Η Βρετανία μπαίνει στη λίστα των χωρών που απαγορεύουν τα κινητά στις σχολικές τάξεις, όμως ο προβληματισμός περισσεύει εν γένει για την άκριτη χρήση της τεχνολογίας από ανηλίκους.
Πριν προλάβει να ολοκληρώσει την πρώτη πρόταση, ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ρίσι Σούνακ, αναγκάζεται να σταματήσει από το κινητό του, που χτυπά. Απορρίπτει την κλήση και συνεχίζει. Όμως με το που πάει να μιλήσει, το smartphone του χτυπά ξανά. Και ξανά. Καταφέρνει τελικά να ολοκληρώσει την φράση του, αφού κλείσει τη συσκευή, αφήνοντάς την στο πλάι. Δεν είναι μια ιστορία από τα βρετανικά παραπολιτικά, αλλά το σενάριο ενός βίντεο που αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο πλαίσιο καμπάνιας της Ντάουνινγκ Στριτ.
Στο επίκεντρο είναι τα προβλήματα που προκαλούν τα κινητά τηλέφωνα στην καθημερινή ζωή, και δη των ανηλίκων. Υπό αυτό το πρίσμα, η βρετανική κυβέρνηση έγινε η τελευταία προσθήκη στη λίστα των χωρών που κινούνται προς την απαγόρευση των smartphones στα σχολεία. Με τον τρόπο επιβολής να έγκειται ανά εκπαιδευτικό ίδρυμα, οι γενικές κατευθυντήριες είναι τα κινητά να απαγορεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, συμπεριλαμβανομένων των διαλειμμάτων.
Μπορεί να παραδίδονται από τους μαθητές στην είσοδο και να παραλαμβάνονται κατά το σχόλασμα. Να τα φυλάσσουν σε ερμάρια ή απενεργοποιημένα στις τσάντες τους. Όμως η εφαρμογή αυτών των μέτρων φαντάζει δύσκολη σε μια χώρα, όπου ακόμη και τα 12χρονα είναι πια κάτοχοι smartphones, σε ποσοστό 97%.
Ολοένα και περισσότεροι γονείς ωστόσο στην Αγγλία έχουν αρχίσει να συντάσσονται με τις απαγορεύσεις. Με ιδρύτριες μια δημοσιογράφο και μια ψυχολόγο, έχει αρχίσει εδώ και λίγες ημέρες μια εκστρατεία υπό τον τίτλο «Smartphone Free Childhood», ελληνιστί «Παιδική ηλικία ελεύθερη από τα έξυπνα κινητά». Οι συμμετέχοντες ανήσυχοι γονείς ανέρχονται ήδη σε χιλιάδες, οργανωμένοι σε ομάδες WhatsApp ανά περιοχή. «Όταν τα παιδιά άρχισαν να παίρνουν κινητά στα χέρια τους, δεν υπήρχε έρευνα για τον αντίκτυπό τους», αναφέρουν στην ιστοσελίδα τους. Τώρα -επισημαίνουν- υπάρχει. Και τα ευρήματα είναι συντριπτικά.
Ευρωπαϊκοί «πειραματισμοί»
Η χρήση smartphones χωρίς μέτρο και επίβλεψη μπορεί να γίνει εξαιρετικά εθιστική. Εκθέτει ανήλικους σε ακατάλληλο και επιβλαβές περιεχόμενο. Συνδέεται επίσης με την αύξηση των πιθανοτήτων εμφάνισης ψυχικής ασθένειας, τον εκφοβισμό -σχολικό και μη- έως τη μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης. Όχι τυχαία έχουν αρχίσει να δημιουργούνται και σε άλλες χώρες ομάδες, όπως η βρετανική «Smartphone Free Childhood», που ζητούν τη λήψη μέτρων. Τάσσονται υπέρ της χρήσης απλών κινητών από ανήλικους, με δυνατότητα κλήσεων, αποστολής sms και λήψης χρήσιμων εφαρμογών, όχι όμως των social media. Τάσσονται υπέρ της απαγόρευσης της πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έως το 16ο έτος ηλικίας.
