Όπως και στη γειτονική Γερμανία και Αυστρία, τα μετρητά εξακολουθούν να είναι ο βασιλιάς στην Ελβετία, αν και αρκετά μειωμένα. Οι Ελβετοί όμως θα έχουν σύντομα την ευκαιρία να ψηφίσουν για το εάν θα διατηρήσουν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα επ’ αόριστον.
Αυτή είναι μια σπάνια θετική είδηση, αν και δεν αποτελεί έκπληξη, το γεγονός ότι δεν έχει τύχει σχεδόν καθόλου προσοχής πέρα από τα ελβετικά σύνορα. Απ’ όσο γνωρίζω, κανένα από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο βασίλειο, στη Γαλλία, στη Γερμανία ή στην Ισπανία δε μπήκε καν στον κόπο να καλύψει αυτό το θέμα. Στην πραγματικότητα, έπεσε στην αντίληψή μου μόλις πριν από μερικές μέρες, πάνω από μία εβδομάδα μετά την αρχική δημοσιοποίηση της ιστορίας αυτής, επειδή μου το ανέφερε ένας γνωστός μου με οικογένεια στην Ελβετία.
Ορίστε λοιπόν η αφορμή της ιστορίας: Στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, μία Ελβετική ακτιβιστική ομάδα με φιλελεύθερες τάσεις, που ονομάζεται Ελβετικό Κίνημα Ελευθερίας (FBS), ανακοίνωσε ότι είχε συγκεντρώσει αρκετές υπογραφές (111.000) ώστε να προκαλέσει δημοψήφισμα σχετικά με τη διατήρηση των μετρητών για τις επόμενες γενιές. Αν εγκρίνετο, η πρωτοβουλία αυτή θα απαιτούσε από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να διασφαλίσει ότι τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα θα είναι πάντα διαθέσιμα σε επαρκείς ποσότητες. Επιπλέον, οποιαδήποτε προσπάθεια αντικατάστασης του ελβετικού φράγκου με ένα άλλο νόμισμα – πιθανότατα με ένα ψηφιακό νόμισμα της κεντρικής τράπεζας – θα έπρεπε επίσης να τεθεί σε λαϊκή ψηφοφορία.
Από το Reuters:
Οι Ελβετοί πολίτες θα έχουν την ευκαιρία να προσπαθήσουν να διασφαλίσουν ότι η οικονομία τους δε θα γίνει ποτέ μία οικονομία χωρίς μετρητά, ανέφερε μία ακτιβιστική ομάδα, την περασμένη Δευτέρα, αφού συγκέντρωσε αρκετές υπογραφές, ώστε να προκαλέσει δημοψήφισμα πάνω σε αυτό το θέμα.
Το Ελβετικό ακτιβιστικό Κίνημα Ελευθερίας (FBS) λέει ότι τα μετρητά διαδραματίζουν πλέον ένα συρρικνούμενο ρόλο σε πολλές οικονομίες, καθώς οι ηλεκτρονικές πληρωμές γίνονται η προεπιλογή για συναλλαγές σε όλο και πιο ψηφιοποιημένες κοινωνίες, διευκολύνοντας έτσι το κράτος να παρακολουθεί τις ενέργειες των πολιτών του.
Για τον λόγο αυτό, ζητεί να προστεθεί μία ρήτρα στον νόμο περί νομισμάτων της Ελβετίας, η οποία θα διέπει τον τρόπο με τον οποίο η κεντρική τράπεζα και η κυβέρνηση διαχειρίζονται την προσφορά χρήματος, ορίζοντας ότι μία «επαρκής ποσότητα» χαρτονομισμάτων και κερμάτων θα πρέπει να παραμένει πάντα σε κυκλοφορία.
Σύμφωνα με το ελβετικό σύστημα άμεσης δημοκρατίας, η πρόταση αυτή θα γίνει νόμος εάν εγκριθεί από τους ψηφοφόρους, ωστόσο η κυβέρνηση και το κοινοβούλιο θα αποφασίσουν πως θα εφαρμοστεί ο νόμος.
