Πρωτοπρεσβύτερου Λάμπρου Φωτόπουλου
Μετὰ τὴν Γαλλικὴ Ἐπανάσταση ἡ ἀκολουθούμενη ἀπὸ τὴν Εὐρώπη τακτικὴ ἦταν ὁ διαμελισμὸς τῶν Αὐτοκρατοριῶν καὶ ἡ δημιουργία Ἐθνικῶν Κρατῶν. Μέσα σὲ αὐτὴ τὴν δίνη τῶν ραγδαίων ἐξελίξεων, στὴν Ἑλλάδα ἔλαχε νὰ παίξη τὸν ρόλο τῶν ἀρχαιοελλήνων. Ἂν καὶ ὁ τότε Ἑλλαδικὸς χῶρος εἶχε κατὰ πλειοψηφία Ἀρβανιτόφωνους, Σλαβόφωνους καὶ Τουρκόφωνους κατοίκους καὶ λιγότερο ἑλληνόφωνους, μὲ διάφορα ἐπιστημονικὰ ἅλματα καὶ πολιτικοθρησκευτικὲς μεθοδεύσεις σχηματίσθηκε μὲ τὴν πάροδο τῶν ἐτῶν μία Ἐθνικιστικὴ Ἰδεολογία ποὺ χρησιμοποιήθηκε σὰν μοχλὸς γιὰ τὴν διάσπαση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ στὴ συνέχεια γιὰ τὴν πολυδιάσπαση τῶν Βαλκανίων. Αὐτὸν τὸν Νεοεθνικισμὸ οἱ Βαλκανικοὶ λαοὶ τὸν πλήρωσαν, καὶ ἀκόμη τὸν πληρώνουν, μὲ ποτάμια αἱμάτων.
Στὴν Ἑλλάδα, σὰν μερικὸ διάδοχο τῆς Ρωμαϊκῆς Αὺτοκρατορίας (=Βυζαντίου) καὶ τῆς Ὀθωμανικῆς στὴ συνέχεια, τῆς δόθηκε, μεταξὺ ἄλλων, καὶ ἡ χερσόνησος τοῦ Ἂθωνα, ποὺ εἶναι γνωστὴ Παγκoσμίως ὡς Ἅγιον Ὄρος. Τὸ τμῆμα αὐτὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐδάφους προστατεύεται ἀπὸ διεθνεῖς Συμβάσεις καὶ ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ Σύνταγμα ὡς ἰδιαίτερο Θρησκευτικὸ Καθίδρυμα. Οἱ κάτοικοί του εἶναι ὅλοι Ὀρθόδοξοι Μοναχοί –ἄνδρες, καθὼς καὶ οἱ ἐπισκεπτόμενοι ἢ ἐργαζόμενοι στὴν περιοχὴ λαϊκοὶ εἶναι ἐπίσης μόνον ἄνδρες. Ἡ εἴσοδος γυναικῶν ἀπαγορεύεται θεσμικά («ἄβατον»). Τὸ Ἃγιον Ὄρος εἶναι ἕνας σιωπηλὸς τόπος, ὁ ὁποῖος, γιὰ ὅποιον μπορεῖ νὰ καταλάβη τὰ σύμβολα καὶ τὰ σχήματά του, γίνεται ἀντιληπτὸς ὡς ἕνας ὑπερουράνιος Ὕμνος δόξας τοῦ Ἑνὸς Μόνου Ἀληθινοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
