Η ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟ 1204 ΩΣ ΤΟ 1262)

23 Ιανουαρίου 2013 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΕΡΟΣ Α΄

Τά προ­η­γη­θέν­τα τῆς κα­τά­κτη­σης τῆς Μεσ­ση­νί­ας

 Ἀρ­χιμ. Κύ­ριλ­λος

Τό ἀν­τι­κεί­με­νο τῆς πα­ρού­σης με­λέ­της πε­ρι­ο­ρί­ζε­ται χρο­νι­κά καί γε­ω­γρα­φι­κά σέ ἕ­να μι­κρό μό­νον τμῆ­μα τῆς ἐ­κτει­νό­με­νης πέ­ραν τῶν ἕν­δε­κα αἰ­ώ­νων ἱ­στο­ρί­ας καί ζω­ῆς τῆς Βυ­ζαν­τι­νῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Ὅ­πως δη­λώ­νει καί ὁ τί­τλος θέ­μα της ἀ­πο­τε­λεῖ ἡ ἀρ­χή τῆς Φραγ­κο­κρα­τί­ας στήν Μεσ­ση­νί­α, μί­ας πε­ρι­ο­χῆς ἀρ­κε­τά ἀ­πο­μα­κρυ­σμέ­νης ἀ­πό τήν καρ­διά τῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας, τήν πρω­τεύ­ου­σα τήν Κων/πο­λη.

Ὡ­στό­σο, ἡ συγ­κε­κρι­μέ­νη πε­ρί­ο­δος πα­ρου­σι­ά­ζε­ται ἰ­δι­αι­τέ­ρως κρί­σι­μη γιά τήν ἱ­στο­ρι­κή συ­νέ­χεια τῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Με­τά τήν κα­τά­λη­ψη τῆς Πό­λης ἀ­πό Φράγ­κους σταυ­ρο­φό­ρους τό 1204 (γε­γο­νός κα­θο­ρι­στι­κῆς ση­μα­σί­ας, ὁ­ρό­ση­μο γιά τήν με­τέ­πει­τα ἐ­ξέ­λι­ξη τοῦ Βυ­ζαν­τι­νοῦ κρά­τους, ἀ­φοῦ ἔ­κτο­τε θά πε­ρι­έλ­θει σέ δυ­σχε­ρῆ θέ­ση καί δέν θά μπο­ρέ­σει πο­τέ νά ξε­πε­ρά­σει πλή­ρως τίς συ­νέ­πει­ες τῆς φραγ­κι­κῆς κα­τά­κτη­σης), ἀρ­χί­ζει ἡ πε­ρί­ο­δος τῆς Φραγ­κο­κρα­τί­ας μέ τήν ἐγ­κα­θί­δρυ­ση δου­κά­των καί πριγ­κι­πά­των. Ἡ Μεσ­ση­νί­α, πού μᾶς ἐν­δι­α­φέ­ρει εἰ­δι­κό­τε­ρα, θά ἐν­τα­χθεῖ στό πριγ­κι­πάτο τῆς Ἀ­χα­ΐας, ὑ­πό τήν κυ­ρι­ό­τη­τα τῶν Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνων, ὡ­σό­του με­τά ἀ­πό μα­κρά διά­ρκεια καί ἀρ­κε­τές προ­σπά­θει­ες οἱ Βυ­ζαν­τι­νοί νά κα­τορ­θώ­σουν νά τό δι­α­λύ­σουν.

