Με το παρόν άρθρο μας συνεχίζουμε την μελέτη μας σε κάποιες από τις πτυχές του Λιγνιτικού ζητήματος οι οποίες μας βοηθούν να γνωρίσουμε τις οικονομικές δυνατότητες της πατρίδος μας. (Για το πρώτο μέρος δείτε εδώ και για το δεύτερο εδώ). Παράλληλα ανιχνεύουμε τις πράξεις των κυβερνώντων –κυρίως των τελευταίων 4-5 δεκαετιών- δίνοντας –εν μέρει βέβαια- απαντήσεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας των τελευταίων δεκαετιών.
Ο Σωτήρης Σοφιανόπουλος για την τύρφη των Φιλίππων
Αξίζει, νομίζω, να εστιάσουμε σε μια ενότητα του πονήματος του Σωτήρη Σοφιανόπουλου[1] ‘’Οι ‘’Άγνωστες’’ πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ελλάδος και η πολιτική τους σημασία’’ η οποία παρουσιάζει μια από τις πτυχές αξιοποίησης της Τύρφης των Φιλίππων και την τύχη της απ’ όπου μπορούν να εξαχθούν σχετικά συμπεράσματα.
Γράφει, λοιπόν, ο Σωτ. Σοφιανόπουλος (οι υπογραμμίσεις δικές μας):
‘’Ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος, βλέποντας ότι πετάμε τα φρούτα μας στις χωματερές (τις οποίες σημειωτέο υποσχόταν ότι θα έκλεινε ο Ανδρέας Παπανδρέου), έστειλε στρατιωτικούς στις πρεσβείες των μεγάλων κρατών και ρώτησε ποιοι έχουν ανάγκη από φρούτα στην τιμή της 1 δραχμής το κιλό συν τα μεταφορικά. Οι Σοβιετικοί, που τα φρούτα γι’ αυτούς είναι πολυτέλεια, απήντησαν θετικά και εις αντάλλαγμα θα κάναμε clearing (1) και θα μας έδιναν αυτοί μηχανήματα για παραγωγή ατμού και ρεύματος εκ του λιγνίτου.
Ο Κων/νος Καραμανλής, όμως, μόλις έγινε η μεταπολίτευση, εφόρτωσε τα σοβιετικά μηχανήματα που είχαν ξεφορτωθεί στο λιμάνι της Καβάλας για να αξιοποιήσουν την τύρφη των Φιλίππων, που είναι το μεγαλύτερο γνωστό λιγνιτοφόρο κοίτασμα του κόσμου, και τα έστειλε πίσω στην Σοβιετία. Η Ελλάδα επιβαρύνθηκε κατά 30 εκατομμύρια δολλάρια (!), το ποσό που πληρώσαμε στους Σοβιετικούς ως ποινική ρήτρα. Όταν ρωτούσα τον Κων/νο Καραμανλή από τηλεοράσεως γιατί το έκανε αυτό δεν πήρα καμία απάντηση. Η τύρφη παραμένει εκεί, ένα συνεχές κοίτασμα σε σχήμα αυγού βάθους 180 μέτρων και περιεκτικότητας 4 δισεκατομμυρίων τόνων.“
Η Δ.Ε.Η. για τους Λιγνίτες και την τύρφη των Φιλίππων[2]
Τα συνολικά βεβαιωμένα γεωλογικά αποθέματα λιγνίτη στη χώρα ανέρχονται σε περίπου 5 δις. τόνους. Τα κοιτάσματα αυτά παρουσιάζουν αξιοσημείωτη γεωγραφική εξάπλωση στον ελληνικό χώρο.
Με τα σημερινά τεχνικό-οικονομικά δεδομένα τα κοιτάσματα που είναι κατάλληλα για ενεργειακή εκμετάλλευση, ανέρχονται σε περίπου 3,2 δις τόνους και ισοδυναμούν με 450 εκ. τόνους πετρελαίου.
Τα κυριότερα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα λιγνίτη βρίσκονται στις περιοχές Πτολεμαΐδας, Αμυνταίου και Φλώρινας με υπολογισμένο απόθεμα 1,8 δις τόνους, στην περιοχή της Δράμας με απόθεμα 900 εκ. τόνους και στην περιοχή Ελασσόνας με 169 εκ. τόνους. Επίσης στην Πελοπόννησο, περιοχή Μεγαλόπολης, υπάρχει λιγνιτικό κοίτασμα με απόθεμα περίπου 223 εκ. τόνους.