Ἡ πιστὴ προσήλωση τόσο στὴν ὑπερχιλιετῆ παράδοση τῆς μοναχικῆς ζωῆς ὅσο καὶ ἡ πέραν ἀπὸ κοσμικὰ σχήματα ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ πλησίον ἔχουν παιδαγωγήσει τοὺς μοναχοὺς νὰ θεωροῦν τὴν Ὀρθόδοξη πίστη σὰν κύριο δεσμὸ ἀδελφοσύνης. Ἔτσι ἡ ἐθνικὴ ἢ τοπικὴ καταγωγὴ τοῦ καθενὸς μοναχοῦ εἶναι δευτερεύουσας σημασίας ἢ ἐντελῶς παραθεωρημένη. Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι ὁ κάθε μοναχὸς φέρει ὡς ὄνομα τὸ μοναχικό του ὄνομα καὶ ὄχι αὐτὸ ποὺ εἶχε πρὶν γίνει μοναχός καὶ ἐπώνυμο τὸ ὄνομα τοῦ Μοναστηριοῦ ὅπου διαμένει καὶ ἀσκεῖται π.χ. Βαρνάβας Γρηγοριάτης (ἀπὸ τὴν Μονὴ Γρηγορίου). Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ πλαίσια ἀπὸ παλαιὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, χωρὶς φυλετικὲς προκαταλήψεις, κατοικήθηκε ἀπὸ πάσης Ἐθνικότητας Μοναχούς, ὅπως Ἑλληνόφωνους, Σέρβους, Ρώσους, Σύρους, Ρουμάνους, Βουλγάρους, Κύπριους, Ἀλβανούς, Τουρκόφωνους Καππαδόκες (Καραμανλῆδες), ἀκόμη καὶ Ἀμερικανοὺς καὶ Εὐρωπαίους πιὸ πρόσφατα. Σήμερα ἀπὸ τὰ Μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἡ Μονὴ Ἅγίου Παντελεήμονος κατοικεῖται ἀπὸ Ρώσους, ἡ Μονὴ Χιλανδαρίου ἀπὸ Σέρβους, ἡ Μονὴ Ζωγράφου ἀπὸ Βουλγάρους, ἡ Ρουμάνικη Σκήτη πλησίον τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀπὸ Ρουμάνους.
Ἐκεῖνο ποὺ δὲν θὰ φανταζόταν κανεὶς βλέποντας τὰ πράγματα μέσα ἀπὸ τὰ παραμορφωτικὰ γυαλιὰ τῆς ἑλληνικῆς ἰδεολογίας, εἶναι μιὰ Τουρκικὴ παρουσία στὸ Ἅγιον Ὄρος. Βέβαια, μετὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ καὶ τὴν δημιουργία Τουρκικοῦ Ἔθνους βάσει θρησκευτικῶν διακρίσεων, ὅπως ἀπαιτοῦσε καὶ ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάννης, εἶναι δύσκολο σήμερα νὰ συνδυαστῆ ὁ Χριστιανισμός, καὶ πολὺ περισσότερο ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανικὸς Μοναχισμὸς, μὲ τὴν Τουρκικὴ Ἐθνικὴ Ἰδεολογία. Ὅμως ἡ Ἱστορία δὲν πορεύεται Ἰδεολογικὰ ἀλλὰ ἐμπειρικὰ καὶ ἀνατρέπει στὸ διάβα της πολιτικὲς σκοπιμότητες καὶ παροδικὰ σχήματα. Ἀποκαλύπτει ἐνίοτε ἕναν ἄγνωστο καὶ ἀνυποψίαστο κόσμο καὶ ἔτσι θέτει ἐρωτήματα καὶ ἀναζητᾶ νέες θεωρητικὲς συνθέσεις γιὰ πραγματικότητες ποὺ εἶχαν θαφτεῖ στὴ σκόνη τοῦ παρελθόντος.
