«Παιδί του χωριού, µε αναµνήσεις από την στρούγκα του παππού του, ο 70χρονος σήµερα Βασίλης Νάκης, µε προτροπή και του αείµνηστου φίλου του Θοδωρή Νιτσιάκου, έκανε πράξη το «απωθηµένο» των καταβολών του. Έστησε αρχικά µια φάρµα µε πατρογονικά πτηνά και 15 χρόνια µετά µπήκε και στην προβατοτροφία, φτάνοντας σήµερα να διατηρεί τη µεγαλύτερη ίσως εκτροφή στην Ελλάδα. Αν και ο ρόλος του στη «Φάρµα Νάκη» είναι κυρίως επιτελικός, από το «διοικητήριο» των Ιωαννίνων, µας υποδέχθηκε στη σύγχρονη εκµετάλλευσή του στο χωριό Κάτω Ραβένια και πήρε θέση σε όλα τα ζέοντα ζητήµατα της κτηνοτροφίας: Από την τιµή του γάλακτος που «πρέπει να πωλείται στο 1,80 ευρώ» και τη «βουλιµική και προβοκατόρικη στάση των µεγάλων τυροκόµων», έως τους «λωποδύτες» µε τα βοσκοτόπια, την ανάγκη οργάνωσης των εκµεταλλεύσεων µε «χαρτί και µε µολύβι», αλλά και την έλλειψη εργατικών χεριών που καθιστά ακόµη πιο δυσοίωνο µέλλον του κλάδου.
Πότε ιδρύθηκε η Φάρµα Νάκη και ποιοι είναι οι βασικοί σταθµοί στην εξελικτική της πορεία;
Η Φάρµα είναι πλέον έφηβη. Γεννήθηκε πριν από περίπου 15 χρόνια. Στην αρχή δηµιουργήθηκε η µονάδα πατρογονικών ορνίθων µε ετήσια παραγωγή γύρω στα 9 εκατοµµύρια αυγά, τα οποία εκκολάπτουν περί τα 7 εκατοµµύρια νεοσσούς. Λίγα χρόνια αργότερα, συγκεκριµένα το 2016, έγινε η στροφή στα πρόβατα και σήµερα φιλοξενεί η Φάρµα γύρω στα 2.000 ζώα σε σύγχρονες στεγασµένες εγκαταστάσεις, που καλύπτουν περίπου 10.000 τ.µ., στο ακριτικό Πωγώνι.
“Κινούμαι με μια παράξενη αγάπη για την Ελλάδα. Ήρθα εδώ σε αυτή την ακριτική περιοχή για να δώσω ζωή. Να βρεθούν θέσεις εργασίας. Είμαστε κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Εδώ πέρα δεν κλείνουν σπίτια στα χωριά, κλείνουν ολόκληρα τα χωριά”, σημειώνει με έμφαση ο Βασίλης Νάκης.
Είχατε σχέση µε την περιοχή;
Όχι. Απλώς καταλαβαίνω ότι πεθαίνει η περιοχή και επειδή είµαι Ηπειρώτης, αποφάσισα να επενδύσω εδώ για να βοηθήσω. Άλλωστε κι εγώ σε χωριό µεγάλωσα. Το Ροδοτόπι Ιωαννίνων. Κινούµαι µε µια παράξενη αγάπη για την Ελλάδα. Ήρθα εδώ σε αυτή την ακριτική περιοχή για να δώσω ζωή. Να βρεθούν θέσεις εργασίας. Είµαστε κοντά στα σύνορα µε την Αλβανία. Εδώ πέρα δεν κλείνουν σπίτια στα χωριά, κλείνουν ολόκληρα χωριά.
Υπήρχε προϊστορία που να σας συνδέει µε την κτηνοτροφία;
Προέρχοµαι από αγροτική οικογένεια. Παιδί του χωριού είµαι. Οι γονείς µου µε λίγα πρόβατα και λίγα χωράφια µε µεγάλωσαν και µε σπούδασαν.