Με βάση τα συνολικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα λιγνίτη της χώρας και τον προγραμματιζόμενο ρυθμό κατανάλωσης στο μέλλον, υπολογίζεται ότι τα αποθέματα αυτά επαρκούν για περισσότερο από 45 χρόνια. Μέχρι σήμερα οι εξορυχθείσες ποσότητες λιγνίτη φτάνουν περίπου στο 29% των συνολικών αποθεμάτων. Εκτός από λιγνίτη η Ελλάδα διαθέτει και ένα μεγάλο κοίτασμα Τύρφης στην περιοχή των Φιλίππων (Ανατολική Μακεδονία). Τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα στο κοίτασμα αυτό εκτιμώνται σε 4 δις κυβικά μέτρα και ισοδυναμούν περίπου με 125 εκατ. τόνους πετρελαίου.
Γενικά η ποιότητα των ελληνικών λιγνιτών είναι χαμηλή. Η θερμογόνος δύναμη κυμαίνεται από 975 – 1380 kcal/kg στις περιοχές Μεγαλόπολης, Αμυνταίου και Δράμας, από 1261 – 1615 kcal/kg στην περιοχή Πτολεμαϊδας και 1927 -2257 στις περιοχές Φλώρινας και Ελασσόνας. Σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα των λιγνιτών της χώρας μας είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε καύσιμο θείο.
***
Έλη και Τυρφώνες στην Ελλάδα
Είναι σημαντικό, νομίζω, να γνωρίσουμε τι είναι τα έλη και οι τυρφώνες και που βρίσκονται στην πατρίδα μας (οι υπογραμμίσεις δικές μας):
Η τύρφη ή ποάνθραξ είναι οργανικό καύσιμο, ορυκτός άνθρακας ο οποίος σχηματίζεται στο υπέδαφος κυρίως εύκρατου και υγρού περιβάλλοντος, από την αργή μερική αποσύνθεση φυτικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονται υπό συνθήκες ελλιπούς αποστράγγισης, σε τεράστιες μάζες (ποανθρακωρυχεία). Είναι νεότατος γαιάνθρακας, σχηματίζεται και σήμερα ακόμα με περιεκτικότητα σε άνθρακα μέχρι 50%. Η τύρφη έχει μορφή σπογγώδη και ινώδη και χρώμα καφέ σκούρο. Είναι ελαφρό και μαλακό υλικό. Άφθονα είναι τα κοιτάσματα τύρφης στη θάλασσα, τα έλη, τις λίμνες, τα χέρσα εδάφη και στις δασικές περιοχές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, Β. Αμερική και Β. Ασία. Η Τύρφη χρησιμοποιείται ως καύσιμο υλικό, είναι όμως κατώτερης ποιότητας, γιατί δεν έχει μεγάλη θερμαντική αξία[3].
Έλος είναι εδαφική έκταση, στην οποία μόνιμα λιμνάζουν αβαθή νερά. Έλη σχηματίζονται συνήθως εκεί, όπου συρρέουν όμβρια, πηγαία ή επιφανειακά νερά και εμποδίζεται η απορροή τους από γεωμορφολογικούς κυρίως παράγοντες. Στα έλη αναπτύσσεται πλούσια βλάστηση, που διακρίνεται σε ελόβια και υδρόβια. Τα ελόβια φυτά αναπτύσσονται στα μέρη του έλους, στα οποία η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα είναι κοντά στην εδαφική επιφάνεια (λίγο πιο πάνω ή λίγο πιο κάτω από αυτήν), ενώ σε πιο βαθιά νερά ευδοκιμούν τα υδρόβια φυτά. Από τα ελόβια κι εν μέρει τα υδρόβια φυτά και τα υπολείμματά τους προέρχονται τα φυτικά συστατικά, που συνιστούν την τύρφη[4].
Έλος, στο οποίο έχει αποτεθεί τύρφη ή ακολουθία στρωμάτων τύρφης με ενδεχόμενη συμμετοχή και άλλων οργανικών ιζημάτων, συνολικού πάχους τουλάχιστον 30 cm, καλείται τυρφώνας.
Σχηματικός χάρτης της Ελλάδας με τα σημαντικότερα έλη (κύκλοι), υπάρχοντες τυρφώνες (τετράγωνα) και κατεστραμμένους τυρφώνες (τρίγωνα).
Με αριθμούς σημειώνονται οι αντίστοιχες περιοχές του ανωτέρω χάρτη:
1: Ελατιά,
2: Λαϊλιάς,
3: Φίλιπποι,
4: Νησί,
5: Καλή Πεδιάδα,
6: Βόρας,
7: ΜικρήΠρέσπα,
8: Χειμαδίτιδα,
9: Ιωάννινα,
10:Καλοδίκι,
11: Κορώνη,
12: Βουλκαριά,
13: Κατούνα,
14: Κερί,
15: Αγουλινίτσα,
16:Χωτούσα,
17: Άγιος Φλώρος,
18: Κωπαΐδα.
