Κείμενο του (Καστροπολίτη) Ιωάννη Α. Σαρσάκη
Παίρνοντας αφορμή από την εκδήλωση που συνδιοργανώθηκε στο Κάστρο του Διδυμοτείχου, από τον Ιστορικό και πολιτιστικό σύλλογο Διδυμοτείχου «Καστροπολίτες Γνώση και Δράση», την Ενωμένη Ρωμηοσύνη, την Κίνηση Αλληλεγγύης Πολιτών Αλεξανδρούπολης, την Εφημερίδα Αντιφωνιτής και την Αχελώος Τηλεόραση με θέμα: Ιωάννης Καποδίστριας ¨Η ζωή, οι αγώνες και το εγκώμιο του πρώτου Εθνικού Κυβερνήτη της Ελλάδας¨, άδραξα την ευκαιρία κάνοντας έναν χαιρετισμό, να αναφερθώ στα κοινά σημεία δύο μεγάλων ηγετών της Ρωμηοσύνης. Ο ένας εξ αυτών ήταν φυσικά ο Ιωάννης Καποδίστριας, το τιμώμενο πρόσωπο της εκδήλωσης. Ο δεύτερος ήταν ο ¨οικοδεσπότης¨ της βραδιάς, ο εκ Διδυμοτείχου καταγόμενος, Αυτοκράτορας της Ρωμανίας και Άγιος της Εκκλησίας μας Ιωάννη Γ΄ Δούκας Βατάτζης.
Αν εξετάσουμε το βίο και τα έργα των δύο ανδρών, θα δούμε ότι έχουν πάρα μα πάρα πολλά κοινά σημεία. Για τον λόγο αυτό ερανίστηκα ως επικεφαλίδα του κειμένου μου, τον τίτλο από το έργο του ενάρετου Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι», προσπαθώντας παρακάτω να αποδείξω του λόγου το αληθές.
Τα κοινά τους σημεία τα συναντάμε από το ξεκίνημα της ζωής τους, και οι δύο ήταν γόνοι αρχοντικών οικογενειών, έλαβαν υψηλή μόρφωση και το κυριότερο διδάχθηκαν και βίωσαν την Ορθόδοξη Πίστη. Η ελεημοσύνη και η αγάπη που έδειξαν προς τους συνανθρώπους τους από μικρή ηλικία, αλλά και αργότερα όταν διετέλεσαν κυβερνήτες, αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση.
Υπήρξαν ηγέτες της Ρωμηοσύνης σε δύσκολες και κομβικές εποχές. Ο Ιωάννης Βατάτζης διετέλεσε Αυτοκράτορας της Ρωμανίας από το 1222 έως το 1254 με έδρα την εξόριστη πρωτεύουσά της, τη Νίκαια της Μικράς Ασίας. Εξόριστη διότι ως γνωστόν οι Φράγκοι σταυροφόροι είχαν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη το 1204, με αποτέλεσμα η πάλαι ποτέ κραταιά αυτοκρατορία να κατακερματιστεί και να μοιραστεί σε Φραγκικά βασίλεια (πλην των περιοχών της Νίκαιας, της Ηπείρου και της Τραπεζούντας). Ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε να κυβερνήσει το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος από το 1828 έως τη δολοφονία του το 1831. Ο μεν πρώτος ανέλαβε τη διακυβέρνηση του κράτους της Νίκαιας από τον πεθερό του τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρη (το οποίο δεν ήταν απόλυτα οργανωμένο), αυτός κατάφερε από το 1204 έως το 1222 να βάλει τις βάσεις ώστε να δημιουργηθεί μία εστία αντίστασης με βασικό στόχο την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας. Ο δε Καποδίστριας ανέλαβε να κυβερνήσει ένα κράτος το οποίο δημιουργήθηκε μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς και 7 χρόνια επαναστατικού αγώνα.
Και οι δύο δηλαδή έπρεπε να οργανώσουν δημόσια διοίκηση, οικονομία, παιδεία και στρατό. Επίσης σε διπλωματικό επίπεδο, απαιτούνταν να κινηθούν με προσεκτικά βήματα στη γεωστρατηγική σκακέρια της εποχής τους.
Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβαν τη διακυβέρνηση του κράτους τους, έδωσαν μεγάλη βαρύτητα στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του λαού. Για να το καταφέρουν αυτό, νομοθέτησαν, πήραν μέτρα και συγκρούστηκαν με τους άρχοντες και το κατεστημένο της εποχής. Και το πιο βασικό είναι ότι στάθηκαν δίπλα στο λαό με τη φυσική τους παρουσία, δεν είναι τυχαίο που τον μεν Ιωάννη Βατάτζη ο λαός τον αποκαλούσε ¨πατέρα των Ελλήνων¨ και τον δε Ιωάννη Καποδίστρια ¨μπαρμπαγιάννη¨.
Στην οικονομική πολιτική υπήρξαν πρωτοπόροι, ο Βασιλιάς της Νίκαιας κατάφερε με τις ενέργειές του να δημιουργήσει οικονομική αυτάρκεια για το κράτος του. Υπήρξε ο τελευταίος Αυτοκράτωρ της Ρωμανίας που έκοβε καθαρό και ισχυρό νόμισμα. Με νομοθετικά διατάγματα απαγόρεψε τις εισαγωγές και ευνόησε την εγχώρια παραγωγή, διένειμε καλλιεργήσιμη γη στους ακτήμονες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια καλπάζουσα ανάπτυξη στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, βιοτεχνία κλπ). Το κράτος της Νίκαιας αν και ήταν σε συνεχή εμπόλεμη κατάσταση δεν δοκίμασε ποτέ έλλειψη χρημάτων. Ο Κερκυραίος πολιτικός αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του παρέλαβε άδεια ταμεία, καθώς και την υποχρέωση να αποπληρώσει τα πρώτα δυσβάσταχτα δάνεια της επαναστάσεως. Ο Καποδίστριας επέβαλε άμεσα τάξη στα οικονομικά παρουσιάζοντας ένα οργανωμένο λογιστικό και διοικητικό σύστημα. Δημιούργησε την πρώτη ελληνική τράπεζα βάζοντας υποθήκη την προσωπική του περιουσία και καθιέρωσε τον Φοίνικα ως εθνικό νόμισμα. Συγκρούστηκε με τους μεγαλοκτήμονες καθώς προσπάθησε να μοιράσει την εθνική γη και να δημιουργήσει μια τάξη μικροκαλλιεργητών. Αναβάθμισε την γεωργία εισάγοντας νέα εργαλεία και νέες καλλιέργειες. Επίσης έδωσε βαρύτητα στην επαγγελματική μόρφωση των αγροτών, οι οποίοι υποστηρίζονταν στο έργο τους από γεωπόνους που περιόδευαν σε όλη την επικράτεια. Άνθηση παρουσίασε και το εμπόριον, το οποίο διακινούνταν μέσω της εμπορικής ναυτιλίας. Η ελληνική σημαία ταξίδευε σε όλη τη Μεσόγειο προκαλώντας το εμπορικό κατεστημένο της εποχής.
Στον τομέα των υποδομών, παροχών και της εσωτερικής διοίκησης οι δύο Ρωμηοί ηγέτες ήταν αποτελεσματικότατοι. Και οι δύο ανοικοδόμησαν δημόσια κτίρια, νοσοκομεία, πτωχοκομεία, λιμενικά έργα, σχολεία, βιβλιοθήκες κλπ. Στη δημόσια διοίκηση επέλεγαν τους υπαλλήλους με αξιοκρατικά κριτήρια και όχι με βάση την ταξική τους καταγωγή. Μεγάλη βαρύτητα έδωσαν στην απονομή δικαιοσύνης καθώς και στην πάταξη όλων όσων επεδίωκαν να ζημιώσουν τους κοινωνικά και οικονομικά αδυνάτους.