Πο­λύ­τι­μες πλη­ρο­φο­ρί­ες γιά τήν φραγ­κι­κή κα­τά­κτη­ση τῆς Πε­λο­πον­νή­σου μᾶς πα­ρέ­χει τό Χρο­νι­κό τοῦ Μο­ρέ­ως καί ἡ ἱ­στο­ρι­κή ἀ­φή­γη­ση τοῦ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνου, θεί­ου τοῦ Γο­δερ­φρί­δου Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνου (Geoffroy Ville- hardouin)), τοῦ πρίγ­κη­πος τῆς Ἀ­χα­ΐας, ὁ ὁ­ποῖ­ος εἶ­χε ἀ­κο­λου­θή­σει τούς σταυ­ρο­φό­ρους. Τό Χρο­νι­κό τοῦ Μο­ρέ­ως ὑ­πάρ­χει σέ τέσ­σε­ρις πα­ραλ­λα­γές καί γλῶσ­σες, τήν Γαλ­λι­κή, τήν Ἀ­ρα­γω­νι­κή, τήν Ἰ­τα­λι­κή καί τήν Ἑλ­λη­νι­κή. Ἡ ἑλ­λη­νι­κή πα­ραλ­λα­γή ἀ­πο­τε­λεῖ­ται ἀ­πό 9.235 στί­χους καί πι­θα­νό­τα­τα τήν ἔ­χει γρά­ψει κά­ποι­ος γα­σμοῦ­λος, δηλ. γό­νος μει­κτῆς κα­τα­γω­γῆς (ὁ ἕ­νας γο­νέ­ας του ἦ­ταν Φράγ­κος καί ὁ ἄλ­λος γο­νέ­ας ἑλ­λη­νι­κῆς κα­τα­γω­γῆς). Εἶ­ναι γραμ­μέ­νο τόν 14^ο αἰ. σέ χρό­νο δηλ. πού οἱ ἀ­πό­γο­νοι τῶν πρώ­των Φράγ­κων κα­τα­κτη­τῶν καί οἱ μνῆ­μες τῆς κα­τά­κτη­σης ἦσαν ζων­τα­νές. Οἱ βα­σι­κές αὐ­τές πη­γές εἶ­ναι, πα­ρά τίς ἐ­πι­μέ­ρους δι­α­φο­ρο­ποι­ή­σεις τους, γε­νι­κά ἀ­ξι­ό­πι­στες.

Πρίν προ­χω­ρή­σου­με στό κυ­ρί­ως θέ­μα, τήν φραγ­κι­κή κα­τά­κτη­ση τῆς Μεσ­ση­νί­ας, καί τήν πρώ­τη πε­ρί­ο­δο τῆς Φραγ­κο­κρα­τί­ας αὐ­τῆς, σκό­πι­μο ἀλ­λά καί χρή­σι­μο θά ἦ­ταν νά ἐ­ξε­τά­σου­με μέ αὐ­το­νο­μί­α τό ἱ­στο­ρι­κό πλαί­σιο τῶν γε­γο­νό­των πού προ­η­γή­θη­καν τῆς κα­τά­κτη­σης τοῦ μεσ­ση­νια­κοῦ χώ­ρου.

Ὅ­πως ἤ­δη ἀ­να­φέ­ρα­με, στίς ἀρ­χές τοῦ 13^ου αἰ. ἡ Βυ­ζαν­τι­νή αὐ­το­κρα­το­ρί­α δι­έρ­χε­ται κρί­ση. Ἡ ἐ­παρ­χί­α αἰ­σθά­νε­ται πα­ρα­με­λη­μέ­νη ἀ­πό τό κέν­τρο, ἀ­φη­μέ­νη στήν ἀ­πλη­στί­α καί τήν αὐ­θαι­ρε­σί­α τῶν το­πι­κῶν ἰ­σχυ­ρῶν ἀρ­χόν­των πού δεί­χνουν τά­σεις αὐ­το­νο­μή­σε­ως ἀ­πό τήν κεν­τρι­κή ἐ­ξου­σί­α. Με­γά­λες ἀρ­χον­τι­κές οἰ­κο­γέ­νει­ες (π.χ. Με­λισ­ση­νοί, Καν­τα­κου­ζη­νοί στήν Πε­λο­πόν­νη­σο) ἐ­νι­σχύ­ον­ται κα­τορ­θώ­νον­τας νά ἀ­πο­κτή­σουν δύ­να­μη καί ἐ­πιρ­ρο­ή ἔ­ναν­τι τῆς πρω­τεύ­ου­σας τῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Ἡ ὕ­παι­θρος ἐ­ρη­μώ­νε­ται καί ἡ οἰ­κο­νο­μι­κή ἐ­ξα­θλί­ω­ση, συ­νέ­πεια τῆς ἄ­γριας φο­ρο­λο­γί­ας, πλήτ­τει τίς χα­μη­λό­τε­ρες κοι­νω­νι­κές τά­ξεις (1).