Περιοχές με τα έλη και τους τυρφώνες στην Ελλάδα
Τα περισσότερα έλη και κοιτάσματα τύρφης του Ελληνικού χώρου ανήκουν στην κατηγορία των κατω-τυρφώνων. Οι κλιματικές συνθήκες δεν επέτρεψαν τη γένεση ανω-τυρφώνων. Σε ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας έχουν εντοπιστεί ενδιάμεσα έλη και τυρφώνες (περιοχές Ελατιάς, Λαϊλιά, Βόρα) περιορισμένης έκτασης και πάχους.
Σε πολλούς τυρφώνες διακόπηκε η τυρφογένεση με την αποξήρανσή τους πριν από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και στις πρώτες δεκαετίες που ακολούθησαν, όπως στους Φιλίππους, την Κορώνη, την Αγουλινίτσα, στις εκβολές των ποταμών Αξιού, Αλιάκμονα και Αχελώου. Σε άλλους πάλι η τυρφογένεση συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπως π.χ. στις όχθες των λιμνών Χειμαδίτιδας, Μικρής Πρέσπας, Παμβώτιδας, στα έλη Νησιού, Καλοδικίου, Κεριού.
Τα σημαντικότερα γνωστά κοιτάσματα τύρφης είναι αυτά των Φιλίππων (Αν. Μακεδονία), του Νησιού (Ν. Πέλλας), του Καλοδικίου (Ν. Θεσπρωτίας) και της Κορώνης (Ν. Πρέβεζας).
Φίλιπποι: Η ενδοηπειρωτική λεκάνη Δράμας-Φιλίππων σχηματίστηκε κατά το Ανω-Μειόκαινο μέχρι Κάτω-Πλειόκαινο από την τεκτονική βύθιση τμήματος της κρυσταλλοσχιστώδους μάζας της Ροδόπης. Στο νότιο τμήμα, στην επιμέρους λεκάνη των Φιλίππων διατηρήθηκαν κατά τα τελευταία 700.000 χρόνια περίπου οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την τυρφογένεση με αποτέλεσμα να σχηματιστεί το μεγαλύτερο σε πάχος (>190 m) κοίτασμα τύρφης στον κόσμο. Διακρίνονται δύο στιβάδες τυρφωδών στρωμάτων: η ανώτερη, που δεν περικλείει ενδιάμεσες αποθέσεις, έχει μέγιστο πάχος 68 m, μέση υγρασία 86%, κατώτερη θερμαντική ικανότητα (Κ.Θ.Ι.) 5.400 kcal/kg (επί ξηρής και ελεύθερης τέφρας τύρφης), και η κατώτερη στιβάδα με συνολικό μέγιστο πάχος 134 m, από τα οποία το αθροιστικό πάχος των οργανογενών αποθέσεων ανέρχεται σε 98 m, μέση υγρασία 68% και Κ.Θ.Ι. 5.800 kcal/kg.
Στους βαθύτερους ορίζοντες του κοιτάσματος η ενανθράκωση είναι εντονότερη με αποτέλεσμα η τύρφη να μεταπίπτει σε μαλακό λιγνίτη. Τα βέβαια γεωλογικά αποθέματα υπολογίστηκαν σε 4.300 Μm3, που αντιστοιχούν σε ένα δισεκατομμύριο τόνους τύρφης χωρίς υγρασία.
Στις αρχές της δεκατίας του ’70 σχεδιάστηκε η εκμετάλλευση του ανώτερου τμήματος του κοιτάσματος μέχρι βάθους 13 m. Προβλεπόταν η εξόρυξη περίπου 360 Μm3, που αντιστοιχούν σε 75 Μt ξηρής τύρφης, ποσότητα ικανή να τροφοδοτήσει σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής συνολικής ισχύος 375 ΜW για 25 χρόνια. Το έργο εγκαταλήφθηκε εξαιτίας αντιδράσεων των κατοίκων της περιοχής. Αν βέβαια προχωρήσει η εξόρυξη του γειτονικού λιγνιτικού κοιτάσματος της Δράμας, τότε θα επανεξεταστεί το θέμα της εκμετάλλευσης του τυρφώνα Φιλίππων[5].