Μετά τις σπουδές στην κλασική φιλολογία είχατε µια µεγάλη καριέρα ως εκπαιδευτικός. Τι σας έκανε να τα παρατήσετε και να ασχοληθείτε µε τη κτηνοτροφία;
Το πέρασµα από τα γράµµατα στα πρόβατα ευλόγως ξαφνιάζει! Η καθηγητική και φροντιστηριακή µου σταδιοδροµία τιµήθηκε µε την παρουσία πολλών χιλιάδων µαθητών. Αρχικά στην Πάτρα, το µεγαλύτερο φροντιστήριο στην Ελλάδα, και µετά στα Ιωάννινα. Εδώ στην πόλη µου κράτησα το φροντιστήριο γύρω στα 12-13 χρόνια. Αυτή η επιτυχία είχε το τίµηµά της. Άγχος, ευθύνη, κούραση. Νιώθω συγκίνηση όταν σήµερα µε αποκαλούν «δάσκαλε». Νιώθω όµως και υπερήφανα χρήσιµος για την παραγωγή χιλιάδων τόνων γάλακτος και κρέατος.
Πώς έγινε η µετάβαση;
Λειτούργησε το απωθηµένο µου που µεγάλωσα ελευθέρας βοσκής στο χωριό. Μου είχε πει ένας φίλος µου, στον οποίο είχα αναφέρει πως νοστάλγησα να δω στον κάµπο τις εποχές του χρόνου να αλλάζουν, δεν κάνεις κανέναν στάβλο, κανένα πτηνοτροφείο για να βλέπεις και τους κάµπους και τις εποχές; (γέλια). Ο αείµνηστος Θεοδωρος Νιτσιάκος ήταν αυτός ο φίλος µου. Έτσι, όπως σας είπα, ξεκίνησα µε το πτηνοτροφείο και µετά ήρθε η προβατοτροφική µονάδα. Στη Φάρµα του κοπαδιού των «ευλογηµένων» ζώων είναι παρούσα η αγάπη µου για την Ελλάδα, γιατί είµαι Έλληνας και όχι Νεοέλληνας. Έτσι αντλώ δύναµη να αντιµετωπίζω την κοινωνία των Νεοελλήνων, οι οποίοι θεωρούν τη «µουτζούρικη» εργασία των προβάτων παρακατιανή. Ο επαγγελµατικός ρατσισµός είναι σαράκι που ροκανίζει την κοινωνία µας, αλλά και την οικονοµία. Το να έχεις πρόβατα δεν είναι ντροπή, αλλά τιµή. Ντροπή είναι η τεµπελιά και τα γεµάτα καφέ, ειδικά από τους νέους. Ναι λοιπόν, έγινα από καθηγητής τσοπάνος, γιατί κάθε εργασία είναι ποίηση και δηµιουργία, αρκεί να συµµετέχει σε αυτή η καρδιά µας.
Συνήθως οι γονείς παροτρύνουν τα παιδιά τους να µάθουν γράµµατα για να µην γίνουν τσοπάνηδες. Γίνεται όµως να πάει µπροστά αυτός ο κλάδος αν δεν µπολιαστεί από ανθρώπους µε γνώσεις και κατάρτιση;
Το επάγγελµα του τσοπάνη είναι συνδεδεµένο µε τις σκληρότερες συνθήκες εργασίας, την υποτίµηση, την εκµετάλλευση, την ανελευθερία. Εύλογα λοιπόν ο γονέας κτηνοτρόφος προτρέπει το παιδί του να µάθει γράµµατα, ειδικά τις δεκαετίες µετά τον Εµφύλιο, για να µην έχει την τύχη του τσοπάνη. Όµως, ας µου επιτραπεί η παρένθεση. Το «µάθε γράµµατα» πήρε στη συνέχεια αρρωστηµένες εκφάνσεις. Έτσι ο µεν πολιτικός λαϊκισµός το ταύτισε µε το «πάρε να έχεις ένα χαρτί» και κάπου θα βολευτείς από τον βουλευτή, ο δε υπερβάλλων ακαδηµαϊκός ζήλος το ταύτισε µε τα πολλά πτυχία και τα µεταπτυχιακά, που άνοιξαν τους δρόµους της µετανάστευσης. Επανέρχοµαι. Η κτηνοτροφία σήµερα άλλαξε. Τα πρόβατα για να τα υπηρετήσει κάποιος πέρα από µεράκι, απαιτούν να γνωρίζει γράµµατα και πολλά και καλά. Άρα, σήµερα εγώ θα πω: Μάθε παιδί µου γράµµατα για να πετύχεις ως τσοπάνος και τσέλιγκας. ∆ιεκδικώντας και τα οικονοµικά οφέλη στην αγορά εργασίας και το σεβασµό που σου ταιριάζει στην κοινωνία.