Οἱ Δυ­τι­κοί ἐ­πι­θυ­μοῦν τήν δι­ά­λυ­ση τῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας προσ­δο­κών­τας σέ ἐμ­πο­ρι­κά, ἐ­δα­φι­κά καί ὑ­λι­κά ὀ­φέ­λη, ὁ­πό­τε δέν μέ­νουν ἀ­συγ­κί­νη­τοι οἱ σταυ­ρο­φό­ροι τῆς Δ’ σταυ­ρο­φο­ρί­ας, ὅ­ταν ὁ Ἀ­λέ­ξιος Δ’ Ἄγ­γε­λος, γυιός τοῦ ἔκ­πτω­του αὐ­το­κρά­το­ρα Ἰ­σα­α­κί­ου Β’, δι­εκ­δι­κών­τας τόν θρό­νο ἀ­πό τόν θεῖ­ο του Ἀ­λέ­ξιο Γ’, ζη­τά­ει τήν βο­ή­θειά τους. Οἱ σταυ­ρο­φό­ροι πράγ­μα­τι, ἀν­τα­πο­κρι­νό­με­νοι στό κά­λε­σμα, κα­τα­λαμ­βά­νουν τήν Πό­λη καί κα­τα­λύ­ουν τήν Βυ­ζαν­τι­νή αὐ­το­κρα­το­ρί­α. Τρί­α ὅ­μως ἑλ­λη­νι­κά κρά­τη σχη­μα­τί­ζον­ται τά ὁ­ποῖ­α συ­νε­χί­ζουν νά κρα­τοῦν ἐ­λεύ­θε­ρα κά­ποι­α τμή­μα­τα τῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας (Αὐ­το­κρα­το­ρί­α τῆς Τρα­πε­ζούν­τας, Αὐ­το­κρα­το­ρί­α τῆς Νι­καί­ας, Δε­σπο­τάτο τῆς Ἠ­πεί­ρου).

Σύμ­φω­να μέ τό Χρο­νι­κό τοῦ Μο­ρέ­ως (Γαλ­λι­κή, Ἀρα­γω­νι­κή, Ἑλ­λη­νι­κή πα­ραλ­λα­γή, στί­χοι 1400 κ.ἑ.), ἡ κα­τά­κτη­ση τῆς Πε­λο­πον­νή­σου ἄρ­χι­σε ἀ­πό τόν Γου­λι­έλ­μο Σαμ­πλίτ­τη (De Champlitte), ὁ ὁ­ποῖ­ος κα­τέ­κτη­σε πρῶ­τα τήν Πά­τρα, τήν πε­ρι­ο­χή τῆς Ἀ­χα­ΐας, τήν Ἀν­δρα­βί­δα, τό Ἄρ­γος καί ἐν συ­νεχείᾳ πο­λι­όρ­κη­σε τό Ναύ­πλιο καί τήν Κό­ριν­θο, ὅ­που συ­νάν­τη­σε τήν ἰ­σχυ­ρή ἀν­τί­στα­ση τῶν δυ­νά­με­ων τοῦ ἄρ­χον­τα τῆς πε­ρι­ο­χῆς Λέ­ον­τος Σγου­ροῦ, πού ὑ­πε­ρά­σπι­ζε αὐ­τά τά φρού­ρια. Ὁ Γο­δε­φρί­δος Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος, μα­θαί­νον­τας ὅ­τι ὁ Σαμ­πλίτ­της βρι­σκό­ταν στό Ναύ­πλιο, κα­τευ­θύν­θη­κε ἀ­πό τήν ἠ­πει­ρω­τι­κή Ἑλ­λά­δα μα­ζί μέ στρα­τό καί ἱπ­πό­τες γιά νά συμ­πρά­ξει.

