Σπυρίδωνος K. Τσιτσίγκου
Αν. Καθ. Παν. Αθηνών
Δρ. Θεολογίας & Δρ. Ψυχολογίας
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ;
Τη νύχτα του Μ. Σαββάτου, ενώ ο Χριστός άπνους θα σαββατίζει μέσα στον υγρό Του τάφο, ένα αμέτρητο πλήθος ανέργων του πλανήτη μας θα εξακολουθεί να λιμοκτονεί μέσα σε σπηλιές, υπονόμους, τρώγλες, παραπήγματα κ.λπ. Πού είναι, λοιπόν, ο Αναστάς Κύριος της Δόξης; Μήπως μόνο στη θριαμβολογία των ιεροκηρύκων; Δεν πέθανε στον σταυρό για τη Δικαιοσύνη; Άσκοπα και εις μάτην σταυρώθηκε; Κι όμως οι λεγόμενοι («πιστοί» Του) Χριστιανοί πάλι θα Τον ξανασταυρώσουν! Γιατί, δε γινόμαστε διαφορετικοί από τους σταυρωτές Του, όταν οικονομικά σταυρώνουμε το Σώμα Του (Εκκλησία), αφού τελικά πρόκειται για τη ζωτική ανάγκη της επιβίωσης. Όπως ο Σίμων ο Κυρηναίος ανακούφισε τον Χριστό στο σήκωμα τού σταυρού Του, έτσι κι εμείς οφείλουμε, με αφορμή την «εορτήν των εορτών», να αναλάβουμε υπεύθυνα και σοβαρά τα καθημερινά (οικονομικά-επαγγελματικά) προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Αντίθετα, ο Καταναλωτισμός μας και φέτος θα διαπρέψει, ενώ «για το καλό» θα περάσουμε και μια βόλτα κι από κανέναν Ναό ν’ ανάψουμε την καθιερωμένη μας λαμπάδα!
Η ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΣΗΜΕΡΑ ΑΝΕΡΓΙΑ
Δε χωρά αμφιβολία ότι το μεγαλύτερο ίσως από τα πιο καυτά προβλήματα που απασχολεί ολοένα και περισσότερο σήμερα ολόκληρο τον κόσμο, την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τη χώρα μας ειδικότερα είναι η ανεργία. Οι στατιστικές δίνουν συγκλονιστικά στοιχεία, ιδίως μεταξύ των νέων. Κατά τον Ραλφ Ντάρεντορφ, στα χρόνια που έρχονται σταθερή δουλειά θα έχει μόνο το 50% των «απασχολήσιμων». Οι λόγοι είναι η διεθνοποίηση και η αλληλεξάρτηση των οικονομιών, το άνοιγμα των αγορών και η ανάδειξη του ανταγωνισμού σε κυρίαρχο στοιχείο των οικονομικών εξελίξεων. Η <τεχνολογική ανεργία> που για δεκαετίες μάστιζε την Αμερική και Ευρώπη ήλθε δυναμικά κι εδώ είτε με τη μορφή της «στοιχειακής ανεργίας», είτε της «πλήρους ή μερικής ανεργίας». Η παγκόσμια οικονομική κρίση, ανταγωνιστική παραγωγή και η εξειδίκευση, ευθύνονται βασικά για το φαινόμενο της ανεργίας. Στο μεταξύ, η κατάρρευση του υπαρκτού Σοσιαλισμού των χωρών της COMEKON αποθάρρυνε τη «διευθυνόμενη οικονομία» προς δόξα του «ελεύθερου ανταγωνισμού» (Κοινωνικού Δαρβινισμού). Έτσι, η ανεργία καθίσταται πια όχι συγκυριακή ή διαρθρωτική, αλλά αδήριτη ανάγκη (βλ. Τζ. Ρίφκιν, Το τέλος της εργασίας) της <βιομηχανικής εφεδρικής στρατιάς> (Κ. Μarx).