Το γνωστικό σας υπόβαθρο και η ενασχόληση µε την εκπαίδευση σας βοήθησε σε αυτήν τη στροφή;
Νοµίζω ναι! Οι εµπειρίες, η ανθρωπογνωσία, η εµπέδωση πως η ζωή είναι διαρκής αγώνας, η επιθυµία να είµαι κοινωνικά χρήσιµος και πρωταγωνιστής ήρθαν από την προηγούµενη σταδιοδροµία µου για να στηρίξουν τη νέα.
Χωρίς χαρτί και µολύβι µπορεί να σταθεί σήµερα και να είναι βιώσιµη µια κτηνοτροφική εκµετάλλευση;
Μόνο οι ροµαντικοί που παίζουν µε τα αρνάκια και τις ακτίνες του ήλιου στο λιβάδι θα υποστήριζαν µια τέτοια άποψη. Ο κτηνοτρόφος σήµερα πρέπει να γνωρίζει κτηνιατρικά, ζωοτεχνικά, γεωργικά οικονοµικά, χωρίς να είναι κτηνίατρος, ζωοτέχνης, γεωπόνος, οικονοµολόγος.
Πού βρίσκεται σήµερα το κόστος παραγωγής και κατά πόσο η αύξηση που έχει επέλθει στην τιµή του γίδινου και του πρόβειου γάλακτος είναι αρκετή για να το αντισταθµίσει;
Ακούστε, για να σταµατήσουν να λέγονται και να γράφονται πράγµατα ανεύθυνα. Το κόστος παραγωγής διαφέρει από µονάδα σε µονάδα. Εξαρτάται από το είδος και το µέγεθος της εκµετάλλευσης. Το κόστος πρέπει να υπολογιστεί σε ετήσια βάση. Κρίµα για όλους, κτηνοτρόφους, αλλά και καταναλωτές, το πρόβειο γάλα να πρέπει να πληρωθεί πάνω από 1,80 το κιλό. Και αυτό είναι τραγωδία για όλους.
Πόσο µεγάλη σηµασία έχει να µπορεί η εκτροφή να ιδιοπαράγει έστω µέρος των ζωοτροφών;
Ή παπάς – παπάς ή ζευγάς – ζευγάς. Η ιδιοπαραγωγή µπορεί να είναι µερικώς χρήσιµη στη µεσαία κτηνοτροφική µονάδα που έχει σταβλικές εγκαταστάσεις δίπλα στην παραγωγική γη. Αυτήν τη στιγµή δίνω δουλειά σε 30 υπαλλήλους. Νιώθω περήφανος γιατί δεν θρέφω µόνο 30 οικογένειες. Όλο αυτό το άχυρο, το τριφύλλι, το καλαµπόκι και τόσα άλλα, είναι µια παραγωγή πίσω από την οποία κρύβονται αγρότες. Όταν ένα 30χρονο παιδί στην Κόνιτσα, που είναι πολύ πιο βόρεια από εδώ, µου είπε «κύριε Νάκη να φυτέψω 150 στρέµµατα µε τριφύλλι και άλλα 150 στρέµµατα µε καλαµπόκι φέτος;» του απάντησα «παλικάρι µου θα είναι η µεγαλύτερη χαρά µου, ναι, να µείνεις εκεί στην Κόνιτσα και να έρθω να στα αγοράσω».
Τι φυλής είναι τα ζώα που έχετε;
Εδώ είναι ένα ακόµη παράπονο µε την κατάντια µας, ως Έλληνες. Τα ζώα που έχω είναι γαλλικά, Lacaune. Στη δεκαετία του 1960, τα Lacaune είχαν περίπου την ίδια γαλακτοπαραγωγή µε τα Μπούτσικα τα δικά µας, αλλά οι Γάλλοι δούλεψαν στη γενετική βελτίωση και έφτασαν σε αυτό το σηµείο.
