸς σὲ ἀπόκεντρη περιοχὴ τῆς Πελοποννήσου, 1200 χρόνια πρὶν γεννηθεῖ ὁ Χριστὸς εἶναι, παρόλες τὶς διαφορές της, ἡ ἴδια γλώσσα μὲ τὴν ἑλληνικὴ ποὺ μιλιέται σήμερα».
Γιὰ τὴ διαχρονικότητα τῆς ἑλληνικῆς ἡ ΕΓΚ ὑπὸ τὴν ἐμπνευσμένη ἡγεσία τοῦ πρώην Προέδρου της Καρολου Παπουλια – καὶ νῦν Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας – ὀργάνωσε ἐνώπιον πολυπληθῶν ἀκροατηρίων μεγάλες ἐκδηλώσεις μὲ διακεκριμένους Ἕλληνες καὶ ξένους ὁμιλητές, τὶς ὁποῖες χαιρέτισαν Πολιτειακοὶ ἄρχοντες, πρώην Πρωθυπουργοί, ἐκπρόσωποι ὅλων τῶν Κομμάτων τῆς Βουλῆς καὶ τῆς Εὐρωβουλῆς, Ὑπουργοί, ἄνθρωποι τῶν Γραμμάτων, τῶν Ἐπιστημῶν καὶ τῶν Τεχνῶν. Μεταξὺ αὐτῶν, ὁ π. Πρόεδρος τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας Valery Ziskard D’ Estaing, ἡ π. ἁρμόδια Ἐπίτροπος τῆς Ε.Ε. γιὰ θέματα Γλώσσας καὶ Παιδείας Vivian Reding, ὁ π. Γάλλος Ὑπουργὸς Παιδείας Ζὰκ Λάγκ, οἱ π. Πρόεδροι τῆς Δημοκρατίας Χρῆστος Σαρτζετάκης καὶ Κωστὴς Στεφανόπουλος, ὁ μακαριστὸς Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος Χριστόδουλος.