Παναγιώτης Δημακάκος, Ομότιμος καθηγητής Αγγειοχειρουργικής
της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
“Η επιτυχία πρέπει να οδηγεί στην ταπεινότητα”
Εγκαινιάζοντας μία νέα σειρά συνεντεύξεων με σεβαστούς Έλληνες επιστήμονες και πανεπιστημιακούς, που άνοιξαν νέους δρόμους και μεγαλούργησαν στον τομέα τους, το “Κ” συνομιλεί με τον θεμελιωτή της Αγγειοχειρουργικής στην Ελλάδα για το πως “χτίζεται” μία επιστημονική και ανθρώπινη προσωπικότητα, έχοντας πυλώνες της εξίσου τον ορθολογισμό και την πίστη, την Ιατρική και τον Θεό.
Ως μαθητής γυμνασίου ήθελε να γίνει πολιτικός. “Έπειτα, όμως, σκέφτηκα πως προτιμώ την Ιατρική”, μας λέει σήμερα, “γι’ αυτό τη σπούδασα στη Γερμανία μαζί με Φιλοσοφία και Πολιτικές Επιστήμες. Κατά το πέμπτο έτος των σπουδών, αγάπησα τόσο πολύ την ιατρική επιστήμη, ώστε να της αφιερωθώ απόλυτα”. Κορυφαίος ερευνητής και επιστήμονας, πιστεύει πως η προσωπικότητα του γιατρού οφείλει να είναι συγκροτημένη από επιστημονικότητα και πίστη. “Ο γιατρός κινείται ως ανθρωπιστής. Ο καλύτερος είναι εκείνος που πρόθυμα και συνειδητά θα υπηρετούσε και ως ιεραπόστολος στην Αφρική. Και η επιστήμη της Ιατρικής είναι λειτούργημα, γι’ αυτό λέγεται και ανθρωπιστική ή “θεία επιστήμη”. Ας μη μας διαφεύγει ότι ένας υγιής ζητιάνος είναι πλέον ευτυχής ενός άρρωστου βασιλιά και δίπλα στην ευτυχία της υγείας δεν υπάρχει μεγαλύτερη από την παρουσία ενός καλού γιατρού”, καταλήγει.
Ανήκει σε μία γενιά, η ηθική πολιτεία της οποίας έχει λέξεις-κλειδιά το καθήκον, την αφοσίωση, την κοινωνική προσφορά. Αυτές τις αξίες θέλησε να μεταδώσει στα επτά παιδιά του -πέντε από τα οποία είναι γιατροί. Ο ίδιος, δεξιοτέχνης της Χειρουργικής, με ευρωπαϊκή εκπαίδευση και εμπειρία, ξετυλίγει σκηνές της διαδρομής του όπως και πτυχές του χαρακτήρα του: πειθαρχημένος, απόλυτα ρεαλιστής και δηλωμένα θρησκευόμενος. Αυτόν τον καιρό συγγράφει την Παγκόσμια Ιστορία της Αγγειοχειρουργικής ξεκινώντας από την εποχή των παπύρων του Ebers-1.500 χρόνια π.Χ. -και περνώντας από την ιπποκρατική, την αλεξανδρινή, τη βυζαντινή και μεσαιωνική περίοδο έως την Αναγέννηση και τις πιο σύγχρονες εξελίξεις.
Σπουδάσατε Ιατρική στη Γερμανία στα τέλη της δεκαετίας του ’50, σε μία εποχή ανασυγκρότησης του ευρωπαϊκού κόσμου. Τι σας αποτυπώθηκε;
Η αφοσίωση στο καθήκον, η κοινωνική προσφορά, η υπακοή στους νόμους και η συμμετοχή στον ανθρώπινο πόνο. Η πανεπιστημιακή ζωή στη Γερμανία έμοιαζε με κοινόβιο μιας ανώτερης επιστημονικής κοινωνίας, στην οποία κάθε επιστήμονας έφερε τη δική του ορθή πυξίδα, που με την καθοδήγηση των άξιων δασκάλων του εξασφάλιζε την ποιότητα του αυριανού του έργου.
