Οἱ Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι πολέμησαν γιὰ πρώτη φορὰ κάτω ἀπὸ σωστὴ ὀργάνωση, πῆραν θάρρος συνειδητοποιώντας τὴν ἀνωτερότητά τους ἔναντί των Τούρκων, ἐνῶ οἱ δεύτεροι κατάλαβαν ὅτι ἡ ἐπανάσταση ἦταν κάτι σοβαρότερο ἀπὸ μία ἁπλὴ ἐξέγερση ὀλιγάριθμων Ἑλλήνων.
Ενώ η κατάσταση γινόταν κρισιμότερη πρότειναν στον Διάκο να διαφύγει, αυτός όμως απάντησε “ο Διάκος δεν φεύγει” και δεν εγκατέλειψε την θέση του.
Τὸ σημαντικότερο γεγονὸς τῆς μακρόχρονης ἱστορίας τῆς πόλης καὶ ποὺ συνδέτεαι μὲ τὸ ἱστορικὸ αὐτὸ ἐκκλησάκι, εἶναι ἡ ἀπελευθέρωσή της ἀπὸ τοὺς Τούρκους στις 23 Μαρτίου του 1821.
Ο στρατιωτικός ηγέτης που διακρίθηκε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον κατά το μεγάλο ξεσηκωμό για τα τακτικά και στρατηγικά χαρίσματά του, έδωσε νέα πνοή στον εθνικό αγώνα με τις νίκες του ήταν αναμφίβολα ο Γεώργιος Καραϊσκάκης.
Ἡ στρατηγικὴ ἐπιτυχία τῆς μάχης ἦταν μεγάλη. Ἐμπόδισε τὴν κάθοδο τοῦ Ὀμὲρ Βρυώνη στὴν Πελοπόννησο καὶ διευκόλυνε τὴ νίκη στὸ Βαλτέτσι ποὺ ἐμψύχωσε τὴν ἐπανάσταση.
Ἡ σφαγή τῆς Χίου καί ἡ ἐπακόλουθη ἀνατίναξη τῆς τουρκικῆς ναυαρχίδος ἀπό τόν Κανάρη,εἶχαν μεγάλη ἐπίδραση στήν κοινή γνώμη τῆς Εὐρώπης καί στήν ἀνάπτυξη τοῦ φιλελληνικοῦ κινήματος.
Μετὰ τὸν ἀπαγχονισμὸν τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε’ τὸ 1821, ἐστάλη ἐκ μέρους τῆς συντεχνίας τῶν Χαλκέων ὁ τότε γραμματεὺς αὐτῶν Γεώργιος Τρανταπούρης ἐκ Χορτοκοπίου εἰς τὴν Ἐπαρχίαν Βαζελῶνος, διὰ νὰ εἰδοποιήση τοὺς ἡγουμένους τῶν τριῶν Μονῶν, ὅτι ἐξερράγη ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις εἰς τὴν Κάτω Ἑλλάδα.
Όπως είναι γνωστό στους αιώνες της τουρκοκρατίας η χερσόνησος της Χαλκιδικής, με τον ορεινό και δασώδη όγκο του Χολομώντα, αποτέλεσε, όπως και άλλες παρόμοιες ελληνικές περιοχές, ένα καταφύγιο και άσυλο των καταδιωγμένων πληθυσμών των πεδιάδων.
Και εκείνη την στιγμή γύριζε μέσα στο μυαλό του η ιδέα να κάνει κάτι παράτολμο πριν απομακρυνθεί: να μπάσει στο λιμάνι του Ναβαρίνου τα δύο πυρπολικά του και να κάψει όσο περισσότερα πλοία του αιγυπτιακού στόλου.
Ἡ Μαρία Μαντουβάλου, ἐξηγεῖ μέ ἀδιάψευστα ἱστορικά στοιχεῖα γιατί τό ’21 ἦταν γνήσια Ἐθνεγερσία καί δέν εἶχε καμμία σχέση οὔτε μέ δῆθεν κοινωνικές διεκδικήσεις, οὔτε μέ τόν Δυτικό Διαφωτισμό ἀλλά ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς δίψας γιά ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, γιά ἕναν ἀγῶνα ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος.
Το 1825 ο οθωμανικός στρατός άρχισε να σφίγγει και πάλι τον κλοιό γύρω από το επαναστατημένο Μεσολόγγι. Την φορά αυτή οι Οθωμανοί ήταν αποφασισμένοι να το καταλάβουν, o ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης όμως …
Ομιλία του Γιάννη Σπανού στο κατάμεστο θέατρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών στις 23 Νοεμβρίου 2007, κατά την τελετή βράβευσης της ιστορικής μελέτης <<Οι Κύπριοι Εθελοντές στην Επανάσταση του 1821>>.