Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη, Αναπλ. Καθηγητή Ποινικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΔΠΘ
Συμπολίτες μου, πτυχιούχοι Νομικής!
Όταν ακούσατε ότι η ελεύθερη κίνηση εκτός του “κλουβιού” ή του “κάστρου” σας ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ να υλοποιείται ΜΟΝΟ εφόσον προηγουμένως έχετε συμπληρώσει ένα έγγραφο αυτοβεβαίωσης για τον προορισμό σας ή έχετε αποστείλει στον κατηραμένο πενταψήφιο αριθμό μήνυμα με αντίστοιχο περιεχόμενο, σπεύσατε να αναζητήσετε παραθυράκια-εξαιρέσεις που θα διασφάλιζαν την προνομιακή μεταχείρισή σας έναντι των υπόλοιπων άτυχων πολιτών που θα έπρεπε να δίνουν αναφορά στο κράτος κάθε φορά που θα ήθελαν να ξεμυτίσουν από το κελί τους.
Προσπαθήσατε δηλαδή να καταπιείτε αμάσητη για μία ακόμη φορά την προσβολή της νομικής σας υπόστασης από τους υλοποιητές της Νέας Αντίχριστης Δικτατορίας (Ν.Α.Δ.) αντί να αξιοποιήσετε τις γνώσεις που αποκτήσατε στο Συνταγματικό Δίκαιο.
Διαβάζουμε, λοιπόν, στον Πρόδρομο Δ α γ τ ό γ λ ο υ (Ατομικά Δικαιώματα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 4η έκδ., 2012, σελ. 296, αριθμ. περιθ. 467):
«Από την ίδια την έννοια της ελευθερίας προκύπτει ότι η άσκησή της δ ε ν εξαρτάται από κρατική ά δ ε ι α. Το ίδιο ισχύει και για την κίνηση ή εγκατάσταση προσώπου εντός της χώρας. Α ν τ ι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή θα ήταν και η επιβολή υποχρεώσεως δ η λ ώ σ ε ω ς (αναγγελίας, γνωστοποιήσεως) κάθε κινήσεως, γιατί θα κατέληγε στην πράξη σε τέτοια συρρίκνωση και εξασθένιση του δικαιώματος, ώστε θα έθιγε τον ί δ ι ο τον π υ ρ ή ν α μιας ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς που το ίδιο το Σύνταγμα διακηρύσσει ως α π α ρ α β ί α σ τ η».
Και πράγματι: Αν για να μετακινηθώ στον τόπο που θέλω, πρέπει προηγουμένως να έχω συμπληρώσει έγγραφο ή αποστείλει μήνυμα, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν έχω ελευθερία μετακίνησης. Αντιθέτως, η μετακίνησή μου είναι απαγορευμένη και απλώς μου επιτρέπεται κατ’ εξαίρεσιν να μετακινηθώ εκεί που θέλω, εφόσον έχω δηλώσει τον τόπο-λόγο μετακίνησής μου.
Υπάρχουν, όμως, και τόποι-λόγοι που δεν προβλέπονται στις περιοριστικώς αναφερόμενες εξαιρέσεις. Όποιος π.χ. θέλει να εισέλθει σε Ιερό Ναό για να προσευχηθεί ή όποιος θέλει να επισκεφθεί τον επιστήθιο φίλο του ή τον ερωτικό του σύντροφο, δεν δικαιούται να το πράξει, αφού τέτοια εξαίρεση δεν προβλέπεται ρητώς! Η αντίχριστη και απάνθρωπη αυτή μεταχείριση είχε επισημανθεί και επί lockdown I, αλλά προφανώς το αφτί του δικτατορικού νομοθέτη του lockdown II δεν διέθετε του κατάλληλους πόρους για να ιδρώσει.
Παρόμοια θέση περί α ν τ ι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς βρίσκουμε και στον ογκόλιθο του Συνταγματικού Δικαίου, τον αείμνηστο Αριστόβουλο Μ ά ν ε σ η, ο οποίος σμίλεψε την γενιά εκείνων των Συνταγματολόγων που τώρα είτε σιωπούν ένοχα είτε στηρίζουν το παρόν “καθεστώς” (το 1987, ο τότε καθηγητής μου, σπάνιο πρότυπο Διδασκάλου, αλλά δυστυχώς νυν ένθερμος υποστηρικτής της Ν.Α.Δ., κ. Νικόλαος Αλιβιζάτος, γεμάτος καμάρι είχε προσκαλέσει τον Μάνεση στην κατάμεστη αίθουσα Σβώλου της Νομικής Σχολής Αθηνών, για να μας κάνει μία αλησμόνητη παράδοση με την χαρακτηριστική φωνή του και τον αυστηρό τόνο της).
