Ἰωάννης Καραγιαννόπουλος
Ήδη ἀπὸ τὸ 1222 ὁ διάδοχος τοῦ Θεοδώρου Λάσκαρη, Ἰωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης (1222-1254), ἄρχισε νὰ ἐπιτίθεται καὶ νὰ κατανικᾶ τοὺς Φράγκους, ὥσπου μὲ τὴν εἰρήνη τοῦ 1225 κατόρθωσε νὰ τοὺς διώξει σχεδὸν τελείως ἀπὸ τὴ Μικρασία, νὰ ἀνακαταλάβει τὰ γειτονικὰ νησιὰ Σάμο, Χίο, Λέσβο, Ἰκαρία καὶ Κὼ καὶ νὰ ὑποχρεώσει σὲ ὑποτέλεια, λίγο ἀργότερα, τὸν ἄρχοντα τῆς Ρόδου, Λέοντα Γαβαλά».
Ὁ Βατάτζης, ὅμως, ἔδειξε καὶ στὴν ἐσωτερική του πολιτικὴ δραστηριότητα καὶ ἱκανότητα δημιουργική. Τὴν προσοχὴ του ἔστρεψε κυρίως στὸν δημοσιονομικὸ καὶ κοινωνικὸ τομέα. Φρόντισε γιὰ μιὰ καλὴ καὶ ἀδιάφθορη διοίκηση, γιὰ τὴν καλὴ ἀπονομὴ δικαιοσύνης καὶ ἔλαβε ἰδιαιτέρως ἀποτελεσματικὰ μέτρα κοινωνικῆς προνοίας καὶ εὐποιΐας.
Προσπάθησε νὰ ἐνδυναμώσει τὶς στρατιωτικές του μισθοφορικὲς δυνάμεις μὲ τὴν ἐγκατάσταση ξένων λαῶν, κυρίως Κουμάνων, στὶς περιοχὲς τῆς Θράκης, Μακεδονίας, Φρυγίας καὶ τῆς κοιλάδας τοῦ Μαιάνδρου. Ἐπιπλέον, προσπάθησε νὰ ἐνισχύσει τὴ συνοριακὴ ἄμυνα τοῦ κράτους χορηγώντας ἀτέλειες στοὺς ἐκεῖ πληθυσμοὺς καὶ πρόνοιες στοὺς ἐπιφανέστερους ἀπ’ αὐτοὺς.
Ἰδιαίτερη σημασία ἔχουν τὰ δημοσιονομικὰ μέτρα τοῦ Βατάτζη, μὲ τὰ ὁποῖα προσπάθησε νὰ ἐνισχύσει τὴν ντόπια παραγωγὴ καὶ νὰ ἐμποδίσει, ὅσο ἦταν δυνατόν, τὴν εἰσαγωγὴ ξένων, καὶ ἰδίως δυτικῶν, εἰδῶν πολυτελείας. Περίφημο ἔμεινε τὸ «ὠάτον» στέμμα ποὺ χάρισε στὴν αὐτοκράτειρα Εἰρήνη καὶ ποὺ ὀνομάστηκε ἔτσι, γιατί ἀγοράστηκε ἀπὸ τὰ αὐγὰ ποὺ πούλαγαν τὰ αὐτοκρατορικὰ ὀρνιθοτροφεῖα.
Βέβαια, στὴν ἐπιτυχία τῶν μέτρων αὐτῶν συνέβαλε πολὺ καὶ ἡ δεινὴ θέση τοῦ σουλτανάτου τοῦ Ἰκονίου, ποὺ βρέθηκε ἀναγκασμένος, ἔπειτα ἀπὸ τὶς μογγολικὲς ἐπιδρομὲς καὶ τὶς καταστροφὲς ποὺ ὑπέστη ἀπὸ αὐτές, νὰ ἀγοράζει ἀπὸ τὸ κράτος τῆς Νίκαιας, καὶ σὲ πολὺ ψηλὲς μάλιστα τιμές, τὰ εἴδη πρώτης ἀνάγκης ποὺ χρειαζόταν. Μὲ τὰ μέτρα αὐτὰ ἡ αὐτοκρατορία τῆς Νίκαιας πέτυχε ἐξυγίανση τῶν οἰκονομικῶν της ἀνώτερη τῆς ἐποχῆς τῶν Κομνηνῶν, ὅπως χαρακτηριστικὰ τόνισε νεότερος ἱστορικός.
Ὁ Ἰωάννης Βατάτζης εἶχε πετύχει ὅλους τοὺς σκοποὺς καὶ τῆς ἐξωτερικῆς καὶ τῆς ἐσωτερικῆς του πολιτικῆς. Εἶχε ἀνορθώσει τὸ κράτος ἐσωτερικά, σταθεροποιώντας τὴν οἰκονομία του, ἐξυγιαίνοντας τὴ διοίκησή του καὶ λαμβάνοντας σωστὰ κοινωνικὰ μέτρα. Ταυτόχρονα, εἶχε διπλασιάσει τὴν ἔκταση τῆς ἡγεμονίας του, εἶχε συντρίψει τοὺς ξένους ἐχθρούς της, εἶχε ταπεινώσει τὰ ἀντίπαλά της ἑλληνικὰ κρατίδια καὶ εἶχε προετοιμάσει τὸ ἔδαφος γιὰ τὴν ἀνάκτηση τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Τὸ τελικὸ ὅμως αὐτὸ κατόρθωμα, ποὺ εἶχε καθοριστικὴ σημασία γιὰ τὶς τύχες τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐπιφύλαξε ἡ μοίρα σὲ ἄλλον γιατί ὁ Βατάτζης, ὑποφέροντας ἀπὸ ἀνίατη ἀσθένεια, πέθανε στὶς 3 Νοεμβρίου 1254.