ΟΙ ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ
Η ανεργία όχι μόνο καθηλώνει τη θεανθρώπινη σκέψη (δεν προάγεται η Παιδεία και ο Πολιτισμός), αλλά και την οδηγεί στην αμαρτία (αντικοινωνικούς δρόμους, λ.χ. εγκληματικότητα). Eξάλλου, δε συμβιβάζεται με την ανθρωπιά, κατανόηση, πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης του Πάσχα. H ανεργία εκλαμβάνεται ως αρνητικός παράγοντας για την αγωνιστικότητα στη ζωή. Πολλά complexes μειονεκτικότητας, αισθήματα άγχους και ανασφάλειας μέχρι και αυτοκτονίες προέρχονται από αυτή, για να μην αναφέρουμε την άνθηση της παραθρησκείας (Αστρολογία, Μαγεία, Πνευματισμός κ.λπ.) ή ακραίων πολιτικών φιλοσοφικών θεωριών κ.ο.κ. Γιατί η ανεργία αμβλύνει, οπωσδήποτε, την πνευματική, αισθητική, φιλοσοφική και πολιτική [το πρόβλημα της ανεργίας, ως γνωστό, είχε εκδηλωθεί σε οξύτατη μορφή προ της κήρυξης του Α’ Παγκόμιου πόλεμου] συνείδηση του ατόμου. H ανεργία, τέλος, είναι το κύριο αίτιο της <αυξανόμενης αθλιότητας>, οδηγώντας στην παραοικονομία ή μετανάστευση.
Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι εκκλησιαστικοί Πατέρες με βάση τη Θεία συγκατάβαση θεωρούν την εργασία ως κατεξοχήν μέσο ηθικοποιήσεως και εξαγνισμού προσωπικά και κοινωνικά. Οι αιρέσεις, όπως πάντα, απολυτοποιούσαν τα άκρα: Είτε επιδίωκαν για ιδεολογικούς λόγους την ανεργία-νιρβάνα (Αρχαιοελληνική ηθική Δουλοκτητισμού και Βουδισμού), είτε εκθείαζαν την εργασία (Προτεσταντική ηθική της υπεραξίας της εργασίας του Καπιταλισμού και Μαρξισμού). Μόνη η ορδόδοξη θεανδρική ένωση διατηρεί το χρυσό <μέτρο> και την ισορροπία. Ενώ όμως η ανεργία για τον κόσμο λειτουργεί αρνητικά ως προς την κοινωνική αξιοπρέπεια και μεγαλοψυχία, για τον Χριστιανισμό όχι. Ένας σταυρωμένος Θεός με τα σημερινά κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, εφόσον ήταν άεργος, θεωρείται αναξιοπρεπής. Ωστόσο, μόνο ένας αναστημένος Θεός μπορεί να φωτίσει τόσο ισχυρά το πυκνό σκότος της ανεργίας.
ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΩΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΕΞΕΥΡΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Το Πάσχα της «άκρας συγκατάβασης» της Θ. φιλανθρωπίας και της «πανηγύρεως των πανηγύρεων» δικαιούται κάθε άνθρωπος απολαβή του κόπου του. Το μήνυμα της Ανάστασης δεν είναι μήνυμα απαισιοδοξίας, αλλά ελπίδας, δύναμης, χαράς και λυτρωμού. Χωρίς εργασία όμως δεν είναι δυνατόν κάποιος να είναι ευτυχισμένος. Η Εκκλησία συμπονεί και παρηγορεί υλικά και πνευματικά τους άνεργους, (προσ)ευχομένη (για) την επαγγελματική απασχόληση όλων. Μέσα στη Θ. Λειτουργία (λαός + έργο) όλοι (θα πρέπει να) εργάζονται πνευματικά. Η αναστάσιμη δοξολογία δεν είναι απλή έκφραση λεκτικών σχημάτων, αλλά νέος τρόπος ζωής και σκέψης. Αφού, η γιορτή δεν είναι απλή ανάμνηση ή υπενθύμιση αλλά, με το <λειτουργικό χρόνο>, προσωπική βίωση (του πάσχοντος και αναστάντος) Θεανθρώπου. Έτσι, η ψυχική ανεργία αντιμετωπίζεται ορθόδοξα με πνευματική εργασιοθεραπεία: ενασχόληση με τον πνευματικό μας τοκετό. Πώς κι εμείς, με τη <νοερά προσευχή>, θα αναστηθούμε πνευματικά.