Ὁ ἱ­στο­ρι­κός Γο­δε­φρί­δος Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος (2) ἀ­να­φέ­ρει δι­α­φο­ρε­τι­κή ἐκ­δο­χή γιά τόν ὁ­μώ­νυ­μο ἀ­νη­ψιό του. Μᾶς πα­ρα­δί­δει τήν πλη­ρο­φο­ρί­α ὅ­τι ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος βρι­σκό­ταν στήν Συ­ρί­α ὅ­ταν ἔ­μα­θε γιά τήν κα­τά­λη­ψη τῆς Κων/πολης (1204), καί ἀ­πο­φά­σι­σε μέ τά πλοῖ­α του νά πλεύ­σει στήν Πό­λη. Ὅ­μως οἱ ἄ­νε­μοι τοῦ στά­θη­καν ἐ­νάν­τιοι καί ἔ­τσι βρέ­θη­κε στήν Με­θώ­νη, ὅ­που ἀ­ναγ­κά­σθη­κε νά μεί­νει ἐ­κεῖ γιά τόν χει­μῶνα, μό­νος μέ τόν στρα­τό του σέ ἔ­δα­φος ἐ­χθρι­κό.

Τό­τε, κά­ποι­ος Ἕλ­λη­νας το­πι­κός ἄρ­χον­τας τοῦ πρό­τει­νε νά συ­νερ­γα­σθοῦν καί μέ αὐ­τόν τόν τρό­πο ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐ­νος ἀ­πέ­κτη­σε κά­ποι­ο το­πι­κό στή­ριγ­μα. Ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος δέν ἀ­να­φέ­ρει τό ὄ­νο­μα τοῦ Ἕλ­λη­να ἄρ­χον­τα, ὡ­στό­σο ὁ Σ. Λάμ­πρου ὑ­πο­θέ­τει κά­ποι­ον ἀ­πό τίς οἰ­κο­γέ­νει­ες τῶν Με­λισ­ση­νῶν ἤ τῶν Καν­τα­κου­ζη­νῶν (3). Ὁ Longnon (4) εἰ­κά­ζει πώς ἦ­ταν ὁ Ἰ­ω­άν­νης Καν­τα­κου­ζη­νός. Ὅ­ποι­ος καί νά ἦ­ταν, θά πρέ­πει νά ἀ­νῆ­κε σέ μί­α ἀ­πό τίς δύ­ο ἰ­σχυ­ρές ἀρ­χον­τι­κές οἰ­κο­γέ­νει­ες τῆς πε­ρι­ο­χῆς, τούς Με­λισ­ση­νούς ἤ τούς Καν­τα­κου­ζη­νούς. Ἀρ­γό­τε­ρα, ὅ­πως πάν­το­τε λέ­γει ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος (La Conquete, παρ. 325 κ.ἑ.), ὁ ἄρ­χον­τας αὐ­τός τόν ἐγ­κα­τέ­λει­ψε, οἱ ντό­πιοι ἐ­ξε­γέρ­θη­σαν καί ὁ Γο­δε­φρί­δος Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος εὑρι­σκό­με­νος σέ δυ­σχε­ρῆ θέ­ση, μέ με­ρι­κούς ἱπ­πό­τες του κα­τευ­θύ­νε­ται στό Ναύ­πλιο γιά νά συ­ναν­τή­σει τούς Φράγ­κους τοῦ Σαμ­πλίτ­τη.