Στο εγχειρίδιο του Μάνεση υπό τον τίτλο “Συνταγματικά Δικαιώματα, α΄ ατομικές ελευθερίες, πανεπιστημιακές παραδόσεις” (δ΄ έκδοση, Θεσσαλονίκη 1982, σελ. 134) διαβάζουμε τα ακόλουθα:
«Η εν γένει διακίνηση και κυκλοφορία στο εσωτερικό της χώρας μπορεί να ρυθμισθεί ή και περιορισθεί με νόμο ή βάσει νόμου. Β α σ ι κ ά όμως είναι ε λ ε ύ θ ε ρ η: δ ε ν υπόκειται σε α π α γ ο ρ ε ύ σ ε ι ς ούτε ε ξ α ρ τ ά τ α ι από σχετική ά δ ε ι α ούτε απαιτείται, έστω, υποβολή σχετικής δ ή λ ω σ η ς (γνωστοποίησης) προς τις α ρ χ έ ς εκ μέρους των πολιτών».
Μάλιστα, ο Μάνεσης προβαίνει σε μια πολύ σημαντική επισήμανση: «Υπάρχουν όμως κράτη», συμπληρώνει, «όπου απαιτείται άδεια κυκλοφορίας στο εσωτερικό της χώρας ακόμη και για τους υπηκόους τους. Στην Ελλάδα παρόμοιες απαγορεύσεις, καθώς και κυκλοφορίας κατά τη νύχτα, ίσχυσαν σε συνταγματικά α ν ώ μ α λ ε ς περιόδους. Πάντως τέτοιοι έντονοι και εκτεταμένοι περιορισμοί α ν α ι ρ ο ύ ν την ο υ σ ί α του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος και α ν τ ι β α ί ν ο υ ν προς το άρθρο 5 παρ. 3 του Συντάγματος».
Ενόψει των ανωτέρω, δεν χωρεί, λοιπόν, καμία αμφιβολία ότι η παρούσα κυβέρνηση, υποχρεώνοντας τους πολίτες να δίνουν “ραπόρτο” στις αρχές για τον τόπο και τον λόγο μετακίνησής τους στέλνοντας SMS στον κατηραμένο πενταψήφιο, συμπεριφέρεται όπως ακριβώς ταιριάζει σε μια συνταγματικά α ν ώ μ α λ η περίοδο (το ίδιο ισχύει, βεβαίως, και για την περίπτωση της συμπλήρωσης της αυτοβεβαίωσης, αφού αυτή πρέπει να είναι ανά πάσα ώρα και στιγμή ελέγξιμη από το αρμόδιο κρατικό όργανο). Με άλλα λόγια υλοποιεί μια συνταγματική ε κ (ν) τ ρ ο π ή.
Αλλά ακόμη κι αν ο πτυχιούχος Νομικής δεν είχε διαβάσει Συνταγματικό Δίκαιο που περιέχει τις ανωτέρω διευκρινίσεις ή αν είχε διαβάσει μεν, αλλά οι γνώσεις του ξεθώριασαν, διότι εν τω μεταξύ ασχολήθηκε με αλλότρια αντικείμενα, η στοιχειώδης νομική του παιδεία θα έπρεπε να είχε ενεργοποιήσει αμέσως εκείνα τα ρ ε φ λ έ ξ του που θα τον οδηγούσαν στην εξής φρικτή αλήθεια:
Το κράτος, υποχρεώνοντας τον πολίτη να δηλώνει εγγράφως προς τις αρχές, με μήνυμα από το κινητό του, τον εκάστοτε τόπο-λόγο μετακίνησής του π ρ ο τ ο ύ εξέλθει της ιδιωτικής φυλακής του, στην πραγματικότητα αξιώνει από αυτόν να γνωστοποιεί πάντοτε την π ρ ό θ ε σ η της μετακίνησής του.
Με αυτόν, όμως, τον τρόπο, στην ουσία το κράτος δεν κάνει τίποτε άλλο από το να ε λ έ γ χ ε ι την σ κ έ ψ η του πολίτη! Διαβάστε το “1984” του Τζωρτζ Όργουελ (μτφ.: Νίνα Μπάρτη, εκδ. Κάκτος – κατά σύμπτωσιν, τα πνευματικά δικαιώματα για την ελληνική γλώσσα ανήκουν στον εν λόγω εκδοτικό οίκο από το 1978 έως και την φετινή χρονιά, το τρισκατάρατο 2020!), για να διαπιστώσετε ότι η σημερινή Ελλάδα έχει αρχίσει να θυμίζει την απολυταρχική Ωκεανία στην οποία ζούσε ο βασανιζόμενος ήρωας Ουίνστον Σμίθ:
«Στην Ωκεανία τίποτε δεν είναι απαραίτητο εκτός από την Α σ τ υ ν ο μ ί α της Σ κ έ ψ η ς» (σελ. 216).