Η γενετική βελτίωση είναι κρίσιµη παράµετρος για τη βελτίωση της παραγωγικότητας ενός κοπαδιού. Εφαρµόζεται όµως συστηµατικά από τους Έλληνες κτηνοτρόφους;
Η βελτίωση της Γενετικής είναι σίγουρα βελτίωση και της παραγωγικότητας. Απαιτείται σύγχρονη τεχνολογία, επιστηµονική συνδροµή και υποµονή. Η βελτίωση της παραγωγής θα λύσει προβλήµατα και πρέπει να βοηθήσουν, ειδικά τους µικρούς κτηνοτρόφους οι τοπικές κτηνιατρικές υπηρεσίες. Είναι ντροπή το εκάστοτε κοµµατικό κράτος να γεµίζει τα γραφεία µε κτηνιάτρους και γεωπόνους, αντί να τους στέλνει στις στάνες και τα χωράφια. Αλγεινή εντύπωση προκαλούν και οι ιδιώτες κτηνίατροι. Μετά την ίδρυση της µονάδας µου, κανένας δεν ανταποκρίθηκε στο αίτηµά µου να γίνει κτηνίατρός της. Απουσιάζει η ηθική και κοινωνική ευθύνη του επιστήµονα. Ντροπή να εξαντλούν την αποστολή τους κουρεύοντας σκυλάκια και δίνοντας χαπάκια στα γατάκια. Α! ξέχασα οι αετονύχηδες εµπορεύονται ό,τι χρειάζονται τα ζώα και οι προχωρηµένοι επιστήµονες ράβουν τα τραυµατισµένα σκυλάκια των κυνηγών.
Τι γαλακτοπαραγωγή έχει η µονάδα σας και πού το δίνετε;
Το 2022 η παραγωγή µας σε γάλα πλησίασε τους 600 τόνους, ενώ για φέτος το πλάνο µας είναι να ξεπεράσουµε τους 700 τόνους. Το γάλα το παραδίδω εδώ και λίγο καιρό στην εταιρεία που µε σεβάστηκε. Παίρνω µια πάρα πολύ καλή τιµή στο γάλα πλέον.
Παίζει ρόλο γιατί έχετε και µεγάλη ποσότητα;
Σίγουρα και αυτό, αλλά είναι και το ποιοτικό στοιχείο. Μου λένε πως είναι πολύ καθαρό γάλα.
Τελικά πόσο το πληρώνεστε;
Είναι καλή τιµή…
Οι τυροκόµοι βάζουν πλάτη; Έχουν αντιληφθεί ότι χωρίς κτηνοτρόφους δεν θα έχουν µέλλον ή πιέζουν για να κρατήσουν χαµηλά τις τιµές;
Την τιµή στο γάλα πρέπει να την καθορίζουν µε λογικά επιχειρήµατα οι κτηνοτρόφοι, οι γαλακτοβιοµηχανίες και η παρουσία του κράτους. Η βουλιµία των γαλατάδων, η αδυναµία των κτηνοτρόφων, η άγνοια των αρµόδιων φορέων και οι συχνές αλλαγές των υπουργών δεν δίνουν λύσεις. Στο φετινό πρόβληµα µε την τιµή του γάλακτος αυτοί που παρουσιάζονται ως µεγαλύτεροι τυροκόµοι κράτησαν στάση προβοκατόρικη. Ενώ οι κτηνοτρόφοι ουρλιάζαµε «µπαίνουµε µέσα», αυτοί τιτίβιζαν και διέδιδαν τιµές 1,35 µε 1,40 ευρώ το κιλό στο πρόβειο. Ευτυχώς οι συνεταιρισµοί αντιστάθηκαν.
Εν τέλει ήταν καλύτερα µε ένα ευρώ την τιµή στο γάλα και τις ζωοτροφές εκεί που ήταν τότε ή τώρα;
Θα πρέπει να βρούµε µια µέση λύση. Ο κτηνοτρόφος να έχει τα κέρδη του, αλλά να µπορεί και καταναλωτής να παίρνει τα προϊόντα. Ας κόψουµε το κεφάλι µας να βρούµε τη λύση.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν αρκετά κρούσµατα µε νοθεία στη Φέτα. Θεωρείται πως τις πρακτικές αυτές τις έχουµε αφήσει πίσω και πλέον το προϊόν απολαµβάνει το σεβασµό που του αρµόζει;
Εγώ ένα καταλαβαίνω. Οι γαλατάδες θα κλείνουν το µάτι στην παράνοµη ανεξέλικτη εισαγωγή γάλακτος. Αρκετοί πιάστηκαν µε τη γίδα στην πλάτη. Γι’ αυτό οι ελεγκτικές υπηρεσίες επιτέλους να ελέγξουν τους ασυνείδητους και όχι να ελέγχονται και να φοβούνται εκείνες. Αλλά και όταν εργάζονται ενσυνείδητα «κυνηγώντας το έγκληµα», να έχουν στήριξη.