Μία τέτοια ἔκπληξη γνώρισε ὁ ὑπογράφων καθὼς καὶ μιὰ ὁμάδα Τούρκων Χριστιανῶν, ὅταν ἐπισκεφθήκαμε πρόσφατα τὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἡ περιέργεια τοῦ ὀνόματος «Κουτλουμούσι», ποὺ θύμιζε κάτι Τούρκικο, ὁδήγησε τὰ βήματά μας ὡς προσκυνητῶν στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κουτλουμουσίου. Τὸ Μοναστήρι αὐτὸ εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ ἀρχαῖα Μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ βρίσκεται στὶς Καρυές, ποὺ εἶναι ἡ πρωτεύουσα καὶ ὅπου εἶναι καὶ ἡ Κεντρικὴ Διοίκηση τῆς Ἁγιορείτικης Πολιτείας. Ἀναζητώντας τὴν Ἱστορία αὐτοῦ τοῦ Μοναστηριοῦ, μάθαμε μὲ πραγματικὴ ἔκπληξη πολλὰ καὶ ἐξόχως ἐνδιαφέροντα:
Τὸ Μοναστήρι αὐτὸ χτίστηκε ἀπὸ κάποιον εὐσεβῆ ἄνθρωπο, Τουρκικῆς Καταγωγῆς (Σελτζοῦκο Τοῦρκο) λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ 1000 μ.Χ. Αὐτὴ τὴν ἐποχὴ ἀρχίζει οὐσιαστικὰ καὶ ὁ ἐποικισμὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ ἡ μεγάλη ἀνοικοδόμηση τῶν πρώτων Μοναστηριῶν. Τὰ 20 παλαιὰ Μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους συμμετέχουν σήμερα στὴν Διοίκησή του. Τὰ νεώτερα Μοναστήρια, ὀνομαζόμενα Σκῆτες, ὑπάγονται διοικητικὰ καὶ ἰδιοκτησιακὰ στὰ παλαιὰ αὐτὰ Μοναστήρια. Ἡ Μονὴ Κουτλουμουσίου εἶναι μία ἀπὸ τὶς παλαιὲς Μονές, στὴν ὁποία ὑπάγονται Σκῆτες καὶ μικρὰ μοναχικὰ κελλιὰ σκορπισμένα στὶς Καρυὲς καὶ ἄλλα μέρη τοῦ Ἄθωνα.
Ποιὸς ἦταν αὐτὸς ὁ Σελτζοῦκος Τοῦρκος ποὺ ἔκτισε τὴν Ἱερὰ Μονὴ Κουτλουμουσίου; Τὰ μέχρι σήμερα γνωστὰ χειρόγραφα ποὺ σώζονται στὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι καὶ λιγοστὰ καὶ ἀναφέρονται περισσότερο σὲ ἰδιοκτησιακὰ θέματα παρὰ σὲ ἀναλυτικὲς ἱστορικὲς περιγραφές. Συνδυάζοντας ὅλα αὐτὰ οἱ Μοναχοὶ ἀλλὰ ἀξιοποιώντας καὶ τὶς προφορικὲς παραδόσεις, ποὺ διαφυλάσσονται σὲ αὐτὸν τὸν τόπο μὲ ἱεροπρέπεια, διηγοῦνται:
Λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ 1000 μ.Χ., δηλαδὴ σχεδὸν μισὸ αἰῶνα πρὶν νὰ καταλάβουν οἱ Ὀθωμανοὶ τὴν Μ. Ἀσία, στὸν ἁγιασμένο τόπο τοῦ Ἄθωνα ἦλθε ἕνας νεαρὸς Τοῦρκος. Ἀναζητοῦσε τόπο γιὰ νὰ ἀφιερώση τὴ ζωή του στὸν Χριστό. Ὁ παππούς του, ἕνας πολὺ εὐσεβὴς Τοῦρκος ποὺ ζοῦσε στὴν Μ. Ἀσία, τοῦ ἔδωσε τὴν εὐχή του νὰ βρῆ ἐκεῖ ποὺ θὰ πήγαινε ἕναν τόπο ἥσυχο ποὺ θὰ ἔχη ἕνα μεγάλο βράχο καὶ δίπλα ἄφθονο νερό. Ὅταν ὁ νέος αὐτός, ποὺ στὴν ἱστορία εἶναι γνωστὸς ὡς Κουτλουμούσης, ἔφτασε στὴν περιοχὴ τῆς Μονῆς Κουτλουμουσίου καὶ στάθηκε πάνω στὸν βράχο ποὺ ὑπῆρχε τότε ἐκεῖ, βλέποντας μπροστά του νὰ τρέχη ἕνα ποτάμι, κατάλαβε ὅτι αὐτὸς ἦταν ὁ τόπος ποὺ ὁ διορατικός (ἴσως καὶ ἅγιος παππούς του) τοῦ εἶχε προαναγγείλει. Ἐκεῖ ἔμεινε καὶ ἔχτισε τὸ μικρὸ τότε, καὶ μεγάλο ἀργότερα, Μοναστηράκι του. Τὸ ποτάμι τοῦ Κουτλουμούση ὑπάρχει καὶ σήμερα καὶ ρέει ἀδιάκοπα κάτω ἀπὸ τὸν Ναὸ τοῦ Μοναστηριοῦ, σὲ βάθος 6 μέτρων. Πάνω στὸν βράχο εἶναι χτισμένο τὸ Μοναστήρι. Ὁ προσκυνητὴς ποὺ φτάνει μετὰ ἀπὸ ἐπίπονο ταξίδι στὴν Ἱερὰ Μονὴ θὰ συναντήση στὴν εἴσοδο μιὰ παμπάλαια βρύση καὶ θὰ δροσιστῆ μὲ τὸ εὐλογημένο νεράκι της.
Ἡ Τουρκικὴ παρουσία στὸ Ἅγιον Ὅρος δὲν εἶναι καθόλου ἔκπληξη γιὰ ὅσους γνωρίζουν τὴν Ρωμαίικη Ἱστορία. Στὸν Στρατὸ τῆς Χριστιανικῆς Αὐτοκρατορίας ἀπὸ πολὺ παλαιὰ ὑπῆρχαν Τοῦρκοι Στρατιῶτες. Αὐτοὶ οἱ Τοῦρκοι ὄχι μόνον δὲν ἦταν Μουσουλμάνοι, ὅπως ἀργότερα συνέβη μετὰ τὴν Ἀραβικὴ Ἐπέλαση, ἀλλά οὔτε Σαμανιστές, ὅπως οἱ παλαιοὶ Τοῦρκοι. Ζῶντας ἀνάμεσα σὲ ὀρθόδοξους χριστιανούς, χωρὶς νὰ ἀλλοιώσουν τὴν ἐθνική τους ταυτότητα οὔτε νὰ ξεχάσουν τὴ γλώσσα τους, δέχθηκαν τὴν Ἀληθινὴ Θρησκεία τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ καὶ ἔμαθαν καὶ αὐτοί, ὅπως ὅλος ὁ τότε Κόσμος, πὼς μπορεῖ ὁ Ἄνθρωπος νὰ συναντηθῆ μὲ τὸν Θεὸ ἐδῶ καὶ τώρα καὶ νὰ θεωθῆ.
Ὁ Κουτλουμούσης φαίνεται ὅτι εἶχε γνωρίσει πολὺ καλὰ τὴν μέθοδο ποὺ διδασκόταν ἀπὸ ἔμπειρους πνευματικοὺς στὴν ἐποχή του γιὰ τὰ στάδια τῆς καθάρσεως καὶ τοῦ φωτισμοῦ τοῦ νοῦ, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νὰ γίνη θεοειδὴς καὶ νὰ γνωρίση τὸν Θεὸ ἐμπειρικὰ καὶ πραγματικὰ μέσα ἀπὸ τὴν ἀδιάλειπτη προσευχή. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἀναζήτησε τὸν ἡσυχαστικὸ τόπο τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ποὺ ἐκείνη τὴν περίοδο μαγνήτιζε ὅλες τὶς εὐαίσθητες περὶ τὰ θεῖα ψυχές.