Μάλιστα, εκεί είχε εισαχθεί η λεγόμενη Νέα Ομιλία, που ως σκοπό είχε να σ τ ε ν έ ψ ε ι τα όρια της σκέψης: «Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά α δ ύ ν α τ ο το έ γ κ λ η μ α της σ κ έ ψ η ς, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς» (σελ. 63· για την πρώιμη επέμβαση της αστυνομίας ήδη στην φάση της εγκληματικής σκέψης πρβλ. την δυστοπική ταινία “Minority Report”).
Ας μην εκπλαγούμε, λοιπόν, αν οι διδάσκοντες Ποινικό Δίκαιο κληθούν όσον ούπω να αποσύρουν από τις σημειώσεις ή από τις διαφάνειές τους την εμβληματική αρχή που μας κληροδότησε ο Ιουστινιάνειος Κώδικα “c o g i t a t i o n i s poenam n e m o patitur” (Dig. 48.19.18) και διδάσκεται μέχρι σήμερα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός κράτους Δικαίου που δεν επιτρέπεται να επιβάλλει ποινή για την σκέψη και μόνο ενός πολίτη. Κατά την ωραία ρήση του Γερμανού Φιλοσόφου του Δικαίου Gustav Radbruch (διατελέσαντος και Υπουργός Δικαιοσύνης): «ουδείς κ ρ ε μ ά τ α ι διά τας σκέψεις του». Άραγε για πόσο ακόμη θα ισχύει η εν λόγω νομική παροιμία;
Ο ε π ο ν ε ί δ ι σ τ ο ς έλεγχος της σκέψης του πολίτη υπό την μορφή της πρόθεσης μετακίνησής του πραγματοποιείται και με τον προβλεπόμενο εναλλακτικό τρόπο, δηλ. όταν ο πολίτης δεν επιλέγει την αποστολή μηνύματος αλλά συμπληρώνει την αυτοβεβαίωση μετακίνησής του.
Και τούτο, διότι η εν λόγω βεβαίωση θα πρέπει να έχει συνταχθεί από τον έγκλειστο πολίτη σε χρόνο π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ο της μ ε τ α κ ί ν η σ ή ς του, ώστε να είναι διαρκώς εύκαιρη προς επίδειξη οποτεδήποτε του ζητηθεί από το ελεγκτικό όργανο, το οποίο ενδέχεται να τον σταματήσει για έλεγχο είτε μόλις ακριβώς εξέλθει από το κελί του είτε σε μεταγενέστερο χρόνο.
Συνεπώς, και σε αυτήν την περίπτωση ο πολίτης, για να αποφύγει το πρόστιμο, θα πρέπει να καταγράψει π ρ ο λ η π τ ι κ ά την π ρ ό θ ε σ η μετακίνησής του, αναφέροντας τον τόπο-λόγο υλοποίησής της, ειδάλλως δεν δικαιούται να δραπετεύσει από την ιδιωτική φυλακή του!
Συνακόλουθα, έτσι όπως προβλέφθηκε η υποχρέωση γνωστοποίησης της μετακινήσεως των πολιτών τόσο επί lockdown I όσο και επί lockdown II, καθίσταται προβληματική η άποψη ότι «[α]ντισυνταγματικό θα ήταν […] να τίθεται ως προϋπόθεση για τη μετακίνησή μας, όχι απλώς η γνωστοποίηση της μετακίνησης αλλά η προηγούμενη άδεια της διοίκησης» (έτσι ο Σπ. Βλαχόπουλος, Το συνταγματικό δίκαιο στην εποχή του κορωνοϊού, Συνήγορος, τ. 138/2020, σελ. 22 επ.): Διότι, εφόσον εν ελλείψει γνωστοποιήσεως ο παρανόμως (!) κινούμενος πολίτης κινδυνεύει να έρθει αντιμέτωπος με το τσουχτερό πρόστιμο, η γνωστοποίηση αυτή συνιστά στην πραγματικότητα κ α μ ο υ φ λ α ρ ι σ μ έ ν η άδεια μετακίνησης.