Φοβάστε πως µπορεί αυτό το «ράλι» των τιµών στις εισροές και στο γάλα µπορεί να γυρίσει µπούµερανγκ στην κτηνοτροφία; Να µείνει προϊόν για παράδειγµα στις αποθήκες και να καταρρεύσουν οι τιµές;
Η κατάσταση είναι αρρωστηµένη. Όλα είναι πιθανά.
Η έλλειψη εργατικών χεριών στο χώρο, πώς τον επηρεάζει;
Λείπουν τα εργατικά χέρια. Γεµίσαµε συνταξιούχους, βολεµένους, αραχτούς δηµόσιους υπαλλήλους. Υπάρχουν µετανάστες, αλλά η γραφειοκρατία, σε αντίθεση µε την Ευρώπη, κωλυσιεργεί. Η πολιτεία πάλι, µέσα από τον ΟΑΕ∆ επιδοτεί την αεργία, την τεµπελιά και όχι την εργασία. Εδώ και τώρα επιδότηση επιπλέον στο µισθό των εργαζοµένων και ειδικότερα στις µονάδες των παραµεθόριων περιοχών.
Ανησυχείτε για το µέλλον της ελληνικής κτηνοτροφίας µε δεδοµένο ότι δύσκολα έχουµε αναπλήρωση όσων φεύγουν από το επάγγελµα, αφού οι νέοι, τουλάχιστον στη συντριπτική τους πλειονότητα, αναζητούν για τον εαυτό τους πιο «καθαρές» και λιγότερο κοπιώδες δουλειές που δεν χρειάζεται να δουλεύει κανείς 365 ηµέρες το χρόνο.
Ανησυχώ. Μακάρι να πρυτανεύσει η λογική. Γιατί µαρασµός της κτηνοτροφίας, σηµαίνει αφανισµό και της γεωργίας. Και τότε η χώρα θα γίνει κρανίου τόπος. Πρέπει να παρθούν µέτρα, γιατί µε την καταστροφή του πρωτογενή τοµέα ελλοχεύει ακόµη και ο κίνδυνος του επισιτισµού. Ας µην κρυβόµαστε. Γίναµε ένα απέραντο καφενείο πολιτικού λαϊκισµού. Μία χώρα ενός γερασµένου λαού, συνταξιούχων και δηµοσίων υπαλλήλων. Μία χώρα πολλαπλής κοινωνικής σήψης και µιας νεολαίας που αντί να προβληµατίζεται µάλλον γίνεται προβληµατική.
Από την εµπειρία σας τι πρέπει να αλλάξει για να γίνει πιο ελκυστικό το επάγγελµα του κτηνοτρόφου;
Προφανώς να γίνει κερδοφόρο και να εξασφαλίζει έναν κτηνοτρόφο υπερήφανο για την δουλειά του και δυνατό απέναντι στις αυθαίρετες «ελληνοποιήσεις» των γαλατάδων και των χονδρο-ζωεµπόρων. Για να γίνει ένα αρνάκι 15 κιλά θέλει φροντίδα, κόπο και έξοδα. Ο κτηνοτρόφος ποτέ δεν αµείβεται γι’ αυτό.
Εσείς διαθέτετε πλέον µια πολύ µεγάλη εκτροφή προβάτων. Τι είναι προτιµότερο να διαχειρίζεται κανείς πολλά ή λίγα ζώα;
Απαραίτητες όλες οι µονάδες. Οι µεγάλες αποτελούν την ατµοµηχανή της οικονοµίας και οι µεσαίες είναι η καρδιά τους.