***
Πτολεμαΐδα-πανοραμική άποψη Ορυχείου Νοτίου πεδίου σε φάση αρχικής διάνοιξης και ατμοηλεκτρικός σταθμός καρδιάς[6]
Συμπεράσματα (την εν λόγω ενότητας)
-Από τα ανωτέρω κατανοούμε ότι οι κυβερνήσεις της χώρας μας, τουλάχιστον μετά από τον πόλεμο του 1940 και τον επάρατο και αδελφοκτόνο εμφύλιο γνώριζαν για την ύπαρξη τεραστίων ποσοτήτων ορυκτού πλούτου και συγκεκριμένα για την ύπαρξη των τεραστίων αποθεμάτων λιγνίτη.
-Κατά έναν ‘’ανεξήγητο’’ τρόπο του οποίου μια δυνατή… εξήγηση θα μπορούσε να είναι η ξενοκρατία στην Ελλάδα οι όποιες προσπάθειες έγιναν ώστε να αξιοποιηθεί –ακόμη περισσότερο και αποτελεσματικότερα- από Έλληνες ο λιγνίτης της πατρίδας μας (βλέπε Τύρφη Φιλίππων) υπονομεύονταν από τις ίδιες της κυβερνήσεις.
-το ελληνικό κράτος δεν φρόντισε να ενημερώσει τον Έλληνα πολίτη και πριν από αυτό, τον Έλληνα μαθητή για τις δυνατότητες και προοπτικές που έχει η πατρίδα του ώστε ο νέος να έχει δίψα, όραμα και προοπτική να αξιοποιήσει την επιστημοσύνη του προς όφελος της πατρίδος και των συνανθρώπων του αξιοποιώντας μέρος του τεράστιου αυτού πλούτου.
-η απόκρυψη των δυνατοτήτων της πατρίδος μας σε ορυκτό πλούτο συνέτεινε –τουλάχιστον μετά και την αποβιομηχανοποίηση της πατρίδος μας- η μόνη διέξοδο για το νέο να είναι το δημόσιο (και μάλιστα η πρόσληψη με κομματικά κριτήρια) και η μετανάστευση στο εξωτερικό.
Παράρτημα (με σημειώσεις):
Σημείωση 1: Κλήρινγκ (Clearing) Μέθοδος συναλλαγής που καθιερώθηκε σε διεθνή κλίμακα από το Β’ ΠΠ και μετά κυρίως. Το clearing συνίσταται στον συμψηφισμό των απαιτήσεων και υποχρεώσεων, που προκύπτουν στη διάρκεια της συναλλαγής. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις του, αποφεύγεται η αγορά ή η πώληση μέσω χρήματος, αλλά το χρέος κάποιας χώρας καλύπτεται από μια άλφα διευκόλυνση που θα κάνει στην πιστώτρια χώρα ή γίνεται με ανταλλαγή προϊόντων. Η Ελλάδα έκανε συναλλαγές clearing με τις πρώην A χώρες κάνοντας εξαγωγές προϊόντων αγροτικών κυρίως (π.χ. πορτοκαλιών-περιζήτητα στη Ρωσία κ.α.-) και εισάγοντας από αυτές μηχανολογικό εξοπλισμό (τρακτέρ, τόρνους κλπ). Αυτό γινόταν γιατί αφενός το χρήμα των ανατολικών δεν είχε πέραση στη Δύση και αφετέρου διέθετε την παραγωγή της σε μεγάλη αγορά.
Για την Ενωμένη Ρωμηοσύνη
Αντώνιος Καλόγηρος
Εκπαιδευτικός-οικονομολόγος
[1] Σχετικά με τον Σωτήρη Σοφιανόπουλο, χημικό, ιδιοκτήτη και διευθύνοντας σύμβουλο της ΧΡΩ.ΠΕΙ. έως την κρατικοποίησή της και το οριστικό κλείσιμό της δείτε την σημείωση ένα στην ανάρτησή μας εδώ
[2] Την παρακάτω παράγραφο αντλήσαμε από το site της Δ.Ε.Η. στην ενότητα Αποθέματα και Ποιότητα Λιγνίτη. Βλέπε στον σύνδεσμο εδώ.
[3] Πληροφορίες από εδώ Πρόκειται για σύνδεσμο με δημοσίευση σχετικών κειμένων από τον τομέα Ορυκτών Πρώτων Υλών του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
[4] Βλέπε ανωτέρω υποσημείωση 2.
[5] Βλέπε ανωτέρω υποσημείωση 2.
[6] Η φώτο προέρχεται από σχετική έκδοση της Δ.Ε.Η. υπό τον τίτλο: ‘’Εξορύσσοντας το φως, μνήμες και εικόνες από λιγνίτη’’, Αθήνα, Απρίλιος 2010