Είναι δε αξιοπερίεργο ότι τέτοια αντισυνταγματική υποχρέωση δήλωσης κάθε μετακίνησης προς τις αρχές δεν έχει θεσπισθεί σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη με χειρότερη επιδημιολογική εικόνα. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπ’ όψιν ότι παρ’ ημίν ισχύει η καθολική υποχρεωτική μασκοφορία και στους εξωτερικούς χώρους, τότε δημιουργείται η εντύπωση ότι για μία ακόμη φορά οι Έλληνες καλούνται να γευτούν το μ α σ τ ί γ ι ο του τιμωρού καβαλάρη, προκειμένου να χρησιμεύσουν ως παραδειγματικός π ρ ο π ο μ π ό ς για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ο κορωνοϊός ως “αόρατος εχθρός” (sic), δηλ. ως μία πηγή διαρκούς κινδύνου και φ ό β ο υ, αντιμετωπίζεται συμμετρικά από το κράτος με την δημιουργία μιας άλλης πηγής κινδύνου και φ ό β ο υ για τον πολίτη: της επιβολής τσουχτερού προστίμου αν αυτός συλληφθεί μετακινούμενος χωρίς την τήρηση της α ν τ ι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή ς υποχρέωσης δηλώσεως του τόπου-λόγου μετακινήσεώς του.
Φαίνεται ότι το κράτος είναι υπέρμαχος της ο μ ο ι ο π α θ η τ ι κ ή ς μεθόδου: στον φ ό β ο για τον κ ο ρ ω ν ο ϊ ό αντιτάσσει τον φ ό β ο για τον α σ τ υ ν ο μ ι κ ό! Άραγε, πόσους φόβους ακόμη θα γεννήσει αυτό το ανάλγητο κράτος μας για να καθυποτάξει πλήρως τους πολίτες του, πατώντας τους με την “σ ι δ ε ρ έ ν ι α φτέρνα” του Τζακ Λόντον;
Οπωσδήποτε, όμως, ζούμε σε μια συνταγματικά α ν ώ μ α λ η περίοδο που παρουσιάζει α ν α τ ρ ι χ ι α σ τ ι κ έ ς ομοιότητες με την εποχή της ν α ζ ι σ τ ι κ ή ς κατοχής:
Η π ρ ώ τ η ομοιότητα είναι οι τεράστιες ο υ ρ έ ς που σχηματίζονται σήμερα σε διάφορα σημεία των ελληνικών πόλεων λόγω των περιοριστικών μέτρων. Αυτές παραπέμπουν στα συσσίτια που μοιράζονταν κατά την περίοδο της Κατοχής στους πεινασμένους κατοίκους οι οποίοι είχαν εξαθλιωθεί από τις λεηλασίες των ΝAZI. Δυστυχώς, καθ’ όσον η Ιστορία διδάσκει ότι ενός λοιμού λιμός έπεται, δεν αποκλείεται να ξανασχηματισθούν τέτοιες ουρές στο εγγύς ή απώτερο δυστοπικό μας μέλλον.
Η δ ε ύ τ ε ρ η ομοιότητα είναι ο τ ρ ό μ ο ς που νιώθει ο πολίτης εκείνος ο οποίος, κυκλοφορώντας στον δρόμο χωρίς να φορά την μάσκα-φίμωτρο ή χωρίς να έχει συμμορφωθεί προς την αντισυνταγματική υποχρέωση δηλώσεως του τόπου-λόγου μετακινήσεώς του, τυχαίνει να αντικρίσει έναν αστυνομικό που κάνει περιπολία πεζός ή εποχούμενος.
Η αιφνίδια εμφάνισή του ωθεί συχνά τον “εχθρό της υγείας του λαού” να προσπαθήσει να στρίψει σε κάποιο σοκάκι ή να τρυπώσει σε κάποια πολυκατοικία, ώστε να αποφύγει τον οδυνηρό για την τσέπη του έλεγχο. Έτσι, ξυπνούν μνήμες του αντίστοιχου τρόμου που ένιωθαν οι Έλληνες για την ζωή τους, όταν παραβίαζαν την απαγόρευση κυκλοφορίας και έπεφταν ξαφνικά πάνω σε ΝΑΖΙστική περιπολία.
Στην τελευταία πρόταση κρύβεται η τ ρ ί τ η σοκαριστική ομοιότητα του σημερινού καθεστώτος με την ναζιστική κατοχή: Ά δ ε ι α μετακίνησης των πολιτών απαιτείτο και όταν κουμάντο στην Ελλάδα έκανε η περιώνυμη “Kommandantur”, δηλ. τα γερμανικά φρουραρχεία που εγκαταστάθηκαν στην κατοχική Ελλάδα (αστυνομική εξουσία ασκούσαν τα Ες-Ες). Τις τελευταίες ημέρες κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο σχετικό έντυπο της “Deutsche Wehrmacht”, δηλ. των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στο οποίο συμπληρώνονταν το ονοματεπώνυμο του μετακινούμενου, ο τόπος μετακίνησής του και η διάρκεια ισχύος της ειδικής αυτής άδειας μετακίνησης!
Μήπως τελικά βρισκόμαστε ακόμη υπό μια μορφή ΝΑΖΙστικής κατοχής; ΝΑΖΙ ή να μη ζει κανείς επί αυτής της εποχής;