Αρχιμ. Κύριλλος(Κεφαλόπουλος)
Στην συνέχεια, θα παραθέσουμε αποσπάσματα από τις διδαχές του στάρετς Ζωσιμά, όπως τις καταγράφει ο Ντοστογιέφσκι, και απηχούν όπως ήδη έχουμε αναφέρει το πνευματικό κλίμα του μοναστηριού της Όπτινα και των φημισμένων της στάρετς. Τα αποσπάσματα αυτά θα μας βοηθήσουν, έστω και μέσα από την λογοτεχνική γραφίδα του Ντοστογιέ-φσκι, να εισέλθουμε στην πνευματικότητα της ρωσικής ορθοδοξίας.
Αλήθεια και γνησιότητα στην πίστη: ”Το κυριότερο είναι να μη λέτε ψέματα στον ίδιο τον εαυτό σας. Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του και πιστεύει στο δικό του ψέμα, φθάνει στο σημείο να μην βλέπει καμία αλήθεια ούτε μέσα του ούτε και στους άλλους-και έτσι χάνει κάθε εκτίμηση για τους άλλους και για τον εαυτό του”.
Παρηγοριά για τις μητέρες που χάνουν τα παιδιά τους: ”Κάποτε ένας μεγάλος άγιος είδε στον ναό μία μητέρα να κλαίει γιατί είχε χάσει το μωρό της, το μοναδικό της παιδί της το πήρε κοντά Του ο Κύριος. ”Μήπως δεν το ξέρεις, της είπε ο άγιος, πως αυτά τα μωρά έχουν μεγαλύτερη παρ-ρησία-θάρρος απ’ όλους μπροστά στον θρόνο του Θεού; Δεν υπάρχει κανένας άλλος σε όλη την βασιλεία των ουρανών που να έχει την δική τους τόλμη, και με θάρρος παρακαλούν και ζητάνε από τον Κύριο να τα κάνει αμέσως αγγελούδια. Γι’ αυτό και σύ, μητέρα, της είπε ο άγιος, να χαίρεσαι και να μην κλαις γιατί τούτη την στιγμή το μωρό σου βρίσκεται κοντά στον Κύριο, ανάμεσα σε αγγέλους, και θα χαίρεται και θα παίζει και θα προσεύχεται για σένα”.
”Και κάθε φορά που θα κλαις και θα θέλεις να παρηγορηθείς, άσε να τρέχουν τα δάκρυά σου, και να θυμάσαι πως το παιδί σου είναι μέσα σε αγγέλους του Θεού, σε κοιτάει από εκεί πάνω και χαίρεται που σε βλέπει δακρυσμένη και δείχνει τα δάκρυά σου στον Θεό μας. Τούτο το μητρικό κλάμα στο τέλος θα κατασταλάξει σε μία ήρεμη χαρά και τα πικρά σου δάκρυα θα γίνουν δάκρυα κατάνυξης και εξιλασμού”.
Για την μετάνοια και την αγάπη: ”Μην φοβάσαι και μην θλίβε-σαι, αφού μετανοείς όλα θα σου τα συγχωρέσει ο Θεός. Όλα τα συγχωρεί ο Θεός σε κείνον που μετανοεί αληθινά. Δεν υπάρχει αμάρτημα που να μπορεί να εξαντλήσει την αστείρευτη αγάπη του Θεού. Φρόντιζε μονάχα για την αδιάκοπη μετάνοια και διώξε τον φόβο από την καρδιά σου. Πίστευε ότι ο Θεός σε αγαπάει παρ’ όλο που αμάρτησες. Αφού μετανοείς θα πει πως αγαπάς. Η αγάπη εξαγνίζει τα πάντα. Αφού ένας άνθρωπος αμαρτωλός μπορεί και συμπονά, πόσο περισσότερο ο Θεός. Η αγάπη είναι κάτι ανεκτίμητο, με αυτήν μπορείς όλον τον κόσμο να αποκτή-σεις και όχι μόνον τις δικές σου αμαρτίες μα και τις ξένες μπορείς να εξαγοράσεις”.
