Σαν μια απλή τεκμηρίωση εκείνων που γράψαμε τις προάλλες, ότι ο Κόντογλου μπροστά στον αγώνα του δεν λογάριαζε κανέναν κι αυτό μπορεί μεν, όπως έχει πει ο ίδιος, να το πλήρωσε ακριβά, δεν του άλλαξε όμως και μυαλά, αναδημοσιεύουμε μια πολύ χαρακτηριστική επιστολή του προς τον τότε Πατριάρχη Αθηναγόρα. Πόσοι είναι άραγε αυτοί που έχουν στείλει μια τέτοια επιστολή προς κάποιον «ισχυρόν» ή μάλλον «πανίσχυρον»; Πίστεψε ποτέ ο Κόντογλου, ότι μετά από τέτοια «καμώματα» δεν θα του κηρύξουν τον πόλεμο; Η απάντηση του Πατριαρχείου που συνδημοσιεύουμε δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αμφιβολίας.
«Επιστολή προς τον Πατριάρχην Αθηναγόραν»
(Ιδιόχειρη σημείωση του Φώτη Κόντογλου με κόκκινο μελάνι, σε αντίγραφο με καρμπόν δικής του ιδιόχειρης επιστολής)
Προς
Την Αυτού Θείαν Παναγιότητα Αρχιεπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικόν Πατριάρχην Αθηναγόραν.
Παναγιώτατε,
Άφατος θλίψις και αθυμία κατέλαβε τον ευσεβή Ελληνικόν λαόν επί τω ακούσματι ότι επροσκλήθη εις την Κωνσταντινούπολιν η θυμελική και ιταλότροπος χορωδία του ναού του Αγίου Γεωργίου Καρύτση των Αθηνών και ετραγούδησε κατά λειτουργίαν γενομένην εν τω Πατριαρχικώ ναώ.
Την εκ του γεγονότος τούτου οδύνην είναι δύσκολον να εκφράσει τις, δεδομένου ότι η ανίερος μουσική, η εκτελουμένη εκ της εν λόγω χορωδίας είναι απαράδεκτος και εν Αθήναις εκ μέρους του ευσεβούς Ορθοδόξου λαού, πλην ωρισμένων θιασωτών της λεβαντίνικης καντάδας οίτινες μεταβαίνουν εις την εκκλησίαν δια να διασκεδάσουν και όχι δια να προσευχηθούν. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι εις θέσιν να αισθανθούν ελληνικόν παλμόν, χάσκοντες προ των αθλίων μουσικών απορριμάτων της Δύσεως, και τούτων εώλων και εννοούντων, παραδόξως, μίαν Ελλάδαν άνευ ουδενός ελληνικού, καθ’ όσον είναι εξ εκείνων των ξενομανών οι οποίοι κατά τον περιηγητήν Παυσανίαν «εν θαύματι τιθέασι τ’ αλλότρια ή τα οικεία».
Καθ’ όν χρόνον αγωνιζόμεθα, μετ’ άλλων Ελλήνων τιμώντων το ελληνικόν όνομα, δια τη διατήρησιν της παραδόσεως των εκκλησιαστικών τεχνών μας, αίτινες επεβλήθησαν εις την παγκόσμιον συνείδησιν, εις το θεοφρούρητον Βυζάντιον, εν αυτώ τούτω τω Πατριαρχικώ ναώ, εγκαθίσταται το βδέλυγμα της ασεβείας εν τόπω αγίω και αντί ψαλτών ευσεβών, εγκαθίστανται τραγουδισταί και μίμοι, άδοντες ιταλικά και άλλα οθνεία θυμελικά άσματα.
Ω, ταλαίπωρος Ορθοδοξία, οία πάσχεις, όχι πλέον εκ μέρους των αιρετικών και των διωκτών σου, αλλ’ εκ μέρους των ιδίων ποιμένων σου. Απογυμνούσαι βαθμηδόν από τη τελετουργικήν πορφύραν σου, ήτις είναι συμφυής προς τον ιερόν χαρακτήραν σου, έως ού καταστείς αγνώριστος, οικτρώς μετεμφιεσμένη και φέρουσα ψιλώς μόνον το όνομα Ορθοδοξία. Καθ’ όσον, εσωτερικόν πνευματικόν περιεχόμενον και εξωτερική εμφάνισις είναι αρρήκτως συνδεδεμένα. Το εν είναι απαύγασμα του ετέρου.
Ταύτα γράφω κατά καθήκον προς την θρησκείαν των πατέρων ημών, εκφράζων τον αποτροπιασμόν χιλιάδων χριστιανών Ελλήνων εκ του γεγονότος ότι δεν ευρέθη άλλος άξιος εκπρόσωπος της πνευματικής Ελλάδος, όπως προσκληθεί εις Κωνσταντινούπολιν, αλλά μια αθλία χορωδία άδουσα οικτρά κατασκευάσματα ιταλικής καντάδας, και δη της προπαρελθούσης γενεάς, επικεφαλής της οποίας υπάρχει «η καλλιτέχνης το θεάτρου κυρία ….. …… «(φρίξον), ασήμαντον γύναιον, ουδεμία έχον σχέσιν προς την γεραράν εκκλησίαν μας.