Ὅ­πως φαί­νε­ται ἀ­πό τήν μαρ­τυ­ρί­α τοῦ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνου, ὑ­πάρ­χει ἡ δι­α­φο­ρο­ποί­η­ση σέ σχέ­ση μέ τήν πλη­ρο­φο­ρί­α τοῦ Χρο­νι­κοῦ τοῦ Μο­ρέ­ως, πώς δηλ. ἡ κα­τά­κτη­ση τῆς Πε­λο­πον­νή­σου ξε­κί­νη­σε ἀ­πό τήν Ἀ­χα­ΐα. Ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος σα­φῶς ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι ἡ φράγ­κι­κη κα­τά­κτη­ση ἄρ­χι­σε ἀ­πό τήν Μεσ­ση­νί­α, τήν Με­θώ­νη, καί ἀ­πό τόν ὁ­μώ­νυ­μο ἀ­νη­ψιό του. Δέν ἔ­χου­με σο­βα­ρούς λό­γους νά  ἀμ­φι­βά­λου­με γιά τήν πλη­ρο­φο­ρί­α του, κα­θώς ἡ ἱ­στο­ρι­κή του ἀ­φή­γη­ση εἶ­ναι ἀ­ξι­ό­πι­στη, σύγ­χρο­νη τῶν γε­γο­νό­των καί ἀ­κό­μη εἶ­ναι ἀ­πί­θα­νο νά φαν­τα­σθοῦ­με ὅ­τι σφάλ­λει γιά κά­τι τό­σο ση­μαν­τι­κό, ὅ­ταν λά­βου­με ὑ­πό­ψη μας ὅ­τι τό πρω­τα­γω­νι­στι­κό ἱ­στο­ρι­κό πρό­σω­πο ἦ­ταν συγ­γε­νής του καί ἔ­τσι εὔ­κο­λα θά μπο­ροῦ­σε νά λά­βει ἀ­σφα­λῆ γνώ­ση τῶν γε­γο­νό­των ὁ συγ­γρα­φέ­ας.

Στήν συ­νέ­χεια ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐνος ἀ­να­φέ­ρει πώς ὁ ἀ­νη­ψιός του πῆ­γε στό Ναύ­πλιο νά συ­ναν­τή­σει τόν Σαμ­πλίτ­τη, πλη­ρο­φο­ρί­α πού συμ­φω­νεῖ μέ τό Χρο­νι­κό τοῦ Μο­ρέ­ως πού ὁ­μι­λεῖ γιά συ­νάν­τη­ση τῶν δύ­ο ἀν­δρῶν στό Ναύ­πλιο. Σύμ­φω­να μέ τό Χρο­νι­κό τοῦ Μο­ρέ­ως (στ. 1590-1602), ὁ Βιλ­λε­αρ­δου­ΐ­νος πρό­τει­νε στόν Σαμ­πλίτ­τη νά λύ­σει τήν πο­λι­ορ­κί­α καί νά βα­δί­σουν πρός τήν Δυ­τι­κή Πε­λο­πόν­νη­σο, ὅ­που τό ἔ­δα­φος εἶ­ναι πε­δι­νό καί ἡ κα­τά­κτη­ση εὐ­κο­λό­τε­ρη. Ἡ πρό­τα­σή του ἔ­γι­νε δε­κτή καί, ἀ­φοῦ οἱ Φράγ­κοι μα­ζεύ­θη­καν στήν Ἀν­δρα­βί­δα, κι­νή­θη­καν πρός τήν πε­ρι­ο­χή τῶν Σκορ­τῶν, ὅ­που τό κά­στρο Ἀ­ρά­χλο­βο, πού τό κα­τέ­λα­βαν πα­ρ᾿ ὅ­λη τήν σθε­να­ρή ἀν­τί­στα­ση τοῦ Δο­ξα­πα­τρῆ Βου­τσα­ρᾶ. Τήν κα­τά­λη­ψη τοῦ Ἀ­ρα­χλό­βου ἀ­πό ὅ­λες τίς πα­ραλ­λα­γές τῶν Χρο­νι­κῶν, μό­νον ἡ Ἀ­ρα­γω­νι­κή τήν ἀ­να­φέ­ρει (5) πρίν ἀ­πό τήν δι­ε­ξα­γω­γή τῆς μά­χης στούς Κα­πη­σκιά­νους.

Συ­νε­χί­ζε­ται…