Χαράλαμπου
Στεργιούλη*
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
Φίλιπποι: Η Μισγάγγεια των Πολιτισμών
εκδ. Παρουσία
«Φίλιπποι: Η Μισγάγγεια των Πολιτισμών». Αυτόν τον εύστοχο τίτλο επέλεξε ο Δημήτρης Αποστολίδης ως τίτλο του νέου του βιβλίου για την ιστορία των Φιλίππων από τους αρχαίους ώς τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους, με κεντρικό σημείο αναφοράς την άφιξη του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, το 49 μ.Χ. Ο ερχομός του Αποστόλου Παύλου μετατρέπει την πόλη των Φιλίππων, όπως ορθά επισημαίνει ο συγγραφέας, σε «πνευματική εστία μέσα στην οποία εκκολάπτεται ο ευαγγελικός λόγος και διασπείρεται σε ολόκληρη την Ευρώπη», φέρνοντας τη μεγαλύτερη ανατροπή στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος.
Ακαταπόνητος ερευνητής ο Δημήτρης Αποστολίδης -με τη γνήσια ιστορική ματιά του- ανασυνθέτει την ιστορία της πόλης των Φιλίππων και ξαναζωντανεύει προσωπικότητες που έδρασαν στην περιοχή και άφησαν τη σφραγίδα τους με την πρωταγωνιστική τους δράση, πέρα φυσικά από τη κυρίαρχη μορφή του Αποστόλου Παύλου. Ξεκινά τη γλαφυρή ιστορική αφήγησή του από τη στιγμή που οι πρώτοι Έλληνες, οι Θάσιοι, εμφανίζονται στην περιοχή υποτάσσοντας τους γηγενείς Θράκες. Από εκεί και πέρα θα ξεκινήσει ένας σκληρός αγώνας για την επικράτηση στην περιοχή Θασίων και Θρακών, με τελική κατάληξη την ενσωμάτωση των Φιλίππων στο κράτος των Μακεδόνων του Φιλίππου του Β΄. Εκτός από τους Έλληνες και τους Θράκες, την πόλη θα κατοικήσουν και Λατίνοι μετά τις δύο μάχες, της Πύδνας (168 π.Χ.) και, κυρίως, των Φιλίππων (42 π.Χ.), αφού οι ηττημένοι στρατιώτες των δημοκρατικών προτίμησαν να μην επιστρέψουν στη Ρώμη. Το 30 π.Χ. ο Οκταβιανός αντιλαμβάνεται τη γεωγραφική σημασία της πόλης -δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η Εγνατία Οδός διερχόταν μέσα από τους Φιλίππους- και προχωρεί στον εκρωμαϊσμό της. Παράλληλα, την πόλη κατοικούν Εβραίοι της διασποράς, οι οποίοι προσθέτουν τη δική τους σφραγίδα στη φυσιογνωμία της. Η ιστορική αναδρομή -στα τρία πρώτα κεφάλαια- δεν έγινε τυχαία. Ο Αποστολίδης αντιλήφθηκε πως η συνάντηση πολιτισμών, θρησκειών και λαών στους Φιλίππους αποτέλεσε γόνιμο έδαφος για να υποδεχθεί τη διδασκαλία του Παύλου και κατ’ επέκταση τη χριστιανική θρησκεία. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου καλύπτει αφενός η ιστορική προσέγγιση και περιγραφή της άφιξης του Παύλου στους Φιλίππους (κεφάλαιο 4) και αφετέρου ο σχολιασμός της Προς Φιλιππησίους Επιστολής (κεφάλαιο 5) με συγκριτική αναφορά μάλιστα στην επιστολή Προς Φιλιππησίους του μάρτυρα επισκόπου Σμύρνης Πολυκάρπου (κεφάλαιο 6). Εισερχόμενος στο θέμα της περιγραφής της άφιξης του Παύλου και της συνοδείας του στους Φιλίππους, ο Αποστολίδης μας εντυπωσιάζει. Αξιοσημείωτες οι παρατηρήσεις του για προβλήματα που απασχολούν την ιστορική έρευνα και ενδιαφέρουσες οι επισημάνσεις του. Όπως για παράδειγμα η ερμηνεία που δίδει στη σημασία του προσδιορισμού «πρώτη», που χρησιμοποιεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς για την πόλη των Φιλίππων, ή ο σχολιασμός του αγιογραφικού χωρίου «τη τε ημέρα των σαββάτων εξήλθομεν έξω της πόλεως…» (Πράξεις Ιστ΄, 13), με παράθεση ουσιαστικών ιστορικών στοιχειών, πηγών και βιβλιογραφίας για την τεκμηρίωση των απόψεών του. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ο σχολιασμός των δύο Επιστολών Προς Φιλιππησίους του Αποστόλου Παύλου και του Πολυκάρπου Σμύρνης. Στην περίπτωση της Επιστολής του Αποστόλου Παύλου ο Αποστολίδης αξιοποίησε σωστά και με κριτική ματιά την υπάρχουσα πλούσια βιβλιογραφία. Με την επιστολή του Πολυκάρπου ο Αποστολίδης ανέπτυξε μια άλλου είδους σχέση. Έπειτα από μια σύντομη εισαγωγή σχετικά με την επιστολή και τον συγγραφέα της, ο Αποστολίδης προχώρησε σε μεταφραστική απόδοση του κειμένου σε μια γλώσσα ζωντανή, η οποία εκφράζει το πατρικό ήθος του μάρτυρα Πολυκάρπου προς τους Φιλιππησίους.
Η επιστολή μιλάει μόνη της. Κινητοποιεί τον αναγνώστη για συγκριτική ανάγνωση με την αντίστοιχη Επιστολή του Παύλου.
Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στην ιστορική διαδρομή των Φιλίππων στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 7ο κεφάλαιο, οι Φίλιπποι στην πρωτοβυζαντινή περίοδο, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον με την αναφορά α) στα εκκλησιαστικά λειτουργήματα της Εκκλησίας των Φιλιππησίων, β) στα χριστιανικά μνημεία και γ) στη σχέση της πόλης με τον ιδρυτή του βυζαντινού κράτους, αυτοκράτορα Μέγα
Κωνσταντίνο. Το 8ο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, γραμμένο από τον Galo Garcés Avalos, για τον μέγα στρατοπεδάρχη Δημήτριο Τζαμπλάκονα και την αυτοεξορία του στη Χριστούπολη, συμπληρώνει το παζλ της ιστορικής αφήγησης για τους Φιλίππους στους υστεροβυζαντινούς χρόνους.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει τέλος να γίνει στις προμετωπίδες που σηματοδοτούν το πέρασμα από το ένα κεφάλαιο στο άλλο. Διαλεγμένες προσεκτικά από τον συγγραφέα, γίνονται απαραίτητο συμπλήρωμα του σώματος του κυρίου κειμένου και επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει μια πρώτη εικόνα για το περιεχόμενο του κεφαλαίου που ετοιμάζεται να μελετήσει. Την άριστη εικόνα συμπληρώνουν οι συναφείς με το κείμενο φωτογραφίες, καθώς και ο επιμελημένος καλλιτεχνικά σχεδιασμός της έκδοσης από τον Γιάννη Τσίγκα.
Το βιβλίο, αφιερωμένο στα σαράντα χρόνια αρχιερατείας του οικείου μητροπολίτου κ. Προκοπίου, προλογίζουν ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος και ο ομότιμος καθηγητής της Μεσαιωνικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, Βασίλης Κατσαρός.
*Ο κ. Χαρ. Στεργιούλης είναι φιλόλογος – δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.
http://www.kathimerini.gr/804432/article/politismos/vivlio/oi-filippoi-toy-apostoloy-twn-e8nwn-payloy