Περσυνάκη Ἐμμανουὴλ
καθηγητοῦ-ἱεροψάλτου
«Πανηγυριζέτωσαν οἱ θεοφρονες» εἶναι ἡ ἀκροστιχίδα τοῦ κανόνος, τὸν ὁποῖον συνέθεσε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Μελωδὸς Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ, μὲ τὸν ὁποῖο καλεῖ τοὺς χριστιανοὺς νὰ πανηγυρίσουν τὴν Κοίμηση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, γιατί αὐτὴ εἶναι ἡ σπουδαιότερη Θεομητορικὴ ἑορτὴ ἡ ὁποία «πάντας ἄγει» (συναθροίζει) στὸν ἑορτασμὸ τῆς ζωηφόρου Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Εἶναι ἡ μόνη Θεομητορικὴ ἑορτὴ κατὰ τὴν ὁποία στοὺς ναοὺς ψάλλονται δύο κανόνες. Ὁ πρῶτος ποὺ ἔχει ἀκροστιχίδα «πανηγυριζέτωσαν οἱ θεοφρονες» καὶ συνετέθη ἀπὸ τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Μελωδὸ σὲ ἦχο πρῶτο, καὶ ὁ δεύτερος ποὺ συνετέθη ἀπὸ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνὸ σὲ ἦχο τέταρτο «Ζῆ ἀεὶ Θεομήτωρ, κἂν δεκάτη θᾶνε πέμπτη». Ζῆ πάντοτε ἡ μητέρα τοῦ Θεοῦ, καὶ ἂν ἀκόμη πέθανε τὴ δεκάτη πέμπτη.
Σὲ ἡλικία 59 ἐτῶν ἡ Θεοτόκος προέβλεψε τὸ τέλος τῆς ἐπιγείου ζωῆς της καὶ κάλεσε τοὺς Ἀποστόλους νὰ κηδεύσουν τὸ σῶμα τῆς «συναθροισθέντες» στὴ Γεσθημανή. Καθ’ ὅλη τὴν ἐπίγεια ζωή της ἡ Παναγία “Νικητικὰ μὲν βραβεῖα ἤρω, κατὰ τῆς φύσεως…” σύμφωνα μὲ τὸν ἱερὸ Κοσμᾶ Μελωδό. Ὅπως ἑρμηνεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος, ἡ Παναγία ἐνίκησε τὴν ἀνθρώπινη φύση, διότι ἀσπόρως συνέλαβε τὸν Θεὸν Λόγον, ἐγέννησε αὐτὸν ἀφθόρως καὶ ἀνωδίνως, διαμείνασα οὕτω Ἀειπάρθενος. Ὅλα αὐτὰ τὴν κατέστησαν «τῶν Οὐρανῶν πλατυτέρα». Εἶχε «τὸ κατὰ φύσιν» ἔφθασε ὅμως εἰς τὸ «ὑπὲρ φύσιν», ἔχουσα «καθ’ ἑαυτὴν» τὴν ὑπόσχεση ποὺ εἶχε δώσει στὸν Θεὸ μὲ τοὺς λόγους «ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου γένοιτο μοι κατὰ τὸ ρῆμα σου». Ἔτσι μιμήθηκε τὸν Χριστὸν καὶ ὅπως Αὐτός, ὑπέκυψε καὶ ἡ «Μήτηρ τῆς ζωῆς» στὸν φυσικὸ νόμο τοῦ θανάτου. Ἀναστήθηκε ὅμως, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Ὑμνογράφος γράφοντας «σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρη διαιωνίζουσα».
Πολλοὶ εἶναι οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ποὺ μαρτυροῦν ὅτι ἡ Παναγία ἀναστήθηκε. Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης σ’ ἕνα ἐγκωμιαστικὸ λόγο γιὰ τὴν Κοίμηση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου γράφει : «Μυστήριον ἡ παροῦσα πανήγυρις… Πῶς οὐκ ἀψευδὴς ἡ μετάθεσις; Ἐπεὶ συνθέτου λύσις, μερῶν διάζευξις, ἀνάλυσις ἐπίτευξης, (ἤτοι, ἕνωση ψυχῆς καὶ σώματος), σύμπηξις (ἤτοι, ἀνάστασις ) καὶ πρὸς τὸ ἀφανὲς ὑποχώρησις».
