Ἐφ’ ἑκάστῳ δὲ τούτων, ὧν ὁ διάκονος προσφωνεῖ…
λεγέτω ὁ λαὸς Κύριε ἐλέησον καὶ πρὸ πάντων τὰ παιδία.
Σὲ κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς δεήσεις πού κάνει ὁ διάκονος…
ὁ λαὸς νὰ λέη Κύριε ἐλέησον καὶ πρὸ πάντων τὰ παιδιά.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ εἶναι ὁ λαός τοῦ Θεοῦ. Καί λαός τοῦ Θεοῦ εἶναι μαζί καί οἱ κληρικοί καί οἱ λαϊκοί. Καί τή θεία Λειτουργία δέν τήν τελεῖ μόνος του ὁ ἱερέας, ἀλλά ὅλη ἡ Ἐκκλησία. Τό εἴδαμε σέ ὅσα εἴπαμε μέ τό «Ἀμήν», πού εἶναι ἡ ἀπάντηση τοῦ λαοῦ στή δοξολογική ἐκφώνηση τοῦ ἱερέα, ἀρχίζοντας τή θεία Λειτουργία. Δέν προφταίνει νά πῆ ὁ ἱερέας τίς πρῶτες λέξεις, κι ἀμέσως ὅλοι ὅσοι εἶναι μέσα στό ναό, μέ μιά φωνή σάν βροντή, ἀπαντοῦν τό «Ἀμήν», γιά νά ἐπιβεβαιώσουν τό λόγο. Καί δέν προφταίνει ὁ διάκονος νά πῆ τήν πρώτη δέηση κι ἀμέσως πάλι ὁ λαός ἀπαντᾶ «Κύριε ἐλέησον». Καί συνέχεια ὡς τό τέλος, σέ ὅλες τίς δεήσεις τοῦ λειτουργοῦ, ὁ λαός ἀπαντᾶ μέ τίς δυό αὐτές λέξεις «Κύριε ἐλέησον», πού εἶναι ἡ πιό συμπυκνωμένη προσευχή τῆς Ἐκκλησίας.
*
Ἀπό τήν ἀρχαία Λειτουργία, πού ὑπάρχει στίς Διαταγές τῶν Ἀποστόλων, παίρνομε τά λόγια πού βάλαμε στήν ἀρχή τῆς σημερινῆς ὁμιλίας. Τά λόγια αὐτά εἶναι μιά μαρτυρία, γιά τή συμμετοχή τοῦ λαοῦ στήν ἱερή τελετή τῆς θείας Λειτουργίας. Ἀπό τήν ἄρχη μέχρι τό τέλος εἶναι σάν καί νά γίνεται ἕνας διάλογος μεταξύ τοῦ ἱερέα καί τοῦ λαοῦ. Αὐτός ὁ διάλογος, ὅσο προχωρεῖ ἡ θεία Λειτουργία, ἐπιτείνεται καί γίνεται ζωηρότερος, ὥστε καθαρά νά φαίνεται πώς δέν λειτουργεῖ μόνος ὁ ἱερέας. Γιά πολλούς λόγους, καί μάλιστα γιά νά μή γίνεται ἀταξία, δέν ψάλλουν τώρα ὅλοι οἱ πιστοί πού εἶναι μέσα στό ναό, ἀλλ’ ἀντιπροσωπεύονται ἀπό τούς ψάλτες καί τούς ἀναγνῶστες. Οἱ ψάλτες καί οἱ ἀναγνῶστες ὑπῆρχαν καί στήν ἀρχαία ἐποχή, καθώς τό βλέπομε πάλι στίς Διαταγές τῶν Ἀποστόλων, ὅπου ὁ διάκονος ἐκφωνεῖ· «Ὑπέρ ἀναγνωστῶν καί ψαλτῶν… δεηθῶμεν», γιά τούς ἀναγνῶστες καί τούς ψάλτες ἄς παρακαλέσουμε.