Το FBS αναφέρει ότι τα μετρητά διαδραματίζουν μειούμενο ρόλο σε πολλές οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Ελβετίας, καθώς έρχονται στο προσκήνιο οι ψηφιακές μέθοδοι πληρωμής, διευκολύνοντας το κράτος και την κεντρική τράπεζα να παρακολουθούν τη συμπεριφορά των πολιτών.
«Είναι σαφές ότι… η απαλλαγή από τα μετρητά δεν αγγίζει μόνο ζητήματα διαφάνειας, αμεσότητας ή ασφάλειας… αλλά εγκυμονεί επίσης έναν τεράστιο κίνδυνο ολοκληρωτικής παρακολούθησης», δήλωσε ο πρόεδρος του FBS Richard Koller στην ιστοσελίδα του κινήματος.
Τα μετρητά είναι ακόμα ο βασιλιάς στην Ελβετία, ωστόσο σε αρκετά μειωμένο βαθμό
Όπως και στη γειτονική Γερμανία και Αυστρία, τα μετρητά εξακολουθούν να είναι ο βασιλιάς στην Ελβετία, αν και ο ρόλος τους έχει συρρικνωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα ευρήματα της τελευταίας έρευνας της Ελβετικής Εθνικής Τράπεζας για τις συνήθειες δαπανών των πολιτών, η οποία διεξήχθη το φθινόπωρο του 2020, το 97% των Ελβετών πολιτών εξακολουθούν να διατηρούν μετρητά στο πορτοφόλι τους ή στο σπίτι τους για να καλύψουν τα καθημερινά τους έξοδα, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες.
Το 40% των συναλλαγών εξακολουθούν να γίνονται με μετρητά, ποσοστό επίσης υψηλότερο από πολλούς περισσότερο «χωρίς μετρητά» Ευρωπαίους γείτονες της Ελβετίας, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (περίπου 15%), η Σουηδία (λιγότερο από το 10%) και η Νορβηγία (3-4%, το χαμηλότερο ποσοστό χρήσης μετρητών στον κόσμο). Ωστόσο, έχει μειωθεί από το 70% περίπου που ήταν πριν από 3 χρόνια. Επιπλέον, ως προς την αξία των συναλλαγών, η χρεωστική κάρτα ξεπέρασε πρόσφατα τα μετρητά ως η μέθοδος πληρωμής με το υψηλότερο μερίδιο για μη επαναλαμβανόμενες πληρωμές.
«Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι, όσον αφορά τον αριθμό των πληρωμών που πραγματοποιήθηκαν, τα μετρητά συνεχίζουν να είναι το μέσο πληρωμής που χρησιμοποιείται συχνότερα από τον ελβετικό πληθυσμό», δήλωσε ο Fritz Zurbrugge, τότε αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Εθνικής Τράπεζας της Ελβετίας (SNB). «Σε σύγκρισή με το 2017, ωστόσο, όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη έρευνα τρόπων πληρωμής, το μερίδιο χρήσης των μετρητών έχει μειωθεί σημαντικά. Η πανδημία του κορωνοϊού έδωσε πρόσθετη ώθηση σε αυτήν την στροφή από τη χρήση μετρητών σε μεθόδους πληρωμής χωρίς μετρητά.»
Όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι αναγνώστες, η πανδημία ενέτεινε περισσότερο τις προϋπάρχουσες τάσεις, κυρίως λόγω των αβάσιμων φόβων ότι τα μετρητά θα μπορούσαν να επιδεινώσουν την εξάπλωση του COVID. Αυτοί οι φόβοι τροφοδοτήθηκαν και μεγεθύνθηκαν από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και υιοθετήθηκαν από ορισμένους λιανοπωλητές (όπως τα βρετανικά Σουπερμάρκετ Tesco) για να δικαιολογήσουν την ενθάρρυνση όλων των πελατών να αποφεύγουν τις πληρωμές με μετρητά. Ακόμη και σήμερα, με τα περισσότερα μέτρα για τη δημόσια υγεία (τουλάχιστον τα μη υγειονομικής φύσεως) να έχουν ανασταλεί, οι λιανοπωλητές σε ορισμένες χώρες συνεχίζουν να απορρίπτουν τα μετρητά.
