Στις πλαγιές της Μουργκάνας, σε υψόμετρο περίπου 1100 μέτρων, βρίσκεται η Σταυροπηγιακή Μονή Μακραλέξη.
Πρόκειται για ένα από τα πολλά ιστορικά βυζαντινά μοναστήρια που βρίσκονται εγκαταλειμμένα πλέον, στη καρδιά της Ηπείρου.
Το μοναστήρι είναι κτισμένο πάνω από το χωριό Κάτω Λάβδανη Πωγωνίου και είναι αφιερωμένο στη κοιμήση της Θεοτόκου. Το πότε ακριβώς κατασκευάστηκε η Μονή Μακραλέξη δεν είναι εξακριβωμένο. Υπάρχουν διάφορες αναφορές γι’ αυτό.
Ορισμένες λένε ότι αυτό έγινε επί εποχής της ηγεμονίας του Κωνσταντίνου Δ΄ (7ος μ.Χ. αιώνα), άλλες θέλουν το μοναστήρι να κτίστηκε αργότερα επί των ημερών του Κωνσταντίνου Θ΄ του αποκαλούμενου και Μονομάχου (1042-1055), και κάποιες που αναφέρουν ως χρονολογία κτίσης του το 1064 ή το 1068.
Στο σημείο που κτίστηκε η μονή, σύμφωνα με τη παράδοση υπήρχε παλιότερα ένα ασκηταριό καλογέρων. Λέγεται πως κάποτε μια εικόνα της Παναγίας από το χωριό Κωστάνιανη κάθε βράδυ έφευγε από την εκκλησία του χωριού. Το πρωί οι καλόγεροι του ακηταριού την έβρισκαν στη περιοχή τους. Οι ίδιοι την επέστρεφαν στο χωριό αλλά αυτή την επομένη βρισκόταν και πάλι στο ασκηταριό. Το γεγονός επαναλήφθηκε αρκετές φορές, ώσπου αποφασίστηκε το κτίσιμο της Μονής στο σημείο όπου βρισκόταν η εικόνα.
Έτσι επειδή η εικόνα «μακράν είλξε», λέγεται ότι προήλθε και η ονομασία της Μονής Μακαραλέξη (πηγή: Β. Τσιακμάκης «1200 χιλιόμετρα με τα πόδια» εκδ. Νέα Σύνορα).
Μια δεύτερη διαφορετική εκδοχή θέλει την ονομασία της η Μονή να την οφείλει σε κάποιον πιθανό κτίστη της που ονομαζόταν Αλέξης ή Μακραλέξης.
Το μοναστήρι με το πέρασμα των αιώνων εξελίχθηκε σ’ ένα ισχυρό πνευματικό κέντρο της περιοχής, που ανέπτυξε και κοινωνική δράση.
Το 1568 όμως η Μονή καταστράφηκε από πυρκαγιά για να ανακαινιστεί λίγα χρόνια αργότερα το 1585.
Το μοναστήρι στην ακμή του φιλοξενούσε περίπου 70 μοναχούς και διέθετε 20 κελιά και αρκετούς αποθηκευτικούς χώρους. Στη κατοχή του είχε υδρόμυλους, χωράφια, αμπέλια και ιδιόκτητα κοπάδια ζώων.
Στου χώρους του, τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας βρήκαν καταφύγιο οι κλέφτες και αργότερα, τη περίοδο της Γερμανικής κατοχής, έγινε ορμητήριο Ελασίτων ανταρτών.
Η Μονή Μακραλέξη τις τελευταίες δεκαετίες (από το 1954) είναι εγκαταλειμμένο και αν και χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο, ως πριν λίγα χρόνια κινδύνευε με ολοκληρωτική καταστροφή.
Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια στη Μονή έγιναν εργασίες συντήρησης και ο ναός πλέον βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση.
Δυστυχώς δεν συνέβη το ίδιο και με αρκετούς από τους εξωτερικούς χώρους του μοναστηριού, που με τη πάροδο των χρόνων έχουν καταστραφεί και στις μέρες μας μόνο λίγα ίχνη τους φαίνονται.
Ίσως η εξέλιξη αυτή να είναι και μια δικαίωση του Κοσμά του Αιτωλού, που όπως γράφει στο βιβλίο του ο Βασίλης Τσιακμάκης, όταν ο Πατροκοσμάς επισκέφτηκε τη Μονή στα χρόνια της ακμής της, προφήτεψε πως θα έρθουν χρόνια δύσκολα και από το μοναστήρι λίγα πράγματα πλέον θα έχουν απομείνει.
Και η παράδοση λέει πως όταν ρωτήθηκε πότε θα γίνει αυτό, προέβλεψε ότι θα συμβεί την εποχή που οι Χριστιανοί θα γίνουν ατομιστές, υλιστές και αδιάφοροι.
ΠΗΓΕΣ
ΤΕΥΧΟΣ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
http://apeirosgaia.wordpress.com
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : http://apeirosgaia.wordpress.com
12/4/14