Οι επιδοτήσεις έχουν κάνει καλό ή κακό στο χώρο; Ποια είναι η άποψή σας για τη διαχείριση των βοσκοτόπων;
Μια επιχείρηση πρέπει να στηρίζεται στην κερδοφορία. Την επιδότηση την ορίζει το κράτος όχι γιατί αγαπά τον κτηνοτρόφο, αλλά για να κρατά χαµηλά τις τιµές των προϊόντων, ώστε να είναι προσιτές στους καταναλωτές – ψηφοφόρους. Όσο για τα βοσκοτόπια, φωνάζουν οι κλέφτες. Αποκαλύπτουν τη σαπίλα της κοινωνίας µας και την απουσία των ελεγκτικών µηχανισµών. Οι τρισάθλιοι λωποδύτες που δήλωσαν βοσκοτόπια, χωρίς να έχουν ζώα, πρέπει να υποστούν τη δηµόσια διαπόµπευση, να καταδικαστούν, να επιστρέψουν τα κλεµµένα και να σταλούν στις στάνες να αρµέγουν και να καθαρίζουν. Είµαι υπερβολικός και άδικος; Όχι. Η κτηνοτροφία είναι εθνική υπόθεση. Τελικά ποιος καλύπτει αυτούς τους αλήτες;
Υπάρχουν σκέψεις για περαιτέρω ανάπτυξη του ζωικού κεφαλαίου;
Η κτηνοτροφική επιχείρηση δεν έχει ταβάνι. Είναι µόνιµα και εν ενεργεία και εν δυνάµει. Αυτή την περίοδο, όπως µπορείτε να διαπιστώσετε ακριβώς δίπλα από τις υφιστάµενες εγκαταστάσεις µας έχουν ξεκινήσει κατασκευαστικές εργασίες για τη δηµιουργία ενός νέου στάβλου, στεγασµένης επιφάνειας 2.400 τ.µ., ο οποίος στόχος είναι να έχει ολοκληρωθεί µέσα στο επόµενο δίµηνο. Πρόκειται για µια επένδυση ύψους 500.000 ευρώ, µισά δικά µου και µισά από τον Αναπτυξιακό, που έρχεται να προστεθεί στα περίπου 3-4 εκατ. ευρώ, που έχουν επενδυθεί ήδη εδώ από τη «Φάρµα Νάκη», µε σκοπό να στεγάσει, µέσα στην επόµενη διετία, άλλα 1.500 πρόβατα.
Είναι στο πλάνο σας η αξιοποίηση των Ανανεώσιµων Πηγές Ενέργειας;
Στις στέγες των κτιρίων της φάρµας έχουµε ήδη εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά, 980 kW. Προτρέπω και τους συναδέλφους για κάτι ανάλογο ή ακόµη και ενεργειακή κοινότητα. Τέλος ανάπτυξη σηµαίνει από τα ζωικά απόβλητα να παράγουµε βιοαέριο και οργανικό λίπασµα. Έχουµε κάνει κάποιες πρόδροµες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση για µια µονάδα βιοαερίου 1 MW, αλλά προκλήθηκαν αντιδράσεις. Θα δούµε γιατί πλέον και το κόστος έχει σχεδόν διπλασιαστεί από τότε.
Στο πλάνο και οι γίδες και ιδιόκτητο τυροκοµείο
Απαντώντας σε ερώτηση για τα µελλοντικά σχέδια της Φάρµας, ο Βασίλης Νάκης αναφέρει: «Στο πλάνο της εταιρείας βρίσκονται και οι γίδες, που τις βλέπεις όµορφες, άτακτες και χρήσιµες. Σκεφτόµαστε να ξεκινήσουµε µε ένα κοπάδι που θα αριθµεί περί τα 200 ζώα, αλλά το συγκεκριµένο πλάνο είναι σε συνάρτηση µε την κατασκευή του νέου στάβλου, για να απελευθερωθεί χώρος από τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις. Επιπλέον, ο πρόεδρος της εταιρείας, Ερµής Νάκης, σχεδιάζει την καθετοποίηση της δραστηριότητας της Φάρµας, µε ένα τέλειο τυροκοµείο, εδώ στο χώρο, για το οποίο είµαστε σε διαδικασία έκδοσης της απαραίτητης άδειας. Φιλοδοξεί το τυρί από το καθαρό, το ποιοτικό, το οµοιογενές γάλα της φάρµας, κάποια στιγµή να βρίσκεται στο τραπέζι του Γάλλου, του Άγγλου, του Ολλανδού και των άλλων Ευρωπαίων και µη καταναλωτών».