Προσφορά σε ασθενείς-έμπρακτη αγάπη: ”Για πόσο θα μπορού-σες να υποφέρεις μία τέτοια ζωή, να κάθεσαι στο προσκέφαλο των ασθενών τις νύχτες; Και αν ο άρρωστος, που εσύ του καθαρίζεις τις πληγές, δεν σου εκφράζει ευγνωμοσύνη, απεναντίας αν αρχίσει να σε βασανίζει με τις ιδιοτροπίες του, να σε βρίζει, να παραπονείται, να σε διατάζει χωρίς να εκτιμά την προσφορά σου, τότε τι θα γίνει; Θα συνεχι-στεί η αγάπη σου ή όχι; Η αγνωμοσύνη μπορεί να ψυχράνει την μεγαλύτερη αγάπη προς τον άλλον. Πολλές φορές η προσφορά της αγάπης μας αναζητά εγωιστικά ανταλλάγματα, τον έπαινο, την αναγνώ-ριση. Όταν δεν υπάρχει, τότε μπορεί να νοιώσεις ότι ο άρρωστος είναι ανυπόφορος, περιορίζει την ατομικότητα, την ελευθερία σου…όμως η ενεργητική αγάπη χρειάζεται δουλειά και επίμονη αυτοκυριαρχία, είναι ολόκληρη επιστήμη. Όταν φθάσετε στο σκοπό σας (την αγάπη προς τον άλλον) θα νοιώσετε καθαρά πάνω σας την θαυματουργό δύναμη του Θεού που σας αγαπούσε τόσο καιρό και μυστικά σας καθοδηγούσε”.
Η Εκκλησία μέσα στο Κράτος και την κοινωνία: ”Η Εκκλησία πρέπει να περιλαμβάνει μέσα της όλο το κράτος και όχι να αποτελεί μία μικρή μεριά του…δεν πρέπει η Εκκλησία να επιδιώκει σαν μελλοντική κατάκτηση να βρει μία ορισμένη θέση μέσα στο Κράτος όπως κάνει κάθε κοινωνικός σύνδεσμος ή ένας σύνδεσμος-σωματείο ανθρώπων που επιδιώκουν θρησκευτικούς σκοπούς…η ουσία των πραγμάτων απαιτεί να μπει ως κυριότερος αντικειμενικός της σκοπός της περαιτέρω ανάπτυξης της χριστιανικής κοινωνίας…Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός ήρθε πάνω στην γη για να εγκαθιδρύσει την Εκκλησία. Εννοείται πως η βασιλεία των ουρανών δεν είναι του κόσμου τούτου, μα υπάρχει στα ουράνια. Όμως δεν μπορεί να εισέλθει κανείς εκεί παρά μονάχα διά μέσου της Εκκλησίας που είναι θεμελιωμένη και ιδρυμένη επί της γης”.
Ο Ντοστογιέφσκι επιθυμεί να δει την Εκκλησία να μεταμορφώσει την κοινωνία και όχι να καταστεί η ίδια κράτος και κοσμική εξουσία. Πιστεύει ακράδαντα και το έχει γράψει πως ο ρόλος της Ορθοδοξίας θα είναι καθοριστικός για το μέλλον της ανθρωπό-τητας, αφού ”η ομορφιά της Ορθοδοξίας θα σώσει τον κόσμο’΄ από την ασχήμια, την κοινωνική ανισότητα, την ηθική παρακμή. Η εκκοσμίκευση της Εκκλησίας και η απώλεια του πνευματικού της προ-σανατολισμού στα μάτια του Ντοστογιέφσκι μοιάζει με πτώση. Και αυτό ακριβώς συνέβη στην Δυτική Εκκλησία. ”Παραμερίζεται το Κράτος από την γη και η Εκκλησία ανυψώνεται στο επίπεδο του Κράτους! Αυτό είναι το όνειρο της Ρώμης. Αυτό είναι ο τρίτος πειρασμός του Σατανά! Μα απε-ναντίας, όταν το κράτος μεταμορφώνεται σε Εκκλησία(=κοινωνία πιστών), και γίνεται μία παγκόσμια εκκλησία, αυτός είναι ο μεγάλος προορισμός της Ορθοδοξίας στον κόσμο. Αυτό το άστρο θα λάμψει από την Ανατολή…επειδή κάποιοι δεν χάνουν την πίστη τους, όλη η κοινωνία στέκει προσμένοντας την πλήρη μετατροπή της ειδωλολατρικής (=άθεης, υλιστικής) κοινωνίας σε μία οικουμενική Εκκλησία. Και ούτω γενήσεται, έστω και στη συντέλεια των αιώνων, γιατί τούτο είναι προορισμένο να συμβεί!”.