«Ἐφ’ ἑκάστῳ δέ τούτων ὧν ὁ διάκονος προσφωνεῖ… λεγέτω ὁ λαός Κύριε ἐλέησον καί πρό πάντων τά παιδία»· στήν κάθε μιά ἀπό τίς δεήσεις πού κάνει ὁ διάκονος, ὁ λαός νά λέη τό «Κύριε ἐλέησον» καί πρό πάντων τά παιδιά. Αὐτό τό τελευταῖο, ὅτι δηλαδή τά μικρά παιδιά πρό πάντων πρέπει νά λένε τό «Κύριε ἐλέησον», δείχνει καθαρά ποιό εἶναι τό πνεῦμα τῆς θείας λατρείας τῆς Ἐκκλησίας, ἕνα πνεῦμα παιδικῆς ἁπλότητας καί ἁγνότητας. Καί δείχνει ἀκόμα πόσο ζημιώνεται ὄχι μόνο ἡ λατρευτική ἀτμόσφαιρα τοῦ ναοῦ, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ θεία λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μέ τήν ἀπουσία τῶν παιδιῶν. Γιατί ὅσα λέγονται καί γίνονται στή θεία Λειτουργία δέν ἔχουν διακοσμητική, ἀλλά ἱεροτελεστική σημασία. Εἶναι λόγια καί πράξεις μέ οὐσιαστικό ἱερό περιεχόμενο καί δύναμη. Ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα ἡ θεία Λειτουργία δέν εἶναι μιά ἁπλή τελετή, ἀλλά ἱερουργία, ἱερή δηλαδή πράξη καί ἔργο. Γιά τό «Κύριε ἐλέησον» ἀπό τά παιδιά ὁ ἅγιος ’Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει τά ἑξῆς. Ἐπειδή ἐμεῖς οἱ μεγάλοι ἔχομε τόν ἔλεγχο μέσα μας πώς εἴμαστε ἁμαρτωλοί, γι’ αὐτό «τά παιδία τοῦ δήμου προβάλλεται τόν Θεόν ἐπί ἔλεον παρακαλοῦντα… ὧν τῆς ἁπλότητος τούς ζηλωτάς ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν μένει». Πραγματικά ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶπε ὅτι στά παιδιά καί σ’ ἐκείνους πού ἔχουν τήν ἁπλότητα τῶν παιδιῶν ἀνήκει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Μέσα στήν Ἐκκλησία καί τό Εὐαγγέλιο ξεχωριστή εἶναι ἡ θέση τοῦ παιδιοῦ. Δέν εἶναι τρόπος τώρα ἐδῶ νά κάμωμε εἰδικό λόγο, ἀλλά δέν πρέπει νά μήν ποῦμε κάτι γιά τά παιδιά, πού εἶναι οἱ ἄγγελοι τῆς Ἐκκλησίας ἐδῶ στή γῆ. Ὅ προαιώνιος Λόγος τοῦ Πατρός γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου… ἐγεννήθη παιδίον νέον». Ὑπῆρξε ἡ στοργική φροντίδα τοῦ Ἰωσήφ καί ἡ κρυφή χαρά τῆς παναγίας Μητέρας του. Ἀγάπησε, πῆρε ἀπάνω του κι εὐλόγησε τά μικρά παιδιά καί τά πρόβαλε παράδειγμα στούς μεγάλους γιά τή βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Ὕστερα ἡ Ἐκκλησία εὐλογεῖ τό γάμο κι εὔχεται στούς νυμφίους πολλά καί καλά παιδιά. Ἀπό τή νηπιακή τους ἡλικία τά δέχεται στή μεγάλη οἰκογένεια τῶν Ἁγίων. Τά βαπτίζει καί τά κοινωνεῖ καί μέ εἰδικές ἱερές εὐχές τά προσέχει στήν ἀνάπτυξή τους καί τά συνοδεύει, ὅταν πᾶνε στό σχολεῖο γιά νά μάθουν γράμματα. Κι ἀκόμα, ἄν ὁ Θεός τά πάρη ἀπό μικρά κοντά του, τά κηδεύει μέ ξεχωριστές καί γεμάτες ἀπό στοργή εὐχές. «Ὁ φυλάσσων τά νήπια. Κύριε… πρόσδεξαι ἐν εἰρήνῃ καί τοῦ δούλου σου τήν ψυχήν…». Δέν θά ποῦμε ἄλλα γιά τά παιδιά, ἀλλά θά προτρέψουμε καί θά παρακαλέσουμε τούς γονεῖς νά μήν ξεχνᾶνε τά χρέη τους γιά τά παιδιά τους· ὄχι νά τά προτρέπουν, ἀλλά νά τά παίρνουν ἀπό τό χέρι καί νά τά φέρνουν στή θεία Λειτουργία.