Τρία μοναδικά οφέλη των μετρητών, σύμφωνα με την SNB
Η ημερομηνία της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος για την πρωτοβουλία σχετικά με τη χρήση μετρητών δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Ένα ρεπορτάζ πάνω σε αυτό το θέμα από το Swiss Info τόνισε ότι κανένα από τα κύρια πολιτικά κόμματα της Ελβετίας δεν υποστηρίζει αυτήν την πρωτοβουλία. Υπογράμμισε επίσης τις φιλελεύθερες απόψεις της ακτιβιστικής οργάνωσης FSB, ενώ παρομοίασε την πρωτοβουλία σχετικά με την κυκλοφορία των μετρητών με την αποτυχημένη πρωτοβουλία για το κρατικό χρήμα τον Ιούνιο του 2018, γνωστή και ως Vollgeld, η οποία προσπάθησε να θέσει τέλος στο τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεματικών, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας λογιστικού χρήματος που αφορούσε η νομική εντολή της Εθνικής Τράπεζας της Ελβετίας (SNB).
Η SNB αντιτάχθηκε σε αυτό το δημοψήφισμα. Δεν είναι ακόμα σαφές το τι θα κάνει με την πρωτοβουλία για τα μετρητά. Επισήμως, η κεντρική τράπεζα δεν έχει καμία προτίμηση ως προς το αν οι πολίτες πληρώνουν με μετρητά ή με ψηφιακά εναλλακτικά μέσα. Η ελευθερία επιλογής είναι αυτό που έχει σημασία. Σε μία ομιλία του τον περασμένο Νοέμβριο με τίτλο «Δημοφιλή, αλλά υπό πίεση – Τα Μετρητά στην Ψηφιακή Εποχή», ο Martin Schlegel, αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της SNB, υπογράμμισε τρία βασικά πλεονεκτήματα των μετρητών έναντι των ψηφιακών πληρωμών:
- Πρώτον, η χρήση μετρητών κάνει τη διαχείριση των χρημάτων σαφή και απλή. Είναι πιο εύκολο να ελέγξει κανείς τις δαπάνες του με τη χρήση χαρτονομισμάτων και κερμάτων. Αρκεί μόνο να ανοίξει το πορτοφόλι του για να δει αν μπορεί να αντέξει οικονομικά επιπλέον έξοδα. Δικαιολογημένα οι γονείς δίνουν συνήθως το χαρτζιλίκι στα παιδία τους σε μετρητά. Αντιθέτως, όταν κρατάς μία πλαστική κάρτα πάνω σε ένα τερματικό πληρωμής, το μόνο που βλέπεις είναι ένα ποσό που θα χρεωθεί στο λογαριασμό σου κάποια στιγμή στο μέλλον.
- Δεύτερον, χάρη στην ευκολία χρήσης τους, τα μετρητά επιτρέπουν σε όλους να συμμετέχουν στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Δε χρειάζεται να έχεις λογαριασμό ή κινητό τηλέφωνο για να πληρώσεις με κέρματα και χαρτονομίσματα, ούτε και να είσαι σχετικός με την ψηφιακή τεχνολογία.
- Τρίτον, πληρώνοντας με μετρητά, δε χρειάζεται να δώσεις προσωπικά στοιχεία όπως το όνομα ή τον αριθμό της κάρτας. Με τις ηλεκτρονικές πληρωμές, ωστόσο, αποθηκεύονται πληροφορίες σχετικά με τα πρόσωπα που πραγματοποιούν την συναλλαγή και τις συμπεριφορές τους.
Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες θα μπορούν να συνεχίσουν να απολαμβάνουν αυτά τα οφέλη, ο Schlegel είπε ότι η SNB θα πρέπει να βοηθήσει στη διατήρηση των ελβετικών υποδομών χρήσης μετρητών, όπως είναι οι χειριστές επεξεργασίας μετρητών από τις εμπορικές τράπεζες. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίσει ότι τα καταστήματα θα συνεχίσουν να δέχονται χαρτονομίσματα και κέρματα για τις αγορές.
Για να μην προτρέχουμε όμως, το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος στην Ελβετία δε γίνεται αυτομάτως νόμος. Όπως επεσήμανε ευγενικά και ο αναγνώστης του NC «Irrational», υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η ελβετική κυβέρνηση, το κοινοβούλιο, τα δικαστήρια και οι επίσημοι φορείς έχουν καθυστερήσει ή/και αποδυναμώσει την ανεπιθύμητη νομοθεσία που εγκρίθηκε από τους πολίτες.
Η Κρίση Μετρητών της Νορβηγίας
Σε ορισμένες χώρες που βρίσκονται αρκετά πιο κοντά στην ύπαρξη ενός συστήματος χωρίς καθόλου μετρητά, οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις λαμβάνουν ήδη μέτρα για τη διατήρηση των υπηρεσιών με τη χρήση μετρητών. Σε αυτές τις χώρες συγκαταλέγεται και η Νορβηγία. Σε μία έρευνα που έγινε το 2021, η κεντρική τράπεζα της χώρας, Norges Bank, διαπίστωσε ότι πολλές από τις εμπορικές τράπεζες της χώρας δεν αναλάμβαναν πλέον την ευθύνη παροχής υπηρεσιών με τη χρήση μετρητών. Αυτό αποτέλεσε έναν από τους κύριους παράγοντες επιδείνωσης στη λεγόμενη «κρίση των μετρητών» της Νορβηγίας τον Μάιο του 2022, όταν τα τερματικά καρτών σε όλη τη χώρα έπεσαν για ώρες, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς τη δυνατότητα διεκπεραίωσης συναλλαγών.
Αυτή η κρίση υπογράμμισε το σημαντικό ρόλο που εξακολουθούν να διαδραματίζουν τα μετρητά, τα οποία ο Schlegel περιγράφει ως “ιδιαίτερα ανθεκτικά σε μια κρίση”:
Μπορείτε να πληρώσετε με χαρτονομίσματα ακόμα και όταν το τερματικό καρτών έχει σταματήσει να λειτουργεί, όταν το κινητό σας τηλέφωνο δεν έχει σήμα ή όταν δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα. Τα μετρητά επομένως, χρησιμεύουν ως μία σημαντική εφεδρική λύση στην περίπτωση τοπικών – ή ακόμα και πιο εκτεταμένων – διακοπών των πληρωμών μέσω κάρτας ή άλλων λογισμικών εφαρμογών.
Η «κρίση μετρητών» της Νορβηγίας φαίνεται να έχει κινητοποιήσει τόσο την κυβέρνηση όσο και τη Norges Bank να στηρίξουν τις υπηρεσίες με χρήση μετρητών και του δικαιώματος πληρωμής με χαρτονομίσματα και κέρματα. Το Σεπτέμβριο του 2022 το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Ετοιμότητας Έκτακτης Ανάγκης υπέβαλε πρόταση για αλλαγές στο Νόμο με στόχο την ενίσχυση του δικαιώματος πληρωμής με μετρητά, με τις φυσικές επιχειρήσεις να υποχρεούνται να αποδεχτούν τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις, ενώ σε μεμονωμένες περιπτώσεις να εξετάζεται και η χρήση άλλων υπηρεσιών.
Ταυτόχρονα όμως οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Norges Bank και της SNB, διερευνούν επίσης τη δυνατότητα να λανσάρουν τα δικά τους ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας CBDC (Central Bank Digital Currency) στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Eνώ οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι τα CBDC, μόλις τεθούν σε κυκλοφορία θα συνυπάρχουν μαζί με τα μετρητά, δεν υπάρχουν ωστόσο εγγυήσεις ότι αυτό θα συμβεί ή κάτω από ποιες συνθήκες θα ισχύει.