Η Εκκλησία μεταμορφώνει τους αμαρτωλούς και τους εγκληματίες: ”Γιατί αν δεν υπήρχε η Εκκλησία του Χριστού, ο εγκλη-ματίας δεν θα είχε κανένα φρένο στα κακουργήματά του…η μόνη αλη-θινή τιμωρία που φοβίζει τον εγκληματία και τον κατευνάζει εδρεύει στην ίδια του την συνείδηση…Αν υπάρχει κάτι που προφυλάσσει την κοινωνία και διορθώνει τον εγκληματία μεταμορφώνοντάς τον σε άλλον άνθρωπο, αυτό είναι ο νόμος του Χριστού που εκδηλώνεται με την τύψη της συνείδησης. Η Εκκλησία δεν τον αφορίζει, τον καθοδηγεί πατρικά. Προσπαθεί να διατηρήσει τους χριστιανικούς δεσμούς με τον εγκληματία Τι θα γινόταν ο εγκληματίας-ω Θεέ μου!-αν και η χριστιανική κοινωνία, δηλ. η Εκκλησία, τον έδιωχνε έτσι όπως τον διώχνει και τον αποκόπτει ο νόμος της πολιτείας; Ίσως ο εγκληματίας να έχανε την πίστη του. Και τότε τι θα γινόταν; Όμως η Εκκλησία που είναι σπλαχνική και αγαπά τους ανθρώπους, θα τον συμπονέσει, εκεί που η κοινωνία αποκόπτει τον εγκληματία από τον σύνολο με την βία, τον εξοστρακίζει με μίσος (τον φυλακίζει). Η Εκκλησία δεν χάνει ποτέ την επαφή της με τον εγκληματία, θεωρώντας τον πάντοτε σαν ακριβό και αγαπητό τέκνο της, κοιτάει πώς να αναγεννήσει τον εκπεσόντα” (σημ.: ό,τι ισχύει δηλ. για κάθε άνθρωπο που έχει πέσει στην αμαρτία).
Δοκιμασία και θλίψη στην ζωή: ”Για την μεγάλη αποστολή που έχεις να εκπληρώσεις στον κόσμο, έχεις πολύ δρόμο να κάνεις ακόμα. Όλα θα πρέπει να τα υποφέρεις, και θα έχεις πολλή δουλειά. Ο Χριστός είναι μαζί σου. Κράτησέ Τον μέσα σου και Αυτός θα σε φυλάξει. Και μην ξεχνάς ποτέ αυτό: να γυρεύεις την ευτυχία μέσα από την θλίψη”.
Υπομονή στις λοιδωρίες του κόσμου: ”Και θα αρχίσουν να λένε για μένα πολλά και διάφορα, ακόμη και λοιδωρίες θα ακούσω. Όμως υπομένω και λέω στον εαυτό μου: τούτο είναι μία δοκιμασία σταλμένη από τον Ιησού για να ταπεινωθεί η υπερήφανη ψυχή μου. Έχει γραφεί- ”υπόμενε αγογγύστως και με αγαλλίασιν την ατίμωσιν, και μην ταράτ-τεσαι και μην μισείς τον ατιμάζοντά σου”.
Πνευματική ζωή-άσκηση-υπακοή-προσευχή: ”Όποιος μπήκε εδώ μέσα (στο μοναστήρι) γιατί ειλικρινά ήθελε να σωθεί, γι’ αυτόν η άσκηση υπακοής θα αποδειχθεί στα αλήθεια σωτήρια και θα του κάνει καλό. Και όποιος δυσφορεί και αγαναχτεί, εκείνος δεν είναι άξιος να γίνει μοναχός και άδικα ήρθε στο μοναστήρι. Η θέση του είναι με τους κοσμικούς.”.
Ο στάρετς Ζωσιμάς ”πριν πέσει για ύπνο έπεσε στα γόνατα και προσευχήθηκε πολλή ώρα. Στην φλογερή προσευχή του διψούσε μονάχα την χαρούμενη τρυφερότητα, που γέμιζε πάντοτε την ψυχή του μετά τους ύμνους και τα δοξαστικά προς τον Θεό, που αυτά ήταν συνήθως όλη η προσευχή του πριν από τον ύπνο. Αυτή η χαρά που τον πλημμύριζε του έφερνε ελαφρό και ήσυχο ύπνο”. Προσευχόταν: Θεέ μου, ευσπλαχνήσου όλους, φύλαξε τους δυστυχισμένους, εκείνους που τους λείπει η γαλήνη και οδήγησέ τους. Εσύ ξέρεις τον δρόμο. Δείξε τους την οδό της σωτηρίας. Εσύ είσαι η αγάπη, και Εσύ θα στείλεις σε όλους την χαρά!”.