Επίσης μεγάλη σημασία έδωσαν και στην ανάπτυξη της παιδείας, είναι γνωστό ότι ο Ιωάννης Βατάτζης έβαλε τις βάσεις για τη δημιουργία της λεγόμενης «Παλαιολόγιας Αναγέννησης» καθώς κατάφερε να διασώσει πολλά κείμενα από την φραγκική λαίλαπα και να οργανώσει ένα αξιοζήλευτο σύστημα παιδείας. Ο Ιωάννης Καποδίστριας εργάστηκε για την παιδεία των Ελλήνων πριν ακόμη αναλάβει τα καθήκοντα του ως κυβερνήτης της Ελλάδος. Το 1814 στο συνέδριο της Βιέννης ζήτησε οικονομική βοήθεια υπέρ των πτωχών Ελλήνων, και κατάφερε να ιδρύσει και να συντηρήσει πολλά σχολεία. Όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, παρόλα τα πολλά οικονομικά προβλήματα, προέβη σε άμεσες ενέργειες για την ανάπτυξη της παιδείας. Ίδρυσε σχολεία, ορφανοτροφεία, τυπογραφεία και διηύθυνε με μεγάλη προσοχή τη λειτουργία τους.
Στο διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο ο Ιωάννης Βατάτζης και ο Ιωάννης Καποδίστριας ανήκουν στους κορυφαίους της παγκόσμιας ιστορίας. Ο πρώτος με το που ανέλαβε το θρόνο της Νίκαιας πολέμησε και νίκησε του Φράγκους και τους Τούρκους, επεκτείνοντας τα σύνορα του κράτους του. Στη συνέχεια πολέμησε με τους Βουλγάρους και τους ομοεθνείς ηγεμόνες του Δεσποτάτου της Ηπείρου, επεκτείνοντας την επικράτειά του από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Αδριατική. Κατά τη διάρκεια αυτών των συγκρούσεων, ο Βατάτζης είχε το πλεονέκτημα λόγω του ότι κινούνταν με καρτερικότητα και διπλωματία. Όποτε χρειάστηκε συμμάχησε με τους Βουλγάρους, τους Τούρκους (ειδικά την περίοδο των Μογγολικών επιδρομών) και με τον Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ Χοενστάουφεν. Ο Φρειδερίκος ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός του πάπα και έτσι ο Βατάτζης με τη συμμαχία αυτή έβαζε φρένο σε κάθε απόπειρα του ποντίφικα στο να στείλει ενισχύσεις στους Φράγκους της Κωνσταντινούπολης. Άξια βεβαίως αναφοράς είναι η επιστολή απάντηση που έστειλε στον πάπα Γρηγόριο Θ΄, από την οποία φαίνεται ότι ο Διδυμοτειχίτης βασιλιάς δεν είχε καμία τάση υποτέλειας προς τον πλανητάρχη της εποχής, στου οποίου τα επιχειρήματα απάντησε με υπερηφάνεια και ειρωνεία.
Επίσης και ο Καποδίστριας υπήρξε κορυφαίος διπλωμάτης και στρατηγικός εγκέφαλος. Πριν ακόμη αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ελλάδος ως αξιωματούχος και υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής αυτοκρατορίας, έδειξε την αξία του με την πολιτική διοργάνωση της Βεσσαραβίας, της Ελβετίας και την επιτυχή για τα Ελληνικά θέματα παρουσία του στο συνέδριο της Βιέννης. Όταν ανέλαβε τις τύχες της Ελλάδος κινήθηκε διπλωματικά με μεγάλη επιτυχία σε δύο άξονες. Τήρησε την πολιτική ίσης φιλίας προς τις τρεις δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) και κατόπιν κινήθηκε με το «δια βαθμών προχωρείν» δηλαδή σύμφωνα με τις κάθε φορά υπάρχουσες συνθήκες. Με αυτές τις πρακτικές κατόρθωσε να υπογραφεί συνθήκη η οποία προέβλεπε την αποχώρηση των Αιγυπτιακών δυνάμεων από την Ελλάδα. Στον τομέα των στρατιωτικών επιχειρήσεων είχε δείξει τις αρετές του είδη από την εποχή που κυβερνούσε την Ιόνιο Πολιτεία, τότε είχε οργανώσει με στρατηγικό τρόπο την άμυνα της Λευκάδας, αποτρέποντας τον Αλή πασά να επιτεθεί εναντίον της. Όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Ελλάδος το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου κατείχε ο Ιμπραήμ και τη Στερεά Ελλάδα κατείχε ο Κιουταχής. Ο Καποδίστριας άμεσα οργάνωσε το στράτευμα ανασυντάσσοντας τις ένοπλες δυνάμεις και κατάφερε αρχικά να προστατεύσει τα είδη υπάρχοντα σύνορα. Ίδρυσε την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και οργάνωσε το πολεμικό ναυτικό. Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών του ήταν το 1829 ο συγκροτημένος Ελληνικός Στρατός να απελευθερώσει ολόκληρη τη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Επακόλουθο αυτής της επιτυχίας, ήταν να ορισθεί στο πρωτόκολλο του Λονδίνου ως σύνορο μεταξύ Ελλάδος και Οθωμανικής αυτοκρατορίας η γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού.