Ζήσατε και εργαστήκατε στην Ελβετία. Από την εμπειρία σας σε αυτές τις κοινωνίες τι υιοθετήσατε;
Η προσαρμογή ήταν εύκολη λόγω και του νεαρού της ηλικίας -άλλωστε αποδείχθηκε ότι η εργατικότητα με την ένταξη σ’ ένα σκληρό ημερήσιο πρόγραμμα και με πρότυπα τους δασκάλους σου επαρκεί για μία επιστημονική άνοδο. Στον δεύτερο χρόνο ήδη των σπουδών, μου δόθηκε υποτροφία της γερμανικής κυβέρνησης στην Ιατρική και τη Φιλοσοφική Σχολή, την οποία και διατήρησα κατόπιν ετήσιων κρίσεων μέχρι το τέλος των σπουδών μου. Απόγονος όμως του Λεωνίδα των Θερμοπυλών, πιστός “τοις κείνων ρήμασι…” απέρριψα, μόλις 24χρονος, την πρόταση του αειμνήστου καθηγητού μου U. Buff για πολιτογράφησή μου στην Ελβετία και ήρθα να υπηρετήσω τη θητεία μου.
Για το λόγο αυτό επιστρέψατε και ως επαγγελματίας πια, μετά από 17 χρόνια επιστημονικής διαδρομής;
Επέστρεψα αποκλειστικά, γιατί ήθελα τα παιδιά μου να γίνουν Ελληνόπουλα. Δηλαδή, να μιλήσουν Ελληνικά, να πάνε στο ελληνικό σχολείο, στην Ορθόδοξη εκκλησία για να εκκλησιάζονται και να προσεύχονται, να μάθουν την αυθεντική ιστορία μας και να υπηρετήσουν την πατρίδα τους και όχι να γίνουν αυριανοί τουρίστες της χώρας τους. Από τότε που παντρεύτηκα την αρχόντισσα Αικατερίνη Δελλαπόρτα, είχαμε αποφασίσει, ε το πέρας της εκπαίδευσης μου στην Ελβετία, να μη συνεχίσω την πορεία μου στην Αμερική, όπως προβλεπόταν, αλλά να επιστρέψω στην Ελλάδα.
Σε τι επίπεδο ήταν η Αγγειοχειρουργική στην Ελλάδα στις αρχές του ’60;
Είχε ιδρυθεί με την πρωτοβουλία σεβαστών δασκάλων η Ελληνική Αγγειοχειρουργική Εταιρεία. Υπήρχαν επίσης αξιόλογοι συνάδελφοι γενικοί χειρούργοι και θωρακοχειρούργοι, οι οποίοι ασχολούνται παράλληλα και με την Αγγειοχειρουργική. Με την επιστροφή μου αφοσιώθηκα στην έρευνα, τη συγγραφή και τη χειρουργική τέχνη των αγγειακών παθήσεων. Η αποκλειστική απασχόληση μου στα πρότυπα του εξωτερικού προκάλεσε μία εκρηκτική εξέλιξη στο Αρεταίειο μεταξύ 1975 και 1985. Τα στατιστικά στοιχεία του νοσοκομείου τότε δείχνουν: 20.000 εξετάσεις αγγειοπαθών στο εξωτερικό ιατρείο, 2.000 νοσηλευθέντες με εγχειρητική θνητότητα 1,2% -ανάλογη των διεθνών δεδομένων- εκπροσωπήσεις σε διεθνή συνέδρια, ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, προσκλήσεις συνεργασίας από διεθνή κέντρα κ.α.
Ήταν εύκολη η προσαρμογή σας;
Ήταν δύσκολη και περιπετειώδης. Χρειάστηκε μεγάλη επιμονή και αγώνας για την αναγνώριση του γνωστικού αντικειμένου της Αγγειοχειρουργικής. Ωστόσο, τα θεμέλια της τέχνης που οι δάσκαλοι μου κληροδότησαν υπήρξαν ικανά να με ισχυροποιήσουν και να καταστήσουν την παραμονή μου εφικτή. Αυτά οδήγησαν και στην αναγνώριση της αγγειοχειρουργικής ειδικότητας στη χώρα μας, και στην πρώτη αμιγή εκλογή μου σε αναπληρωτή και ακολούθως τακτικό καθηγητή της Αγγειοχειρουργικής παρά τις δυσκολίες και τις αντιρρήσεις τινών γενικών χειρουργών.
