Ιωάννου Κων. Νεονάκη MD, MSc, PhD.
Η Κρήτη αποτελεί τουριστικό προορισμό για τους Εβραίους. Κάθε καλοκαίρι την επισκέπτονται κατά χιλιάδες. Μέσω δε των λιμανιών της συχνά εκδράμουν και προς τα άλλα νησιά ή την Αθήνα. Ένα απόγευμα αρχές φθινοπώρου είχα βρεθεί στο λιμάνι του Ηρακλείου κατευοδώνοντας συγγενικά μου πρόσωπα. Μπροστά από μας στην ουρά για τη φόρτωση των πραγμάτων περίμενε μόνος ένας μεσήλικας ξένος. Η εμφάνισή του με έκανε να εικάσω ότι επρόκειτο για Εβραίο. Σκούρο πανταλόνι, άσπρο πουκάμισο, γενειάδα και βόστρυχοι στα πλάγια, ενώ στο κεφάλι έφερε μικρό καπέλο. Κάποια στιγμή μάς ρώτησε στα αγγλικά κάτι σχετικά με τη διαδικασία φόρτωσης των πραγμάτων. Προθυμοποιηθήκαμε και τού δώσαμε τις κατάλληλες οδηγίες.
Στη συνέχεια και θέλοντας να φανώ ευγενής και να τον κάνω να αισθανθεί οικεία και ζεστά στον τόπο τούτο, ξεκίνησα μικρή κουβέντα σχετικά με τα κοινά στοιχεία των δύο λαών. Και οι δύο λαοί έχουμε μια μακραίωνη ιστορική διαδρομή με κοινές παραδόσεις και αναφορές και στάθηκα ιδιαίτερα στο γεγονός ότι πάνω από όλα έχουμε τον ίδιο Θεό. Ο δικός σας ο Θεός, ο Γιαχβέ, τού είπα, είναι ο ίδιος με τον δικό μας, τον Χριστό, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Όμως, τί το ‘θελα να το πω αυτό; Αμέσως ο ξένος άλλαξε άρδην διάθεση, και από χαμογελαστός συνοφρυώθηκε, ενώ με φανατισμό που με εξέπληξε, μού έκανε αυστηρή παρατήρηση ότι απαγορεύεται να φέρω στο στόμα μου το όνομα του Θεού. Και συνεχίζοντας με επιτιμητικό ύφος με ρώτησε τί ακριβώς εννοώ λέγοντας ότι είναι το ίδιο; Τού απαντώ ότι ο Γιαχβέ, κατά τη δική μας παράδοση, είναι το ίδιο πρόσωπο (same person) με τον Χριστό. Με κοιτούσε απλανώς. Έχω την αίσθηση ότι αδυνατούσε να συνειδητοποιήσει αυτό που του έλεγα και συνεχίζοντας με το ίδιο αυστηρό του ύφος μού απάντησε ότι: «ο Θεός δεν μπορεί να είναι πρόσωπο».
Τώρα ήταν η δική μου η σειρά να πάθω εγώ ένα σοκ. Μόλις εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα για πρώτη φορά ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν πλήρη αδυναμία να αντιληφθούν τον Θεό ως πρόσωπο, πολύ δε περισσότερο έχοντα και ανθρώπινη υπόσταση. Κάτι το οποίο για μένα ήταν εντελώς αυτονόητο, για αυτούς ήταν μια απροσπέλαστη νοητική δυνατότητα. Παρότι αρκετά οξυδερκείς, οι άνθρωποι αυτοί κατά την ιστορική τους διαδρομή οδηγήθηκαν σε μια λανθασμένη και εξαιρετικά απλοϊκή ερμηνευτική προσέγγιση του πλήθους των εμπειριών που είχαν στη σχέση τους με τον Θεό. Και εγκλωβισμένοι για αιώνες σε λανθασμένες νοητικές δομήσεις και μια στρεβλή αντίληψη του Θείου, απάντησαν στις ομολογουμένως βαρύτατες ιστορικές πιέσεις που δέχτηκαν με περισσότερο εγωισμό και αδιαλλαξία. Γι’ αυτούς λοιπόν ο Θεός δεν μπορεί να είναι ένα πρόσωπο. Φαντάζομαι ότι γι’ αυτούς ο Θεός θα πρέπει να είναι κάτι ανώτερο, μια ασαφής υπέρτερη δύναμη, κάτι, σε τελευταία ανάλυση, εντελώς διαφορετικό και απροσπέλαστο και τώρα και πάντα από μάς τους ανθρώπους. Σε καμία όμως περίπτωση δεν θα μπορούσε ο Θεός να είναι πρόσωπο και δη με ανθρώπινη υπόσταση. Πολλώ δε μάλλον να προσφέρει σε μάς ως δώρο έσχατης αγάπης και ταπείνωσης τη δυνατότητα κατά χάριν Θεανθρώπινης ύπαρξης.