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς στὸν τρίτο ἐγκωμιαστικὸ πρὸς τὴν Κοίμησιν λόγο του ἀναφέρει: «Ἔδει καθάπερ χρυσὸν ἀποβαλοῦσαν τὸ γεῶδες καὶ ἀλαμπὲς τῆς θνητότητος πάχος, ὡς ἐν χωνεύσει τῷ θανάτω τὴν σάρκα (τῆς Θεοτόκου) ἄφθαρτον καὶ καθαρὰν τῷ φέγγει τῆς ἀφθαρσίας ἐκλάμπουσαν, ἑξαναστῆναι τοῦ μνήματος». Εἰς τὸν δεύτερο ἐγκωμιαστικὸ γιὰ τὴν Κοίμησιν λόγο ὁ ἴδιος πατὴρ ἀναφέρει: «…Οὕτω τὸ πανάγιον σῶμα (τῆς Θεοτόκου) τῷ πανευκλεεῖ καὶ ὑπερφυεῖ ἀποτίθεται μνήματι, κἀντεῦθεν τριταία πρὸς οὐρανίους δόμους μετεωρίζεται…ὥσπερ τὸ ἐξ αὐτῆς ἐνυποστὰν τῷ Θεῷ Λόγῳ σῶμα τὸ ἅγιον τὸ ἀκήρατον τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ τοῦ μνήματος ἐξανίστατο· οὕτω καὶ ταύτην ἔδει ἑξαρπασθῆναι τοῦ τάφου, καὶ πρὸς τὸν Υἱὸν τὴν Μητέρα προσορμισθήναι». Τὴν ἴδια ἄποψη ὑποστηρίζει καὶ ὁ θεῖος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἰς τὸν εἰς τὴν Κοίμησιν λόγον του.
Ὁ ἅγιος Μάρκος Εὐγενικός, Ἐπίσκοπος Ἐφέσου, συνέθεσε εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου κανόνες στοὺς ὀκτὼ ἤχους. Σ’ ἕνα τροπάριο τῆς ἐνάτης ὠδῆς τοῦ βαρέως ἤχου ἀναφέρει : «Μεγαλυνέσθω εὐφήμοις ὠδαῖς ἡ Παναγνὸς μακαριζέσθω ἀξίως ἡ Παμμακάριστος, ὅτε νενέκρωται καὶ ἐγήγερται πάλιν ὡς Μήτηρ τοῦ Κυρίου, εἰς πίστωσιν ἐσχάτης ἀναστάσεως ἥν ἐλπίζομεν». Σὲ ἄλλο τροπάριο τῆς ἕκτης ὠδῆς τοῦ κανόνα τοῦ πλαγίου τετάρτου ἤχου ὁ ἴδιος πατὴρ ἀναφέρει : «Νέκρωσιν ἡ τῆς ζωῆς Μήτηρ δέχεται, καὶ τάφῳ τεθεῖσα μετὰ τρίτην ἡμέραν εὐκλεῶς ἐξανίσταται εἰς αἰώνας τῷ Υἱῷ συμβασιλεύουσα, καὶ αἰτοῦσα τὴν τῶν πταισμάτων ἡμῶν ἄφεσιν».
Ἐκτὸς τῶν παραπάνω πατερικῶν μαρτυριῶν θὰ μπορούσαμε νὰ ἀναφέρουμε πολλὲς ἀκόμη μαρτυρίες πολλῶν Πατέρων ποὺ νὰ ἀποδεικνύουν ὅτι ἡ Παναγία μας «ἐξανέστη πρὸς οὐρανοὺς καὶ τῷ Υἱῳ αὐτῆς, συμβασιλεύει». Ἡ τῶν οὐρανῶν ὑψηλότερα καὶ τῶν Χερουβεὶμ ἐνδοξότερα… ἐν ταῖς τοῦ Υἱοῦ χερσί, σήμερον τὴν Παναγίαν παρατίθεται ψυχήν….Ἔδει τῆς ἐν τῷ τίκτειν φυλαξάσης τὴν Παρθενίαν ἀλώβητον, ἀδιάφθορον τηρηθῆναι τὸ σῶμα καὶ μετὰ θάνατον. Καὶ ὅπως τίκτουσα ἀλώβητος ἡ παρθενία μεμένηκε οὕτω καὶ μεταστάσα ἀδιάλυτον τὸ σῶμα πεφύλακται».
Κατὰ τὸ ἐξαποστειλάριον τῆς ἑορτῆς ἡ Παναγία κάλεσε τοὺς Ἀποστόλους νὰ συναθροισθοῦν στὴ Γεθσημανὴ γιὰ νὰ κηδεύσουν τὸ σῶμα Της καὶ ζήτησε ἀπὸ τὸν Υἱόν Της νὰ παραλάβει τὸ πνεῦμα Της. Εἶναι βέβαιον λοιπόν, ὅτι ἡ Παναγία ἀνελήφθη εἰς οὐρανούς. Χαρακτηριστικὸς εἶναι ὁ λόγος τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου ὁ ὁποῖος περιγράφοντας τὴν Ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου ἐμφανίζει τὸν Υἱὸ τῆς Θεοτόκου νὰ παρηγορεῖ τὴν Μητέρα Του ἡ ὁποία παρακολουθοῦσε τὴν Ἀνάληψιν… «Οὐ μὴ σὲ ἐγκαταλείψω Μῆτερ μου Παρθένε, ἀλλ’ ὅτε μέλλεις ἐξέρχεσθαι ἐκ τοῦ σώματός Σου, οὐ πέμψω Ἄγγελον, οὐ πέμψω Ἀρχάγγελον, ἀλλὰ ἐγὼ αὐτὸς ἔρχομαι καὶ παραλήψομαί Σου τὴν ψυχὴν λαμπροτέραν τοῦ ἡλίου οὖσαν« (Λόγος εἰς τὴν Ἀνάληψιν ).