Αντιμέτωποι με τις αντιδράσεις των παιδιών -που γεννήθηκαν σε ψηφιακό περιβάλλον και δεν μπορούν καν να διανοηθούν ότι υπήρχε ζωή χωρίς Ίντερνετ- οι γονείς προσπαθούν να συντονίσουν τη δράση τους με σχολικούς φορείς και ενώσεις διδασκάλων. «Τελικά θέλουμε να ασκήσουμε πίεση στην κυβέρνηση και στις εταιρείες τεχνολογίας για να μας βοηθήσουν να προστατεύσουμε τα παιδιά μας», αναφέρει στην ιστοσελίδα της η «Smartphone Free Childhood».
Προσώρας, η βρετανική κυβέρνηση διαμηνύει ότι θ αρκεστεί στον νόμο που ψηφίστηκε πέρυσι για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο. Επιφυλάσσεται πάντως για τη λήψη πρόσθετων μέτρων. Δεν είναι φυσικά η μόνη.
Στη Γαλλία για παράδειγμα έχει απαγορευτεί από το 2018 η χρήση smartphone σε δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια -αν και οι μαθητές μπορούν να έχουν τις συσκευές στις σχολικές τους τσάντες. Η Φινλανδία απαγόρευσε επίσης προ μηνών τα κινητά τηλέφωνα στα σχολεία. Ανάλογα μέτρα για κινητά, αλλά και για τάμπλετ προωθούνται στη στη Σουηδία, και τέθηκαν σε πιλοτική εφαρμογή από την αρχή του έτους στην Ολλανδία για τις ηλεκτρονικές συσκευές εν γένει, με ορισμένες εξαιρέσεις. Κατά τη διάρκεια μαθημάτων ψηφιακών δεξιοτήτων, για ιατρικούς λόγους ή για άτομα με αναπηρίες.
Απαγορεύσεις και περιορισμοί
Το φαινόμενο προφανώς και δεν είναι μόνο ευρωπαϊκό. Στις ΗΠΑ, τον δρόμο των απαγορεύσεων δια νόμου σε πολιτειακό επίπεδο άνοιξε πέρυσι η Φλόριντα. Αφορούν στη χρήση κινητών τηλεφώνων κατά τη διάρκεια του μαθήματος στα δημόσια σχολεία, αλλά και στην πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω των δικτύων ελεύθερου Wi-Fi. Η Οκλαχόμα, το Βερμόντ και το Κάνσας υιοθέτησαν επίσης μέτρα για «σχολεία χωρίς κινητά». Συνολικά, σε εθνικό επίπεδο, το 77% των δημόσιων σχολείων στις ΗΠΑ αναφέρουν ότι ακολουθούν ανάλογη πολτική.
Όμως από τα λόγια έως την πράξη φαίνεται ότι υπάρχει πολύς δρόμος… Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το 97% των μαθητών συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα κινητά τηλέφωνά τους κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών. Σε απάντηση, έχουν συγκροτηθεί ομάδες όπως το «Κίνημα Σχολεία Χωρίς Κινητά Τηλέφωνα», που ασκούν πιέσεις για αυστηρή τήρηση των απαγορεύσεων στα σχολεία. Στη δε Γερουσία προωθείται με διακομματική στήριξη νομοσχέδιο για τη διεξαγωγή ομοσπονδιακής μελέτης για τις επιπτώσεις που έχει η χρήση κινητών τηλεφώνων στην ψυχική υγεία και στη σχολική επίδοση των μαθητών.