Διατί δεν εκλήθη ο χορός του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών, επικεφαλής του οποίου ευρίσκεται ο ηδύλαλος και ναόθρεπτος κ. Περιστέρης ή άλλος τις εκ των λαμπρών εκπροσώπων της βυζ. Μουσικής; Μήπως διότι πιστεύουν κα υπηρετούν την εθνικήν Ελληνικήν εκκλησιαστικήν μουσικήν, ήτις κατανύγει τους πιστούς;
Ο γράφων εκπροσωπεί πολλάς χιλιάδας αναγνωστών, των οποίων διερμηνεύει, Παναγιώτατε, τον βαθύν πόνο δια την συμπάθειαν Υμών προς μίμους και αοιδούς, ουδεμίαν σχέσιν έχοντας προς την Ορθόδοξον Ελληνικήν ημών παράδοσιν. Αποστέλλω δε Υμίν δύο αρθρίδιά μου, ταπεινά αλλά πλήρη ευωδίας ορθοδόξου, ως μικρόν δείγμα της πνευματικής τροφής, με την οποίαν τρέφεται ο ευσεβής ελληνικός λαός και παρακαλώ όπως αναγνώσητε ταύτα
Μετά βαθέως σεβασμού : Φώτιος Κόντογλου (παρασημοφορηθείς παρά της Α.Μ. του Βασιλέως Παύλου και βραβευθείς παρά της Ακαδημίας Αθηνών δια την προς την παράδοσιν προσήλωσιν αυτού)
Εν Αθήναις τη 1η Ιουνίου 1961
– «Η υπερηφάνεια αναγκάζει επινοείν καινοτομίας, μη ανεχομένη το αρχαίον» (Άγιος Ευφραίμ ο Σύρος)
– «Ότι χείλη ιερέως φυλάξεται γνώσιν, και νόμον εκζητήσουσιν εκ στόματος αυτού» (Μαλαχίας Α’,7)
– «Υμείς δε εξεκλίνατε εκ της οδού και ηοθειήσατε πολλούς εν νόμω, διεφθείρατε την διαθήκην των Λευΐ, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ» (Μαλαχίας Α’,7)
– «Και έσται ο λαός ως ο ιερεύς» (ήτοι : ουδεμία διαφορά θα υπάρξει μεταξύ ιερού και βεβήλου» (Ησ. ΚΔ,2)
– «Επί τους ποιμένας παρωξύνθη ο θυμός μου και επί τους αμνούς επισκέψομαι λέγει Κύριος» (Ζαχαρία Ι΄3)
– «Τάδε λέγει Κύριος : Στήτε επί ταις οδοίς και ίδετε και ερωτήσατε τρίβους Κυρίου αιωνίους και ίδετε ποία εστίν η οδός η αγαθή και βαδίζετε εν αυτή». (Ιερεμ, Στ΄, 16)
– «Ω, οι ποιμένες οι διασκορπίζοντες και αππλλύοντες τα πρόβατα της νομής μου! Δια τούτο τάδε λέγει Κύριος δια τους ποιμένοντες τον λαόν μου Υμείς διασκορπίσατε τα πρόβατά μου και εξώσατε αυτά» (Ιερεμία, ΚΙ΄, 1)
– «Και αποστρέψω το πρόσωπόν μου απ’ αυτών και μιανούσι την επισκοπήν μου και εισελεύσονται εις αυτά αφυλάκτως και βεβηλώσωσιν αυτά». (Ιεζ. Ζ΄, 22)
– «Και οι ιερείς αυτής ηθέτησαν τον νόμον μου και εβεβήλουν τα άγιά μου. Αναμέσον αγίου και βεβήλου ου διέστελλον και από των σαββάτων μου παρεκάλυπτον τους οφθαλμούς αυτών και εβεβηλούμην εν μέσω αυτών»
((Ιεζ. ΚΒ΄, 26)
Η απάντηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ
ΑΡΧΙΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ
Τω εντιμοτάτω Κυρίω Φωτίω Κόντογλου
(Εις Αθήνας)
Εντιμότατε,
Κατ’ εντολήν γνωρίζω τη υμετέρα αγαπητή Εντιμότητι, ότι ελήφθη εις τα Πατριαρχεία το από της α’ παρελθόντος μηνός Ιουνίου γράμμα αυτής, όπερ λόγω της ειδικής μορφής του περιεχομένου αυτού παρεπέμφθη εις την οικείαν Επιτροπήν των Πατριαρχείων δια τα περαιτέρω.
Επί τούτοις διατελώ μετά τιμής
Εν τοις Πατριαρχείοις, τη 18η Δεκεμβρίου 1961
Αρχιμανδρίτης Συμεών
Αρχιγραμματεύς της Αγίας και Ιεράς Συνόδου