Ἡ ἀθάνατος Κοίμησις τῆς Θεοτόκου προκάλεσε θλίψη στοὺς Ἀποστόλους οἱ ὁποῖοι « Θεαρχίῳ νεύματι πάντοθεν ὑπὸ νεφῶν μεταρσίως αἰρόμενοι παρέστησαν καὶ ἐπόπτευσαν τὸ τελευταῖον ἐπ’ αὐτὴ μυστήριον». Καὶ τῷ ἀχράντῳ σώματι κηδεύσαντες σεπτῶς ἀνεβόων “Χαῖρε Κεχαριτωμένη Παρθένε Μήτηρ Ἀνύμφευτε” .”Ἄρατε πύλας” ἦταν ἡ ἐντολὴ τοῦ Βασιλέως τῶν Οὐρανῶν πρὸς τὶς Οὐράνιες Δυνάμεις “καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθαι” γιὰ νὰ ἀπολαμβάνει ἡ Θεοτόκος τὴν οὐράνιον δόξαν. Ἀνέστη καὶ ἀνελήφθη ἡ Θεοτόκος πρὸς τοὺς Οὐρανούς, αὐτὸ τὸ μαρτυρεῖ ὁ κενὸς τάφος ποὺ βρίσκεται μέχρι σήμερα στὴ Γεσθημανή. Γεννᾶται εὐλόγως τὸ ἐρώτημα, ἀφοῦ ἡ Παναγία ἀναστήθηκε γιατί ἡ Ἐκκλησία δὲν ἑορτάζει τὴν Ἀνάστασιν τῆς Θεοτόκου; Κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο τρεῖς εἶναι οἱ λόγοι. Ὁ πρῶτος, διότι ἡ Ἀνάστασις τῆς Θεοτόκου δὲν μαρτυρεῖται στὴν Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη οὔτε στὶς ὑπόλοιπες ἱερὲς Γραφές. Ὁ δεύτερος, διότι ἡ ἀνάστασις τῆς Θεοτόκου «δόγμα ἐστὶ μυστικὸν» καὶ κατὰ τὸν 91 κανόνα τοῦ Μ.Βασιλείου «τὰ δόγματα σιωπᾶται τὰ δὲ κηρύγματα δημοσιεύεται». Τρίτον, ἡ λέξη μετάστασις ὑποδηλώνει ἔννοια εὐρυτέρα τῶν λέξεων ἀνάστασις καὶ ἀνάληψις καὶ ἐμπεριέχει αὐτές. Γι’ αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία μας τὴν 15η Αὐγούστου ἑορτάζει τὴ μνήμη τῆς Πανσέπτου Μεταστάσεως τῆς Πανυπερευλογημένης Δεσποίνης ἡμῶν καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας.
Ἐπήρθησαν πύλαι οὐράνιαι καὶ ἄγγελοι ἀνύμνησαν καὶ ὑπεδέξατο ὁ Χριστὸς τὸ τῆς Παρθενίας μητρῷον κειμήλιον. Ἔτσι ἡ Παναγία μας μὲ τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ «τὸ μεσότοιχον» τῆς ἁμαρτίας διέλυσε· μὲ τὴν Κοίμησίν της, κατὰ τὸν Γρηγόριο Παλαμᾶ, «μεθόριον ἐστὶν μεταξὺ κτιστῆς καὶ ἀκτίστου φύσεως. Καὶ οὐδεὶς ἂν ἔλθει πρὸς Θεόν, εἰ μὴ δι’ αὐτῆς τὲ καὶ τοῦ ἐξ αὐτῆς τεχθέντος μεσίτου καὶ οὐδὲν ἂν ἐκ τῶν τοῦ Θεοῦ δωρημάτων, εἰ μὴ διὰ ταύτης γένοιτο καὶ Ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις».
«Ἡγιάσθη ὁ αἰθὴρ ἐν τῇ ἀνόδῳ τῆς Θεοτόκου ὅπως ἐφωτίσθη ἡ γῆ ἐν τῷ τόκω αὐτῆς», γι’ αὐτὸ «Αἱ γενεαὶ πᾶσαι μακαρίζομεν σὲ τὴν μόνην Θεοτόκον».
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , ΙΑ΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΙΟΥΛ.-ΣΕΠΤ. 2012