Γι’ αυτό θεωρηθήκατε πρωτοπόρος και θεμελιωτής της Αγγειοχειρουργικής στην Ελλάδα.
Αυτό ας το κρίνει η ιστορία με τα δικά της αυστηρά αντικείμενα κριτήρια, αν και αυτό γίνεται συνηθέστερα μεταθανάτια.
Πόσες επεμβάσεις έχετε πραγματοποιήσει έως σήμερα;
Εάν ληφθούν υπόψη τα χρόνια της Ελβετίας με 1.200 επεμβάσεις ετησίως, η υπηρεσία μου στη Β’ Χειρουργική Κλινική της Ζυρίχης με 10.000 τραυματίες το χρόνο και εργασίες όπως η αυθημερόν χειρουργική κιρσών -2.000 περιπτώσεις στην Ελλάδα- ο αριθμός των επεμβάσεων πρέπει να είναι σημαντικός σε χιλιάδες ασθενείς σε μια μακρά πορεία ζωής.
Τι χαρακτηρίζει έναν επιτυχημένο αγγειοχειρούργο;
Διαθέτει, κατά κανόνα, έναν ισχυρό γονιδιακό ιστό, πάνω στο οποίο συσσωρεύονται, καλλιεργούνται και εξελίσσονται γνώσεις και βιολογικές αρετές, όπως είναι το ήθος, η αξιοπρέπεια, η τόλμη, η σύνεση και σαφώς η αποφασιστικότητα. Μέσα σε ισχυρά σωματικά και ψυχικά αποθέματα αντοχής λοιπόν, για ημέρες και νύχτες, όσο χρειαστεί, όσο η υγεία του ασθενούς το απαιτεί, ο χειρούργος είναι παρών. Η επιτυχία πρέπει να οδηγεί έναν γιατρό στην ταπεινότητα και στην παραδοχή ότι αυτά που δεν γνωρίζει είναι πολύ περισσότερα συγκριτικά με όσα κατέχει.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τον κόσμο των αγγείων και την προστασία τους;
Σε κάθε άνθρωπο υπάρχουν 100.000 χλμ. αγγείων -ή το 1/3 της απόστασης από τη Γη στη Σελήνη- με βάρος μόλις 300 γραμμάρια. Αποτελεί το θαύμα των θαυμάτων που ενώνει και συντηρεί τη λειτουργία κάθε οργάνου και ιστού. Αυτόν τον τεράστιο αγγειακό μικρόκοσμο, που με τόση σοφία ο Κύριος μας χάρισε, ας τον προστατεύσουμε με μία καλή ζωή ή εάν χρειάζεται, σύμφωνα με τις εξατομικευμένες συμβουλές του θεράποντος ιατρού.
Τι καινοτόμο περιμένουμε σήμερα στην επιστήμη της Αγγειοχειρουργικής;
Ίσως η μελλοντική έρευνα να περιορίσει το νυστέρι και τις αιματηρές προσβάσεις που γίνονται σήμερα ενδοαγγειακά. Στην καταπολέμηση της μικροαγγειακής ισχαιμίας η γονιδιακή θεραπεία μπορεί να εναργοποιεί ενδοθηλιακά και λεία μυϊκά αγγεικά κύτταρα με νεοαγγειοαναγέννηση. Επίσης, μπορεί να βελτιώσει την ελαστίνη στο αορτικό τοίχωμα με αναστολή της περαιτέρω επιδεινώσεως του, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος ρήξεως ενός ανευρύσματος της αορτής. Προσεχώς, η φαρμακευτική έρευνα είναι πιθανόν να συμβάλει στην αντι-αθηρωματική και αντισυσσωρευτική δράση επιβλαβών παραγόντων, περιορίζοντας έτσι το χειρουργείο.