Ο Υιός του Θεού παρέχει σ’ όλους πνευματική απασχόληση. Σήμερα ο Χριστός εργάστηκε τη σωτηρία μας, χαρίζοντάς μας (πνευματική) δουλειά, αν και χωρίς να το αξίζουμε. Σύμφωνα με τη θεολογία του Πάσχα, προηγείται η αγάπη για εργασία, ακολουθεί η μάθησή της, μετά έρχεται η ζήτηση και τέλος η προσφορά της. Ακόμα κι η αγάπη και το ενδιαφέρον μας για την Ανάσταση ενέχουν πνευματικό μισθό, κατά τον ι. Χρυσόστομο.
Τι στεφάνι θα φορέσει φέτος η Πολιτεία στο Νυμφίο τής Εκκλησίας; Ελπίζουμε να μην είναι «ακάνθινο». Δεν υπάρχει, νομίζω, καλύτερο δώρο από την εύρεση εργασίας σε δεκάδες χιλιάδες άνεργους; Ας μιμηθούμε τη θυσία του Θείου Οικονόμου, κι ας αποκτήσει δουλειά ο λαός. Η προσφορά “πάσης της ζωής ημών” είναι η δική μας συμμετοχή στο θαύμα.
Η ανεργία αντιστρατεύεται την ισονομία σε μια δημοκρατική Πολιτεία δικαίου και προνοίας. Το Κράτος ως εντολοδόχος του Θεού όχι μόνο δεν είναι δυνατόν να πέφτει στο αμάρτημα της αδιαφορίας, αλλά οφείλει να προστατεύει το δικαίωμα της εργασίας για όλους τους πολίτες, απασχολώντας όλους τους δυνάμενους για εργασία σαν τις μέλισσες στην κυψέλη για την κοινή ευημερία, και συγχρόνως εξασφαλίζοντάς τους τούς απαραίτητους όρους αυτάρκειας (Β’ Κορ. 9, 8). Η Πολιτική Οικονομία για την πάταξη της ανεργίας στα πλαίσια του παρεμβατισμού (κατά Μονεταρισμό ή Κεϋνσιανισμό) στρέφεται στις επενδύσεις και την κατανάλωση, αν και τα μέτρα αυτά δεν είναι πάντα ακίνδυνα. Ενώ οι Χριστιανοί καλούνται να δουλεύουν ακόμα κι αν δεν έχουν οι ίδιοι οικονομικό πρόβλημα αλλά για να βοηθούν από το περίσσευμα της παραγωγής τους μη έχοντες (άνεργους, ανάπηρους, ηλικιωμένους, ανήλικους κ.λπ.), οι εταίροι μας στη Δύση εισηγήθηκαν τον περιορισμό των εργατοωρών (Λευκή Βίβλος), με παράλληλη, φυσικά, μείωση του μισθού, για χάρη μιας ολιγαρχίας (Νόμος του ατομικού συμφέροντος). Βέβαια, κάτι τέτοιο θα ήταν δίκαιο, μόνο όταν δεν γινόταν σε βάρος των εργαζομένων και υπέρ της πλουτοκρατίας, όταν “ουδείς είναι υπερβαλλόντως πλούσιος, ουδείς ενδεής” (Μ. Βασίλειος).
Tο Χριστιανικό <Πάσχα> (=πέρασμα) είναι σταυροαναστάσιμο. Σταυρός και Ανάσταση του Χριστού είναι η Αποκάλυψη του Θεού, αφού τα Πάθη του Υιού είναι το μεσσιανικό μυστήριό Του. Το Πάσχα, έτσι, συνιστά “εορτήν και πανήγυριν” αλλά και πένθος. Ο Θεός των Χριστιανών συμπάσχει με την εγκαταλελειμμένη δημιουργία Του, γιατί την αγαπά. Η πανανθρώπινη κραυγή για Ισότητα γίνεται πάνω στο Σταυρό του Χριστού κραυγή του ίδιου του πάσχοντα Θεανθρώπου. Μόνο όποιος, άτομο ή λαός, συσσταυρωθεί με τον πραγματικό Νικητή του θανάτου, θα συναναστηθεί αληθινά μαζί Του! Γι’ αυτό, μόνο μια ελληνορθόδοξη Ανάσταση μπορεί και αποκαλύπτει την αθλιότητα του κόσμου, και την παγκόσμια Ιστορία ως ιστορία θανάτου.