Στὰ μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους καθημερινὰ μνημονεύουν τοὺς ἀείμνηστους Κτήτορες κάθε Μονῆς. Μέσα σὲ αὐτοὺς καθημερινὰ ἀκούγεται καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Κουτλουμούση. Ἀναζητῶντας τὴν γλωσσικὴ ἐξήγηση τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ διαπιστώνουμε ὅτι πρέπει νὰ σημαίνη εἴτε «αὐτὸς ποὺ πῆρε τὴν εὐλογία»-Kutalmιş εἴτε «εὐλογημένος»- Kutlumuş εἴτε Kurtulmuş — αὐτὸς ποὺ σώθηκε ἢ αὐτὸς ποὺ γλύτωσε. Πολὺ πιθανὸν τὸ ὄνομα Κουτλουμοὺς νὰ ἦταν μία χαρακτηριστικὴ προσθήκη (προσωνύμιο) στὸ ἄγνωστο γιὰ μᾶς μοναχικὸ ὄνομα ποὺ θὰ εἶχε ὁ μοναχὸς αὐτός, ὅπως γίνεται σὲ πάρα πολλὲς περιπτώσεις στὴν ἱστορία τοῦ ὀρθόδοξου μοναχικοῦ βίου (ὅπως π.χ. Ἰωάννης Κολοβὸς, Μωυσής Αἰθίοψ, Θεόδωρος Γραπτὸς, Συμεών Σαλὸς διὰ Χριστὸν κ. ἄ.).
Ἡ ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κουτλουμουσίου καὶ ἡ καταγωγὴ τοῦ ἁγίου κτήτορός της εἶναι μία ἀκόμη ἀπόδειξη ὅτι οἱ δύο Λαοί, ὁ Τουρκικὸς καὶ ὁ Ἑλληνικός, εἶναι … καταδικασμένοι νὰ ζοῦν μαζί. Τὰ θέματα ποὺ τοὺς ἑνώνουν, ὅσο καὶ ἂν τὰ προσπερνοῦν ἀπρόσεκτα αὐτοὶ ποὺ ἐπιδιώκουν τὴ διαίρεση, ὑπάρχουν παντοῦ καὶ εἶναι πολὺ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ μᾶς διαιροῦν (τὰ ὁποῖα καὶ ὑπερτονίζουν, βέβαια, αὐτοὶ οἱ ἴδιοι ποὺ μᾶς ὁδηγοῦν σὲ διαιρέσεις καὶ συγκρούσεις).
Στὸν Ἀρχαῖο Κόσμο κριτήριο ἐθνικῆς ἑνότητας ἦταν τὰ Ἱερά. Ὅσοι προκυνοῦσαν τὰ Ἱερὰ τῶν Ἑλλήνων (Δελφούς, Ὀλυμπία, Ἐπικούρειο Ἀπόλλωνα κ.λ.π.) θεωροῦντο ὁμοεθνεῖς, Ἕλληνες. Ὁ ἅγιος Κουτλουμούσης ἀποτελεῖ κοινὸ πνευματικὸ πρόγονο Ἑλλήνων, Τούρκων καὶ ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων. Ἂς παρακαλέσουμε, μὲ τὶς ἅγιες εὐχές του, νὰ εὐδοκήση ὁ Πανάγαθος Θεὸς νὰ δώση μία νέα σύγκληση τῶν Λαῶν τῶν Βαλκανίων, ὥστε νὰ παύσουν οἱ ἀδελφοκτόνοι πόλεμοι καὶ νὰ ὑπάρξη τέτοια εἰρήνη ποὺ θὰ ὁδηγῆ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἀναζήτηση θεϊκῶν ἐμπειριῶν. Ὅπως ἔγινε στὸν Ἄθωνα τὴν ἐποχὴ τοῦ ἀειμνήστου κτήτορος Κουτλουμούση.