Ο άνθρωπος χωρίς Θεό: ”Θα ήμασταν αλυσοδεμένοι και δεν θα έχουμε καμίαν ελευθερία, μα μέσα στην μεγάλη μας συμφορά θα αναστηθούμε και πάλι ως την χαρά, που χωρίς αυτήν είναι αδύνατον να ζήσει ο άνθρωπος και να υπάρξει ο Θεός, γιατί ο Θεός είναι που δίνει την χαρά.
Τι γίνεται όμως αν δεν υπάρχει Θεός; Τότε, ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος όλης της γης, όλου του σύμπαντος! Θαυμάσια! Όμως πως θα είναι ενάρε-τος χωρίς Θεό; Να το πρόβλημα! Γιατί τότε ποιον θα αγαπήσει ο άν-θρωπος! Ποιον θα ευγνωμονεί, ποιον θα υμνεί;”
Ο άνθρωπος που έχει απορρίψει τον Θεό, έχει γκρεμίσει και κάθε ηθικό ή συνειδησιακό φραγμό. Στην θέση του Θεού ο άνθρωπος ανυψώνει τον εαυτό του, αντικαθιστά την πρόνοια του Θεού με την αλαζονική εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες δυνατότητες. Στον νέο απελευ-θερωμένο τύπο ανθρώπου, στον υπεράνθρωπο που αυτοθεοποιείται (πρβλ. θεωρίες Νίτσε). Αυτό που πολλοί το θεωρούν ως πρόοδο της ανθρωπότητας στην πραγματικότητα αποτελεί οπισθοδρόμηση στην βαρβαρότητα. Να πως το περιγράφει αυτό ο Ντοστογιέφσκι: ”όταν η ανθρωπότητα ολόκληρη θα απαρνηθεί τον Θεό, τότε από μόνη της θα καταρρεύσει όλη η προηγούμενη κοσμοθεώρηση και όλη η παλαιά ηθική, και θα πραγματοποιηθεί το καινούργιο. Οι άνθρωποι θα ενωθούν για να τα πάρουν όλα από την ζωή, όλα όσα μπορεί να δώσει, για την ευτυχία και την χαρά σε αυτόν εδώ τον κόσμο. Ο άνθρωπος θα ανυψωθεί με το πνεύμα της θεϊκής τιτανικής υπερηφάνειας και θα εμφανισθεί ο άνθρωπος-θεός. Θριαμβεύοντας απεριόριστα πάνω στην φύση, με την θέλησή του και την επιστήμη, ο άνθρωπος θα αισθάνεται μία απόλαυση τόσο μεγάλη που θα αντικαταστήσει όλες τις ελπίδες για τις επουράνιες χαρές…
Από αυτήν την άποψη, σε έναν τέτοιον άνθρωπο ”όλα επιτρέ-πονται”. Και όχι μονάχα αυτό. Μια και δεν θα υπάρχει Θεός και αθανασία, επιτρέπεται στον καινούργιο άνθρωπο να γίνει άνθρωπος-θεός, έστω και αν θα είναι ο μόνος σε όλον τον κόσμο, και με τον καινούργιο του τίτλο να υπερπηδήσει κάθε όριο παλαιάς ηθικής του πρώην δούλου-ανθρώπου, αν χρειαστεί”. Συνείδηση! Τι είναι συνείδηση; Εγώ ο ίδιος την φτιάχνω. Γιατί λοιπόν βασανίζομαι; Από συνήθεια παναν-θρώπινη εφτά χιλιάδων ετών. Ας την ξεσυνηθίσουμε και θα γίνουμε θεοί”.
Αυτή ακριβώς είναι η κυρίαρχη αντίληψη στον σύγχρονο, υπερφίαλο και ανόητο άνθρωπο και στην υλιστική και άθεη κοινωνία που έχει φτιάξει.
Σε αυτόν τον αβάσταχτα κούφιο και άδειο από ιδανικά και νοήμα-τα σύγχρονο κόσμο, ο Ντοστογιέφσκι έχει να αντιπαρατάξει έναν άλλον κόσμο, πνευματικό, ορθόδοξο, στον οποίο οι σοφοί γέροντες μοναχοί-στα-ρετς αποτελούν φωτεινούς οδηγούς. ”Όλον τον κόσμον και τους κόσμους μπορεί να τους ξεχάσεις μα έναν τέτοιο (γέροντα ασκητή) θα τον προσέ-ξεις, γιατί είναι αφάνταστα πολύτιμο διαμάντι. Μία τέτοια ψυχή αξίζει καμιά φορά ολάκερο αστερισμό”.
Συνεχίζεται…