Ένα άλλο βασικό κοινό τους χαρακτηριστικό (ίσως και το πιο ενδεικτικό) είναι ότι και οι δύο δεν δεχόταν να πληρώνονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, δεν έπαιρναν δηλαδή μισθό απ΄το δημόσιο ταμείο. Είχαν την κοινή πεποίθηση ότι θα έπρεπε να φροντίζουν πρώτα για τους υπηκόους τους και μετά για τον εαυτό τους και δεν ανεχόταν αυτοί να καλοπερνούν και ο λαός να υποφέρει. Και αφού αναφέραμε τις τόσες ομοιότητές τους ας μνημονεύσουμε και το γεγονός που διαφοροποιεί τους βίους τους. Το γεγονός αυτό είναι ότι παρόλο που και στους δύο έγιναν απόπειρες δολοφονίας (διότι και οι δύο όπως προαναφέραμε αντιτάχθηκαν στα συμφέροντα των πλουσίων) ο Καποδίστριας ήταν αυτός που έπεσε νεκρός από τη δολοφονική απόπειρα της 27ης Σεπτεμβρίου του 1831, εν αντιθέσει με τον Ιωάννη Βατάτζη τον οποίο οι συνωμότες δε μπόρεσαν να του κάνουν κακό.
Αν και για την οικονομία του χώρου παρατέθηκαν ελάχιστα στοιχεία για το βίο και τα έργα των δύο μεγάλων ηγετών της Ρωμηοσύνης, μπορούμε όμως ως επίλογο του παρόντος κειμένου να συμπεράνουμε πως και οι δύο ήταν οξυδερκέστατοι κυβερνήτες έχοντας μια συνολική αντίληψη για τη διακυβέρνηση του κράτους τους. Αν και οι δύο ζούσαν για μερικά χρόνια ακόμη τότε σίγουρα η πορεία του Ελληνισμού θα ήταν διαφορετική. Ως γνωστόν το θάνατο του Ιωάννη Βατάτζη εκμεταλλευτικέ ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος σφετερίστηκε το θρόνο της Ρωμανίας από τους διαδόχους του Βατάτζη και ¨κατάφερε¨ μέσα σε λίγα χρόνια να ξαναδώσει εμπορικά προνόμια στις Ιταλικές δημοκρατίες και να αποδυναμώσει οικονομικά το κράτος, με αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να χαθεί η Μικρά Ασία και να ισχυροποιηθεί οι παρουσία των Οθωμανών. Οι οποίοι Οθωμανοί εκμεταλλευόμενοι τα αλλεπάλληλα λάθη των αυτοκρατόρων της Δυναστείας των Παλαιολόγων, το 1453 κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. Το ίδιο ισχύει και για τον Ιωάννη Καποδίστρια καθώς αν ζούσε μερικά χρόνια ακόμη θα κατάφερνε να ισχυροποιήσει τις δομές που εισήγαγε για τη δημιουργία του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους και δε θα υπήρχε η καταστροφική κυβέρνηση των βαυαρών καθώς και άλλα πολλά κακώς κείμενα τα οποία μας κατατρέχουν μέχρι και σήμερα.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ 29/7/2015