Άλλες χώρες έχουν επίσης λάβει μέτρα. Η Κίνα έχει θέσει περιορισμούς στον χρόνο που αφιερώνουν παιδιά κάτω των 8 ετών στο Διαδίκτυο σε ημερήσια βάση. Συνολικά, περίπου 1 στις 7 χώρες έχουν απαγορεύσει τη χρήση smartphones στο σχολείο, ενώ μόλις προ μηνών η UNESCO κάλεσε σε παγκόσμια εφαρμογή του μέτρου. «Η ψηφιακή επανάσταση ενέχει ανυπολόγιστες δυνατότητες», τόνισε χαρακτηριστικά η γενική διευθύντρια της Εκπαιδευτικής Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών, Οντρέι Αζουλέ. «Όμως, όπως ακριβώς έχουν εκφραστεί προειδοποιήσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να εντάσσεται σε κανόνες στην κοινωνία», προσέθεσε, «ανάλογη προσοχή πρέπει να δοθεί στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση».
H ψηφιακή τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, αποτελεί εργαλείο και όχι προτεραιότητα στο «ανθρωποκεντρικό όραμα» για την εκπαίδευση, προειδοποιεί η UNESCO (Photo: Shutterstock)
Παν μέτρον άριστον
«Στο σπίτι, θέτουμε περιορισμούς στο πόση τεχνολογία θα χρησιμοποιούν τα παιδιά μας», είχε δηλώσει ο αείμνηστος Στιβ Τζομπς, συνιδρυτής του τεχνολογικού κολοσσού της Apple. Ο ιδρυτής της Microsoft, Μπιλ Γκέιτς, δεν επέτρεπε στα παιδιά του να χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα μέχρι την εφηβεία.
Ενώ «τα σχολεία σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να εισάγουν υπολογιστές, τάμπλετ, διαδραστικούς πίνακες και άλλα τεχνολογικά θαύματα», ανέφερε το 2019 έρευνα η El Pais, στο Waldorf School of the Peninsula, ένα ιδιωτικό σχολείο στην Καλιφόρνια, όπου φοιτούν τα παιδιά στελεχών της Apple, της Google και άλλων τεχνολογικών γιγάντων «δεν μπαίνει οθόνη μέχρι να φτάσουν στο γυμνάσιο»…
«Η δημιουργικότητα είναι κατά βάση ανθρώπινη. Αν βάλεις ένα μικρό παιδί μπροστά σε μια οθόνη, περιορίζονται οι κινητικές δεξιότητες του, η ικανότητά του να συγκεντρώνεται», επεσήμανε τότε ο Πιερ Λοράν, μηχανικός υπολογιστών και πρόεδρος του ΔΣ του σχολείου.
«Δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα επ’ αυτού», τόνισε προ πενταετίας. «Θα έχουμε τις απαντήσεις σε 15 χρόνια, όταν αυτά τα παιδιά θα είναι ενήλικες. Θέλουμε όμως να το ρισκάρουμε;» έθετε ρητορικά το ερώτημα. Εν έτει 2024, ο προβληματισμός παραμένει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μεταστροφή της Σουηδίας, από την υπερ-ψηφιοποίηση, σε πιο παραδοσιακούς τρόπους εκπαίδευσης, λόγω κακών σχολικών επιδόσεων.
Η σκανδιναβική χώρα δεν είναι η μόνη. Στα ισπανικά σχολεία υπάρχει επίσης ζήτηση για επιστροφή στο χαρτί, παρατηρεί η Ισαβέλ Ντανς, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα και ερευνήτρια σε θέματα ψηφιακής εκπαίδευσης. Παρά τις επενδύσεις σε ψηφιακά εργαλεία τα τελευταία χρόνια, επισημαίνει, πολλά εκπαιδευτικά προβλήματα δεν έχουν βελτιωθεί. «Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να εξαλείψουμε την τεχνολογία από τις τάξεις», υπογραμμίζει. «Πρέπει να διδασκόμαστε στη χρήση της, να επενδύουμε στην ηθική και στην ψηφιακή ασφάλεια». «Γιατί η τεχνολογία είναι παντού. Και ό,τι δεν διδάσκεται στο σχολείο, τα παιδιά θα το μάθουν εκτός αυτού».