Η χώρα μας», όπως ο Χριστός, πολλές φορές «ραπίστηκε» από ελλείμματα. Αλλ’ ενώ ο Χριστός “χθες” ήταν στο Σταυρό και “σήμερα” στη Δόξα της Ανάστασης, η Ελλάδα που ήταν “χθες” στη δόξα, σήμερα βρίσκεται σε Σταυρό. Μικρό ή μεγάλο, αυτό θα το δείξει η στάση μας απέναντι στην Ιστορία. Η ψυχική οικονομία γίνεται προϋπόθεση της Πολιτικής Οικονομίας, χωρίς όμως και να συγχέονται.
Για το σημερινό (οικονομικό) “Σταυρό” τής χώρας ευθυνόμαστε:
- 1. Προσωπικά:
α. ηθικά: έχει χαθεί η εντιμότητα, η ελπίδα, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, ο ηρωισμός, η ανθρωπιά, η υπευθυνότητα, η συνέπεια, η ευθύνη, η τιμή, και
β. κοινωνικά: έχει χαθεί η συνεργασία, η ομόνοια, οι αξίες της παραδοσιακής οικογένειας, η ευγένεια, η αλληλοκατανόηση, η αλληλεγγύη, η φιλανθρωπία, ο αλτρουισμός.
2. Εθνικά: κρίση α) στην Παιδεία, και β) στην Οικονομία, και
3. Παγκόσμια: α) Οικολογική μόλυνση, β) εθνικές πολιτικές.
Αλλ’ ας δούμε πoιο «Σταυρό» προσκυνούν οι Τεχνοκράτες, γιατί μια αιρετική θεολογία του Σταυρού οδηγεί σε αιρετική (και άρα μη πραγματική) διδασκαλία της Ανάστασης. Μόνο ορθόδοξα η λιτότητα μπορεί να λειτουργήσει ως θυσία (δοκιμασία, παραχώρηση, εγκατάλειψη).
Για μια πανεθνική οικονομική “Ανάσταση” απαιτείται: 1. Αυτοκριτική λαθών. 2. Επούλωση (πολιτικοοικονομικών) πληγών, και 3. Εθνική (Πολιτική) βούληση για “Μετάνοια”. Το αναστάσιμο μήνυμα του Χριστού είναι μια <νέα> ηθικά Ζωή και σωματική αφθαρσία. Ποια είναι όμως αυτή η <Νέα> περίοδος, κατάσταση ή ποιοτική κατηγορία τής χριστιανικής ελπίδας, και από ποιο “πέρασμα” (Πάσχα) την προσεγγίζει κανείς; Δεν πρόκειται φυσικά για καμιά Κοσμική Αλλαγή, ούτε για κάποια Εσωτεριστικά κανάλια (αγωγούς-τούνελ). Είναι η πίστη στον “εσταυρωμένον και αναστάντα Χριστόν”. Ανάσταση δεν σημαίνει επιστροφή (Ανακύκληση-μετεμψύχωση), αλλά πορεία προς τα εμπρός, το μέλλον. Πάσχα αληθινό είναι η έλευση του Λόγου προς τον ανθρώπινο νου (Φωτισμός-Δοξασμός), κατά την οποία ερχόμενος δια των μυστηρίων της Εκκλησίας ο Λόγος του Θεού στις καρδιές, χαρίζει την πληρότητα σ’ όλους τους άξιους, με την προσφορά της μετοχής στα οικεία Του αγαθά.
Φως θα ξεπηδήσει και φέτος από τον Πανάγιο Τάφο. Γνήσια “τέκνα φωτός” είναι μόνο τα γεννημένα (υιοθετημένα) στην κολυμβήθρα παιδιά του Θ. Πατέρα, εφόσον “συνετάφησαν αυτώ δια του βαπτίσματος εις τον θάνατον” (Ρωμ.6,4) του Υιού.
Ο Χριστός ήλθε για να γκρεμίσει όλα τα είδωλα. Κι’ ο θάνατος, αυτό το έσχατο όριο του ανθρώπου, κατανικήθηκε. Η Ανάσταση του Χριστού είναι η διαμαρτυρία του Θεού κατά οποιουδήποτε άλλου θανάτου. Ας ακούσουμε, το μήνυμά Του για να ζήσουμε ως Έθνος.
Αντί των καθιερωμένων ευχών, ας παρακαλέσουμε το ανέσπερο Φως του Παναγίου Τάφου να φωτίσει όλους μας, και ιδιαίτερα τους υπεύθυνους, για μια όσο το δυνατόν προσφορότερη λύση στο τεράστιο αυτό ζήτημα.