Σε τι επίπεδο είναι αυτή τη στιγμή η έρευνα της Αγγειοχειρουργικής στην Ελλάδα;
Σε αρκετά αισιόδοξο, αφού επιτρέπεται να προσδοκούμε τη βελτίωση στη λεπτομέρεια της ενδοαγγειακής θεραπείας. Σε αναμονή, και με αργά βήματα, είναι η λαπαροσκοπική και η ρομποτική χειρουργική. Ελπίζουμε όμως γρήγορα στην έκπληξη της δημιουργίας ιστικών μοσχευμάτων, τα οποία θα καταργήσουν τα συνθετικά, θα εισαγάγουν νέους κανόνες στην Αγγειοχειρουργική και θα βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τα αποτελέσματα για τον ασθενή.
Οι αγγειακές παθήσεις σε τι ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού αφορούν;
Δεν έχω υπόψη μου εργασία με λεπτομέρειες σε εθνικό επίπεδο που να καλύπτει το τεράστιο φάσμα των αγγειακών νόσων των τριών συστημάτων -αρτηρίες, φλέβες, λεμφαγγεία- με τις οποίες ασχολείται ο αγγειοχειρουργός. Σ’ αυτές βέβαια προστίθενται η καρδιακή χώρα και η ενδοκρανιακή περιοχή, που είναι πεδία της Καρδιοχειρουργικής και της Νευροχειρουργικής.
Στην Ελλάδα και στις προηγούμενες κοινωνίες αποτελούν τη συχνότερη αιτία θανάτου, καλύπτοντας το ήμισυ σχεδόν όλων αυτών των θανατηφόρων περιπτώσεων.
Είναι αντιμετωπίσιμες;
Είναι εύκολα προβλέψιμες και, όταν διαγνωστούν έγκαιρα, αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά. Δεν χρειάζεται καμία αναστολή ούτε και φόβος. Τόσο η ανοιχτή κλασική, όσο και η ενδοαγγειακή χειρουργική αντιμετώπιση υπόσχονται πρακτικά πλήρη αποκατάσταση, αρκεί να ακολουθεί κανείς και τους κανόνες συντηρήσεων του. Η πρόληψη είναι πάντα καλύτερη από τη θεραπεία και η αλλαγή στο χάρτη της υγείας της χώρας μας με μία συστηματική οργάνωση προληπτικών ελέγχων θα ανακουφίσει την κοινωνία.
Υπήρξαν στην ιατρική σας ζωή αδιέξοδες καταστάσεις;
Ο καλός χειρούργος γνωρίζει πως να χειρουργεί, ο καλύτερος πότε να χειρουργεί και ο άριστος πότε να μη χειρουργεί. Πιστεύω ότι ο χειρουργός διακρίνεται κατά κανόνα για την αποφασιστικότητα του. Η οξυδέρκεια του, η ψυχοσωματική του διάσταση, η άσκηση και η εμπειρία τον καθιστούν έναν άξιο πνευματικό ηγέτη, ώστε να ενεργεί υπεύθυνα και με ψυχρό ρεαλισμό παίρνοντας τις σωστές αποφάσεις σε όποια περίπτωση επιβάλλεται.
Πόσο κουραστική είναι η δουλειά σας;
Είμαι απόλυτος στο ότι ο χειρούργος κουράζεται μόνον όταν οι προσπάθειες του δεν είναι αποδίδουν. Βρέθηκαν στο εξωτερικό εργαζόμενος ημέρες και νύκτες, χειρουργώντας συνεχώς, χωρίς οι δυνάμεις μου να με εγκαταλείψουν όταν είχαμε επιτυχίες και αίσιο τέλος.
Σε μία επέμβαση 12 και 14 ωρών το μυαλό και το σώμα ζουν στο δικό τους κόσμο χωρίς να απαιτούν την παραμικρή ανάπαυση. Είναι στιγμές που η ανάλυσή τους δεν χωράει σε σκέψη ανθρώπου ούτε και σε γραφίδα να αποτυπώσει τέτοιες έσχατες μάχες για τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής. Όταν ο χειρουργός μοιράζεται την αγωνία και την ελπίδα, τότε περιορίζεται η επικοινωνία με το περιβάλλον και διευρύνεται με τον Θεό για τη δική του παρέμβαση.