Το 2019 μία ανάρτηση στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), με τίτλο «Εξαργύρωση: Πώς να κάνετε τα αρνητικά επιτόκια να δουλέψουν», βασισμένη σε μία μελέτη του προσωπικού του ΔΝΤ, πρότεινε τη θέσπιση ενός συστήματος διπλού νομίσματος, στο οποίο τα μετρητά θα υποτιμούνταν σταδιακά έναντι του ηλεκτρονικού χρήματος, επιτρέποντας έτσι στην κεντρική τράπεζα να ορίσει «όσο αρνητικό επιτόκιο είναι απαραίτητο για την αντιμετώπιση μιας ύφεσης, χωρίς να προκαλέσει οποιεσδήποτε μεγάλης κλίμακας αντικαταστάσεις στα μετρητά».
Όπως σημειώνουν οι ίδιοι οι συντάκτες της ανάρτησης, η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος «θα απαιτούσε σημαντικές τροποποιήσεις του χρηματοπιστωτικού και νομικού συστήματος» σε κάθε χώρα. «Συγκεκριμένα», συνεχίζουν, «θα πρέπει να αντιμετωπιστούν θεμελιώδη ζητήματα που σχετίζονται με το νομισματικό δίκαιο και θα πρέπει να διασφαλιστεί η συνέπεια με το νομικό πλαίσιο του ΔΝΤ. Επίσης, θα απαιτούσε μία τεράστια προσπάθεια επικοινωνίας αυτών των συστημάτων.»
Ο λόγος για αυτό είναι ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων στις περισσότερες χώρες, αν τους ενημέρωνε κανείς κατάλληλα, προφανώς θα επέλεγαν να μην ζουν σε μία οικονομία όπου τα επιτόκια θα ήταν σημαντικά κάτω από το μηδέν και τα μετρητά θα ήταν, με βάση το σχέδιο και το νόμο, ακόμη περισσότερο υποτιμημένα απ’ όσο είναι σήμερα. Πιθανότατα θα προτιμούσαν επίσης να μη ζουν σε μία οικονομία βασισμένη σε CBDC, όπου οι κεντρικές τράπεζες που σε μεγάλο βαθμό δεν λογοδοτούν, θα είχαν άνευ προηγουμένου εξουσίες επιτήρησης και ελέγχου του πληθυσμού.
Αυτό είναι το πρόβλημα: Ότι από τους πολίτες είτε ζουν στη Νιγηρία είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, στη Ρωσία, στη Βραζιλία ή στην Ευρωζώνη, δεν ζητείται η γνώμη τους. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτό που συμβαίνει στην Ελβετία είναι δυνητικά τόσο σημαντικό. Τουλάχιστον θα υπάρξει δημόσια συζήτηση για το θέμα.
Όπως σημειώνει ο πρόεδρος του FBS Richard Koller, η προώθηση τέτοιων εγγυήσεων για πρόσβαση σε μετρητά στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα απαιτούσε τη «σχεδόν αδύνατη» διαδικασία εξασφάλισης έγκρισης και από τα 27 κράτη μέλη. Θα συνεπαγόταν επίσης, έναν βαθμό δημόσιας διαβούλευσης, εκπροσώπησης και λογοδοσίας που απλώς δεν υπάρχει σε επίπεδο ΕΕ.
Εάν το δημοψήφισμα του FBS για τη διατήρηση των μετρητών επρόκειτο πράγματι να περάσει και η κυβέρνηση να θεσπίσει πραγματικά τη νομοθεσία χωρίς να την αποδυναμώσει πολύ (δύο πολύ μεγάλα “ΑΝ”), η Ελβετία θα μπορούσε να γίνει ένας πιθανός «ευρωπαϊκός σημαιοφόρος για την υπεράσπιση των μετρητών», λέει ο Koller. Και αυτό, κατά την ταπεινή άποψη του blogger θα ήταν κάτι καλό.