Τώρα μπορώ να αντιληφθώ την αντίδραση του Εβραϊκού πνεύματος και το μέγεθος της «βλασφημίας» και του σκανδάλου στο μυαλό των ανθρώπων αυτών, όταν ο Ιησούς, ένας ξυλουργός από μιαν ασήμαντη πολίχνη, ένας ταπεινός άνθρωπος μπροστά τους με σάρκα και οστά, τους κοιτάζει στα μάτια και τους λέει ευθαρσώς ότι «εγώ ειμί η οδός, η αλήθεια και η ζωή». Επίσης μπορώ πλέον να αντιληφθώ καθαρά την ως και σήμερα αδυναμία τους να δεχτούν ότι εμείς πιστεύουμε και λατρεύουμε ένα σεσαρκωμένο Θεό, και προσβλέπομε όχι μόνο σε μιαν απλή ένσαρκη Ανάσταση αλλά πολύ περισσότερο σε μια νέα υπαρκτική οντολογία αυτήν της Θεανθρωπίας.
Συνειδητοποιώ τέλος, ότι ούτε και ο Μεσσίας, τον οποίο εναγωνίως αναμένουν ακόμα, δεν μπορεί ούτε να είναι, ούτε να έχει καμιά υποστατική σχέση με τον Θεό. Απλώς θα είναι άλλος ένας ακόμα κοινός θνητός. Πιθανώς να διαθέτει (ως δωρεά φυσικά από τον Θεό) κάποια επιπλέον χαρίσματα, κάποιες επιπλέον δυνατότητες ή δυνάμεις σε σχέση με τους υπόλοιπους καθημερινούς ανθρώπους, όμως πέραν τούτου ουδέν. Ούτε αναστάσεις, ούτε οντολογικές σωτηρίες, ούτε Θεανθρωπία. Απλώς μια «αποκατάσταση» της ισχύος, της δυνάμεως και της δόξας του Ισραήλ ως ιστορικό, οντολογικό σώμα σε παγκόσμια επίπεδο. Δηλαδή, κατά τη δική μου προσέγγιση, για ένα ανούσιο ιδεολόγημα, για ένα τίποτα. Τόσοι αιώνες, τόσος πόνος αυτού του λαού, τόση τραγωδία για ένα απλό ιδεολόγημα.
Θεωρώ ότι είναι τύχη για μάς, η δυνατότητα που έχει το ελληνικό πνεύμα να μπορεί να δεχτεί και να χωρέσει την άκρα ταπείνωση του Θεού να είναι και άνθρωπος. Δυνατότητα που εν σπέρματι υπήρχε και διαμορφώθηκε από την αρχαιότητα. Και περαιτέρω είμαστε τυχεροί γιατί το ελληνικό πνεύμα μάς δίδει το νοητικό περιθώριο να τολμάμε να μιλάμε για ουσιαστική θέωση του ανθρώπου, πράγμα ασυλλήπτως ασύλληπτο για τους άλλους. Και ίσως αυτή η εσωτερίκευση της αντίληψής μας για δυνατότητα όχι μόνο ένσαρκης ανάστασης, αλλά και θέωσής μας να μάς προσδίδει ασυνειδήτως το χαρούμενο και αισιόδοξο του χαρακτήρα που υπάρχει (ή τουλάχιστον υπήρχε) στο λαό μας.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος ή ένας λαός κατά την ιστορική του διαδρομή, χωρίς Θεό, θα τον οδηγήσουν είτε στην απόλυτη σκλήρυνση και βία, είτε στην απελπισία, στην παραίτηση και το συμφυρμό. Μόνον ο Θεός και η δυνατότητα Θεανθρωπίας, επιτρέπει (ως δωρεά) ένα αγλαοφανές και αναστάσιμο κοίταγμα του πόνου. Μια χαρά, ένα φώς, ένα ενδιάθετο φως που εκχέεται από τους ανθρώπους αυτού του πολιτισμού, που οδηγεί στον σεβασμό και στην αγάπη του προσώπου του άλλου. Μια δωρεά από έναν Θεό ίσο και ένα με μας όλους.
Εύχομαι να κρατήσουμε όσο μπορούμε αυτήν την ευρύτητα του ελληνικού πνεύματος ως οντολογική, σωτηριολογική αντίληψη και πρόταση και για τις επερχόμενες γενιές μας, αλλά και για τους άλλους λαούς.