Η γενιά σας μεγάλωσε με συγκεκριμένα ιδανικά. Έθεσε κάποια από αυτά σε έκπτωση;
Η εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης, ο υλισμός και ο ανεξέλεγκτος ευδαιμονισμός πιστεύω ότι έφεραν μία πνευματική παρακμή, με διαταραχές στην ισορροπία μεταξύ σώματος και πνεύματος, που επισκίασαν αυτήν την πρόοδο. Η έκπτωση των ιδανικών της γενιάς μου εκφράζεται από τα λόγια του μεγάλου ανθρωπιστή καθηγητή Αλβέρτου Σβάιτσερ: “Δύο πεποιθήσεις επισκιάζουν την ύπαρξη μου: ότι ο κόσμος σήμερα είναι γεμάτος πόνο και ότι γεννήθηκε σε μία εποχή γεμάτη πνευματική παρακμή”. Αυτά ειπώθηκαν το 1912. Ακριβώς έναν αιώνα αργότερα, έχουμε να προσθέσουμε κάτι διαφορετικό;
Πώς διαμορφώθηκε η αντίληψη σας για τον κόσμο από τη συνεχή επαφή με τη ζωή και το θάνατο;
Ο γιατρός είναι ο πρώτος και ο τελευταίος που βλέπει κάθε άνθρωπος όταν έρχεται και φεύγει από τη ζωή. Όσο μεγαλύτερη η επιτυχία, τόσο μεγαλύτερη και η αίσθηση της ελαχιστότητάς μας. Όλοι έχουμε το πιστοποιητικό του θανάτου μας υπογεγραμμένο και με σφραγίδα στην τσέπη μας, χωρίς όμως ημερομηνία. Αυτήν τη θέτει η υπερτέρα δύναμη.
Πού συναντιούνται ο ορθολογισμός του επιστήμονα με τη θρησκευτικότητα;
Θρησκεία και επιστήμη είναι άρρηκτα μεταξύ τους συνδεδεμένες και αλληλοσυμπληρώνονται, ποτέ δεν αλληλοαναιρούνται. Ο πραγματικός επιστήμονας αναζητά κατά την έρευνά του την αλήθεια και εκεί συναντά και τον Θεό. Ο Αϊνστάιν είπε: “Θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή και επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή”, για να συμπληρώσει ο δεύτερος μέγιστος φυσικός του 20ου αιώνα Μαξ Πλανκ: “Στη θρησκεία ο Θεός είναι την αρχή και την επιστήμη στο τέλος κάθε σκέψης μας”.
Πώς αισθάνεστε στην Ελλάδα της κρίσης;
Η πνευματική έκπτωση στις αρχές του 21ου αιώνα αντικατέστησε τα όπλα άλλων εποχών με τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία υλισμού, ευδαιμονίας και αθεΐας, σ’ έναν κόσμο αδιάφορο σε συρράξεις, πολέμους, επιδημίες και θανάτους και καθημερινά, δυστυχώς, επιδεινούμενη κατάσταση. Στην Ελλάδα οι ιδιοτελείς και ανεπαρκείς πολιτικές ηγεσίες, αποβλέποντας στη νομή της εξουσίας, αμαύρωσαν την αξιοπρέπεια της φυλής μας. Θεωρώ ότι η ρίζα της πικρής και πονεμένης αυτής κατάστασης ανευρίσκεται στην έλλειψη της παιδείας. Η παιδεία πρέπει να υπηρετείται από προσωπικότητες υψηλώς πνευματικά καλλιεργημένες και κοινωνικά καθολικά καθολικά αναγνωρισμένες με ακέραιο ιδιωτικό και δημόσιο βίο. Εξουσία χωρίς παιδεία σημαίνει κοινωνία χωρίς ελπίδα. Ο νόμος να είναι αμείλικτος και η δικαιοσύνη θεία, αλλιώς ξανά ζούμε πάλι τον κοσμοκαλόγερο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη που έγραφε: “Η αργία εγέννησε την πενία. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτική. Η ληστεία εγέννησε την πολιτική. Ιδού η αυθεντική καταγωγή αυτού του τέρατος τότε και τώρα”.
